ابن سمان
موضوع مرتبط ندارد - مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد
آشنایی اجمالی
ابوسعد اسماعیل بن علی بن حسین بن زَنجویه سمّان رازی معروف به ابن سمان و ابن زَنجویه محدث، حافظ، فقیه، متکلم، مفسر، ادیب، واعظ و متبحر در قرائات، انساب، رجال و حساب و فرایض (ارث) که در سال سیصد و هفتاد و اندی از هجرت[۱] در شهر ری متولد شد. [۲] وی در طلب علم و سماع حدیث مسافرت‌های بسیاری به بلاد گوناگون ایران، عراق، حجاز، شام، مصر و مغرب داشت و از محضر مشایخی چون ابوالحسن احمد بن ابراهیم بن فِراس عنقسی مکی، ابوطاهر بن مُخلِّص، ابومحمد بن نحّاس مصری، محمد بن علی بن سقطی، عبدالرحمان بن محمد بن احمد بن فضاله[۳] و عبدالرحمان بن ابی نصر تمیمی استفاده کرد. [۴] اسماعیل سمّان همچنین از ابوزکریا احمد بن محمد بن احمد صوفی نیشابوری معروف به ابن صائغ، ابومحمد ابراهیم بن خَضِر بن زکریا، ابوعلی حسن بن علی یمانی و برخی دیگر روایت کرده است. مشایخ او را ۳۶۰۰، بلکه تا حدود چهار هزار نفر نیز گفته‌اند. [۵] ذهبی معتقد است این شمار، مبالغه‌آمیز بوده و امکان ندارد. [۶] ولی مسلم است وی حرص فراوانی بر سفرهای علمی و سماع حدیث از مشایخ هر شهر و دیار داشته است و در این زمینه، رافعی قزوینی از اثری از او با عنوان معجم الشیوخ یاد می‌‌کند که در این اثر ۱۴۳۰ تن از مشایخ خود را برشمرده است. [۷] شاگردان او را نیز تا سه هزار نفر گفته‌اند[۸] که از جمله آنها ابوبکر خطیب بغدادی، عبدالعزیز بن احمد کتّانی، ابوالحسن مطهر بن علی علوی، [۹] ابوعبداللّه طاحونی، ابومحمد عبدالعزیز بن محمد نخشبی و ابوسعد اسماعیل بن احمد رازی بوده‌اند. [۱۰] همچنین ابن سینا در مباحث فقهی همواره با او مباحثه و مناظره داشته است. [۱۱] فقیه امامی مذهب ابومحمد عبدالرحمان بن احمد خزاعی؛ معروف به مفید نیشابور نیز روایت کننده آثار و کتاب‌های اوست. [۱۲] شرح حال نگاران اهل سنت عموماً وی را حنفی مذهب[۱۳] و از نظر اعتقادی معتزلی، بلکه امام معتزله دانسته[۱۴] و گویند: او بر فقه ابوحنیفه و اختلافات آن با فقه شافعی، فقه زیدیه، مذهب حسن بصری و مذهب ابوهاشم معتزلی تبحر و تسلط کامل داشت؛ [۱۵] ولی برخی شرح حال نگاران معاصر شیعی با استناد به کتابی از سمّان با عنوان «سفینة النجاة فی الائمة الهداة» که در امامت نگاشته، [۱۶] او را امامی مذهب دانسته و معتقدند علت اینکه برخی او را معتزلی دانسته‌اند، نزدیکی آرا و اندیشه‌های کلامی شیعه و