یزید بن هارون سلمی واسطی در تاریخ اسلامی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث یزید بن هارون سلمی واسطی است. یزید بن هارون سلمی واسطی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: یزید بن هارون سلمی واسطی در علوم قرآنی - یزید بن هارون سلمی واسطی در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

جدّ وی (زاذی) یا (زاذان) مولای (اُمّ عاصم) همسر عُتبة بن فرقد از قبیله (بنی سُلَیم) است و بدین جهت او را (سُلَمی) نامیده‌اند. وی در اصل، اهل بُخارا است، امّا در شهر واسط زیسته و به «واسطی» معروف است. او از دوران کودکی به کسب دانش پرداخت و در شمار دانشمندان نامی عصر خویش قرار گرفت. ابوخالد در حالی که به مقام علمی بالایی دست یافت، در عبادت و شب زنده داری وامر به معروف و نهی از منکر و خلاصه در عبادات فردی و اجتماعی سرآمد بود. احمد بن سنان می‌‌گوید: (هیچ دانشمندی را در باره نماز مانند یزید بن هارون ندیده‌ام؛ هنگامی که به نماز می‌‌ایستد گویی ستونی است ثابت و استوار.) پس از ادای نماز مغرب به نافله می‌‌پرداخت تا هنگام نماز عشا و پس از به جا آوردن نماز ظهر به نافله و نماز مستحبی ادامه می‌‌داد تا آنکه وقت نماز عصر فرا رسد و هیچ گاه از خواندن نماز خسته نمی‌شد و او خود می‌‌گفت: هرگز شب را نخوابیده‌ام. در اواخر عمرش که نابینا شده بود در پاسخ حسن بن عرفه که پرسید: چشمان زیبایت را چه کردی گفت: گریه‌های سحرگاهان آنها را از من گرفت.

یزید بن هارون می‌‌گفت: دوست ندارم قرآن حفظ کنم؛ زیرا از مخالفت با آن بیم ناکم و می‌‌ترسم مشمول حدیث رسول گرامی(ص) باشم که در باره خوارج فرمود: آنان قرآن را آن گونه تلاوت می‌‌کنند که از حنجره‌هایشان نمی‌گذرد و از دین چنان می‌‌رهند که تیر از کمان. وی برای نشر حدیث و معارف اسلامی به بغداد سفر کرد، امّا به واسط برگشت و تا آخر عمر آنجا زیست. او از چنان موقعیت علمی و اجتماعی بهره مند بود که مأمون، خلیفه مقتدر عباسی می‌‌گفت: اگر یزید بن هارون نبود مخلوق بودن قرآن را رسماً اعلام می‌‌کردم. برخی گفتند: آیا از ابوخالد واهمه داری!. او گفت: اگر ابوخالد مخالفت کند فتنه و آشوب به وجود آید. یزید بن هارون معتقد بود: کسی که قرآن را مخلوق بداند کافر است.

وی از راویان طبقه نهم و مورد توثیق و ستایش رجالیون اهل سنت است و از وی به عنوان امام، ثقه، ثبت، صدوق و کثیر الحدیث نام برده و به حافظه خوب و قوی او اشاره کرده‌اند. یزید می‌‌گوید: ۲۵۰۰۰ حدیث را با سندهای شان حفظ کرده ام و از محدثان شام بیست هزار حدیث فرا گرفته‌ام.

رجالیّون شیعی به جرح یا تعدیل وی اشاره نکرده و مامقانی او را مجهول دانسته است.

لازم به یادآوری است که یزید بن هارون از وقتی که نابینا شد برای خواندن نوشته‌های خویش از کنیز خود کمک می‌‌گرفت و او برایش می‌‌خواند؛ به همین جهت یحیی بن معین به روایات او اعتماد نداشت. روایات او در منابع اهل سنّت مانند: صحیح مسلم، صحیح بخاری و شواهد التنزیل و منابع شیعی مانند: الکافی، کتاب الخصال، کتاب الامالی (مفید) و تهذیب الاحکام آمده است. او در این روایات از امام صادق(ع) و ابان بن عیاش، ابان بن یزید عطار، ابراهیم بن سعد زهری، اسماعیل بن یحیی بن طلحه، حجاج بن ارطاة، اصبغ بن زید وراق و بسیاری دیگر روایت کرده است. و ابراهیم بن یعقوب جوزجانی، احمد بن ابراهیم دورقی، احمد بن حنبل، حسن بن راشد، حسن بن علی خهل، حسین بن منصور نیشابوری، سفیان بن وکیع و بسیاری دیگر از او روایت کرده‌اند.

ابوخالد از امام صادق(ع) روایت می‌‌کند: (کشاورزان، گنج‌های مردم‌اند و آفریده پاکیزه و گوارای خدا را کشت می‌‌کنند. آنان در روز قیامت در بهترین جایگاه و نزدیک‌ترین منزل به پروردگارند و (مبارک) نامیده می‌‌شوند.) ابوخالد، با سه واسطه حدیث (ثقلین) را نیز از رسول خدا(ص) روایت کرده است.

سرانجام وی در روز سه شنبه اول ماه ربیع الثانی سال ۲۰۶ ﻫ.ق در زمان خلافت مأمون در حالی که بیش از ۸۸ سال داشت در واسط وفات یافت.

منابع

1. عزیزی، رستگار، بیات، راویان مشترک ج۲