کنیه حضرت فاطمه
کنیه‌های زیادی برای فاطمه (س) ذکر شده است مانند: ام الائمه، ام ابیها، ام الحسن، ام الحسین و ام المحسن و ... .
مقدمه
محدثان و مورخان این کنیه‌ها را برای فاطمه(س) ذکر کرده‌اند: ام الائمه، ام ابیها، ام الحسن، ام الحسین و ام المحسن[۱].[۲]
کنیه آن حضرت "ام ابیها" به معنای "مادر پدر" است[۳] که کنایه از اوج ابراز عواطف پدر نسبت به دختر خود است. این لقب را رسول خدا(ص) به آن حضرت عطا کرد[۴].[۵]
ابن‌شهرآشوب گفته است: کنیه حضرت فاطمه(س)، «ام الحسن»، «ام الحسین»، «ام المحسن»، «ام الائمه» و «ام ابیها»[۶] (مادر پدرش) است که مشهور به «ام ابیها» است[۷].[۸]
کنیه‌های حضرت هم: ام الحسن، ام الحسین، ام المحسن، ام الائمه، ام ابیها، ام الخیره، ام المؤمنین، ام الأخیار، ام الفضائل، ام الأزهار، ام العلوم، ام الکتاب و ام الاسماء است. بهترین کنیه ایشان «ام ابیها» است[۹].[۱۰]
کنیه‌های فاطمه(س)
علامه ابن شهرآشوب می‌گوید: کنیه‌های حضرت «ام الحسن»، «ام الحسین»، «ام المحسن»، «ام الائمه» و «ام ابیها» است[۱۱].
علامه اربلی هم می‌گوید: پیامبر اکرم(ص) مقام او را گرامی می‌داشت و بزرگواری او را در نظر می‌گرفت. او را به «ام ابیها» مکنا نمود و برای او از محبت و علاقه جایگاهی قرار داده بود که کسی توان نزدیک شدن به آن را نداشت. روزی علی(ع) از حضرت پرسش نمود که ای رسول خدا! من در نزد شما محبوب‌ترم یا فاطمه؟ حضرت فرمود: تو در نزد من عزیزتر و فاطمه(س) محبوب‌تر است[۱۲].
مؤلف «اللمعة البیضاء» هم می‌گوید: برخی از دانشمندان کنیه‌های دیگری چون: ام الخیره، «ام المؤمنین»، «ام الأخیار»، «ام الفضائل»، «ام العلوم» و «ام الکتاب» را نیز ذکر نموده‌اند[۱۳].
منابع دیگر کنیه «ام اسماء» را هم آورده‌اند. البته هر کدام از این کنیه‌ها دارای معنای خاصی است؛ برای مثال می‌توان گفت مراد پیامبر از مکنا نمودن فاطمه(س) به «ام ابیها» آن است که دخترش اساس و پایه و ریشه درخت رسالت و عنصر نبوت است. در تأیید این نظر روایتی از امام باقر(ع) نقل شده است که امام می‌فرمایند: پیامبر خدا(ص) درختی طیبه و فرع آن علی(ع) و عنصرش فاطمه(س) و میوه‌اش فرزندان زهرا(س) و گل‌ها و برگ‌هایش شیعیان حضرتش هستند[۱۴]. اگر، عنصر نباشد درخت به خشکی می‌گراید و و سرسبزی‌اش از بین می‌رود؛ زیرا رشد و نمو درخت به تغذیه از اصل است و درخت شریعت حنیف، به مجاهدت و دفاع فاطمه(س) رشد و بالندگی یافت. امام حسن(ع) با صلح خود درخت اسلام را از خطر ریشه‌کن شدن رهانید و امام حسین(ع) با خودداری از بیعت و بذل خون خود، آن را آبیاری و تربیت نمود. همانا اگر صلح امام حسن و قیام امام حسین(ع) نبود از درخت اسلام نه تنه‌ای راست می‌شد و نه شاخه‌ای سبز می‌گردید.
مفضل بن محمد جعفی می‌گوید از امام صادق(ع) درباره این گفتار خداوند که می‌فرماید: ﴿كَمَثَلِ حَبَّةٍ أَنْبَتَتْ سَبْعَ سَنَابِلَ﴾[۱۵] پرسش نمودم؛ حضرت پاسخ دادند: دانه فاطمه(س) است و هفت سنبل، هفت نفر از فرزندان اویند که هفتمین ایشان قائم آنها است[۱۶].