معتزله در مسائلی چون نفی رؤیت، حدوث قرآن و اثبات حسن و قبح عقلی است. [۱۷] اسماعیل سمان ثقه، صدوق، [۱۸] زاهد، عابد و بسیار پرهیزکار بود. هرگز ازدواج نکرد و تمام وقت خود را صرف تألیف، تدریس، نقل روایت و ارشاد مردم یا قرائت قرآن و عبادت می‌‌کرد. وی می‌‌گفت: کسی که بر علم حدیث و نوشتن آن توفیق نیافته باشد، شیرینی اسلام را درک نکرده است. او تمام کتاب‌های خود را وقف بر مسلمانان کرده و در نهایت بنابر مشهور در سال ۴۴۵ه در شهر ری از دنیا رفت. او را در جبل طَبَرک، کنار محمد بن حسن شیبانی دفن کردند. [۱۹] به غیر از کتاب‌های معجم الشیوخ و سفینة النجاة، دیگر آثار او عبارت‌اند از: البستان در تفسیر قرآن در ده مجلد، الرشاد در فقه، المدخل در نحو، الریاض در حدیث، کتاب الصلاة، کتاب الحج، المصباح در عبادات، النور در موعظه، [۲۰] المسلسلات، الموافقة بین اهل البیت و الصحابه و مارواه کل فریق فی حق الآخر [۲۱] کتاب اخیر را جاراللّه زمخشری با حذف اسانید و مکررات مختصر کرده است، [۲۲] معجم البلدان، رساله‌ای در نفی قضاو قدر، المجالس المائتین برادر زاده سمّان، طاهر بن حسین کتاب اخیر را از او روایت نموده است،[۲۳] الداعی الی وداع الدنیا. [۲۴].[۲۵]
منابع
جمعی از پژوهشگران، فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی ج۳
پانویس
- ↑ سیر أعلام النبلاء، ج ۱۸، ص۵۶.
- ↑ معجم المفسرین، ج ۱، ص۹۱.
- ↑ الانساب، ج ۳، ص۲۹۲.
- ↑ سیر اعلام النبلاء، ج ۱۸، ص۵۶.
- ↑ تاریخ مدینة دمشق، ج ۵، ص۱۹۱، ج ۶، ص۳۹۶، ج ۹، ص۲۱ و ۲۳ و ج ۱۳، ص۳۱۶.
- ↑ تذکرة الحفاظ، ج ۳، ص۱۱۲۲.
- ↑ التدوین فی اخبار القزوین، ج ۲، ص۲۹۹.
- ↑ الوافی بالوفیات، ج ۹، ص۱۵۶ و ۱۵۷.
- ↑ تاریخ مدینة دمشق، ج ۹، ص۲۲.
- ↑ الانساب، ج ۳، ص۲۹۲؛ التدوین فی اخبار قزوین، ج ۲، ص۲۹۹.
- ↑ وفیات الاعیان، ج ۲، ص۱۵۸.
- ↑ فهرست منتجب الدین، ص۸.
- ↑ الجواهر المضیئه، ج ۱، ص۴۲۴؛ البدایة و النهایه، ج ۱۲، ص۶۵.
- ↑ الانساب، ج ۳، ص۲۹۲؛ میزان الاعتدال، ج ۱، ص۲۳۹.
- ↑ تاریخ مدینة دمشق، ج ۹، ص۲۳.
- ↑ فهرست منتجب الدین، ص۸.
- ↑ ریحانة الادب، ج ۷، ص۵۷۲؛ اعیان الشیعه، ج ۳، ص۲۸۹.
- ↑ فهرست منتجب الدین، ص۸؛ میزان الاعتدال، ج ۱، ص۲۳۹.
- ↑ تاریخ مدینة دمشق، ج ۹، ص۲۲ ـ ۲۴.
- ↑ فهرست منتجب الدین، ص۸.
- ↑ تاریخ الاسلام، ج ۳۰، ص۱۱۲.
- ↑ کشف الظنون، ج ۲، ص۱۸۹۰.
- ↑ الانساب، ج ۳، ص۲۹۲ و ۲۹۳.
- ↑ هدیة العارفین، ج ۱، ص۲۱۰.
- ↑ فرهنگ‌نامه مؤلفان اسلامی، ج۳، ص۱۰۰-۱۰۱.