سر و رمز اصلی از تعبیر فاطمه(س) به دانه، دو وجه است: اول اینکه فاطمه(س) مقصود اولی و بالذات است و یا اینکه حضرت مجرای این امانات الهی و مظهر توحید حقیقی است. وجه شبه اینکه اگر زارع دانه‌ای نداشته نباشد از به عمل آوردن زراعت مأیوس می‌شود. وجود حضرت نیز همچون دانه، اصل و مصدر این انوار الهی است. دوم: زراعت در اصل و حقیقتش همان دانه است؛ البته با افزودنی‌های دیگر. پس همه انوار قدسیه مشتق از این دانه الهی هستند[۱۷].
هر چند که وجه دیگری هم دارد و آن اینکه حضرت فاطمه(س) مانند مادری دلسوز نهایت توجه را به رسول الله داشت. مولی «محمد علی انصاری» می‌گوید: نکته‌ای که در مکناشدن زهرا(س) به «ام ابیها» وجود دارد فقط به جهت ابراز محبت و علاقه است و نه چیز دیگر؛ زیرا انسان هنگامی که به فرزند و یا چیز دیگر علاقه وافر داشته باشد و بخواهد این علاقه شدید را اظهار دارد اگر آن شخص زن باشد در خطاب به او «یا اماه» و اگر مرد باشد «یا اباه» می‌گوید. در حقیقت با این القاب آن شخص را نازل منزله مادر یا پدر می‌کند و این مطلب در عرف و عادت بشری امری شایع است[۱۸].[۱۹]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ مناقب ابن‌شهرآشوب، ج۳، ص۴۰۶؛ اعیان الشیعه، ج۱، ص۳۷۰.
- ↑ مظفری ورسی، حیدر، مادران چهارده معصوم ص۹۳.
- ↑ مقاتل الطالبین، ابو الفرج اصفهانی، ص۲۹؛ بحارالانوار، علامه مجلسی، ج۴۳، ص۱۹؛ و نیز ر.ک: المتخب من ذیل المذیل، طبری، ج۱، ص۶؛ المعجم الکبیر، طبرانی، ج۲۲، ص۳۹۷؛ تهذیب الکمال، مزی، ج۳۵، ص۲۴۷؛ الاصابه، ابن حجر، ج۸، ص۵۳.
- ↑ تاج الموالید، شیخ طبرسی، ص۲۰.
- ↑ کرمانی کجور، محمد، [[فاطمه زهرا دختر رسول خدا (مقاله)| مقاله «فاطمه زهرا دختر رسول خدا»]]، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۱، ص۲۱۱-۲۲۵.
- ↑ و كناها أم الحسن و أم الحسين و أم المحسن و أم الأئمة و أم أبيها؛ مناقب آل ابی طالب، ج۳، ص۳۵۷، عنه بحارالانوار، ج۴۳، ص۱۶، ح۱۵.
- ↑ ر. ک: مقاتل الطالبیین، ص۴۶؛ الاستیعاب، ج۴، ص۳۸۰؛ اسد الغابة، ج۷، ص۲۲۰؛ بحارالانوار، ج۴۳، ص۱۹، ح۱۹ عن أبی الفرج.
- ↑ یوسفی غروی، محمد هادی، فرهنگ شهادت معصومین ج۱، ص۲۷۷.
- ↑ فاطمة الزهراء بهجة قلب المصطفی، احمد رحمانی همدانی، ج۱، ص۲۰۳.
- ↑ اسحاقی، سید حسین، فرهنگنامه فاطمی ج۱، ص۱۷۷.
- ↑ مناقب آل ابی طالب، ابن‌شهرآشوب مازندرانی، ج۳، ص۳۵۷.
- ↑ کشف الغمة، علی بن عیسی بن أبی الفتح الإربلی، ج۱، ص۴۶۲.
- ↑ اللمعة البیضاء فی شرح خطبة الزهراء، محمد علی بن احمد قراچه داغی تبریزی انصاری، ص۵۰.
- ↑ نام‌ها و القاب حضرت زهرا(س)، شیخ احمد رحمانی همدانی، ص۱۱۴.
- ↑ «داستان (بخشش) آنان که دارایی‌های خود را در راه خداوند می‌بخشند چون دانه‌ای است که هفت خوشه بر آورده باشد، در هر خوشه صد دانه و خداوند برای هر که بخواهد (آن را) چند برابر می‌گرداند و خداوند نعمت‌گستری داناست» سوره بقره، آیه ۲۶۱.
- ↑ تفسیر نورالثقلین، عبد علی بن جمعة العروسی الحویزی، ج۱، ص۲۸۲.
- ↑ القطرة من مناقب بحار العترة، سید احمد مستنبط، ص۱۵۸.
- ↑ اللمعة البیضاء فی شرح خطبة الزهراء، محمد علی بن احمد قراچه داغی تبریزی انصاری، ص۵۰.
- ↑ اسحاقی، سید حسین، فرهنگنامه فاطمی ج۱، ص۲۲۶.