عبایة بن ربعی اسدی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث اصحاب امام علی است. عبایة بن ربعی اسدی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: عبایة بن ربعی اسدی در تاریخ اسلامی - عبایة بن ربعی اسدی در تراجم و رجال - پرسش مرتبط ندارد

عبایة بن ربعی اسدی
تصویر قدیمی از مسجد کوفه
نام کامل	عبایة بن ربعی اسدی
جنسیت	مرد
لقب	الاسدی
از قبیله	بنی‌اسد
محل زندگی	کوفه
از اصحاب	امام علی امام حسن
مشخصات حدیثی
راویان از او	صالح بن ميثم

مقدمه

وی از محدثین اهل کوفه و صاحب کتاب بود و روایات زیادی در فضایل اهل بیت (ع) نقل کرده است، وی از رؤسای خوشنام شیعه بود. شیخ طوسی، او را از اصحاب امیرمؤمنان (ع) به شمار آورده است. او از راویان حدیث و از اصحاب حضرت علی و امام حسن بن علی (ع) و نام او عبایه، و لقب او الاسدی، و اهل کوفه بوده است. عبایه، راوی روایات او امیرالمؤمنین (ع) بوده و از حبة بن جوین العرنی و ابن عباس و... روایت نقل کرده است و افرادی چون ذریح بن محمد المحاربی، صالح بن میثم التمار و... از او روایت نقل کرده‌اند.

درباره تاریخ ولادت و وفات و یا توثیق یا تضعیف عبایه در کتاب‌های رجالی یا تاریخی شیعه اطلاعات دقیقی وجود ندارد. برقی در رجال خود عبایه را از خواص اصحاب علی (ع) و شیخ طوسی او را جزء اصحاب حضرت علی و امام حسن (ع) دانسته است، اما رویکرد اهل سنت درباره او متفاوت است؛ ابن سعد در کتاب طبقات الکبری درباره او می‌گوید: عبایه از عمر و علی بن ابی طالب (ع) روایت کرده و محدثی کم حدیث بوده است؛ رحمت و برکات خدا بر او باد! محمد بن حبان عبایه را در کتاب ثقات خود آورده و می‌نویسد: عبایه برخی از صحابه را ملاقات کرده است و اهل کوفه از او روایت نقل کرده‌اند. ابوحاتم رازی می‌گوید: عبایه بن ربعی از علی (ع)، ابی ایوب و ابن عباس روایت نقل کرده است و خیثمه بن عبد الرحمن، سلمه بن کهیل، الاعمش و موسی بن طریف هم از او روایت نقل کرده‌اند. همچنین او را شیعه و حال او را متوسط دانسته است. اما عقیلی برخلاف ابن حبان، نام عبایه را در کتاب الضعفاء آورده و او را به غلو متهم کرده است . ابن عساکر نیز روایت عبایه را بی‌ارزش می‌داند. اما دلیل اتهام غلو که اهل سنت مطرح کرده‌اند، این است که آنها برخی راویان شیعه را که حب علی (ع) را داشته باشند و به افضلیت حضرت علی (ع) بر دیگران نیز معتقد و راوی فضائل خاص آن حضرت باشند، غالی می‌دانند. علت اینکه عقیلی و ذهبی عبایه را از غلات شیعه می‌دانند این است که او روایاتی را در افضلیت حضرت علی (ع) و وصایت و خلافت آن حضرت و همچنین روایاتی را در فضیلت دیگر معصومین نقل کرده است که همه از اختصاصات شیعه است، مانند روایات زیر: عبایه ربعی گوید: از علی (ع) که شنیدم می‌فرمود: من، قسمت‌ کننده جهنم هستم.

• عبایه می‌گوید: حضرت علی (ع) بارها می‌فرمود: بپرسید از من قبل از آن‌که مرا از دست بدهید.

عبایه بن ربعی اسدی گوید: روزی به نزد امیرالمؤمنین (ع) علی وارد شدم، در حالی که من پنجمین نفر و از نظر سن از همه آن گروه کوچک‌تر بودم؛ پس شنیدم که آن حضرت می‌فرمود: حدیث کرد برای من برادرم، رسول خدا (ص) و همانا آن حضرت فرمود: من خاتم هزار پیغمبرم و تو خاتم هزار وصیّ هستی و تکلیفی که بر تو است، بر هیچ یکی از اوصیاء نبوده است. حبابه والبیه، گوید: من به همراه عبایه بن ربعی به ملاقات زنی رفتم که عبادت چهره او را زرد کرده بود؛ پس از من پرسید: چه کسی همراه تو است؟ گفتم: برادرزاده‌ات، پسر میثم؛ گفت: به خدا او براد رزاده من است؛ آگاه باش که از حضرت امام حسین (ع) شنیدم که می‌فرمود: هیچ‌کس پیرو دین و جزء ملّت ابراهیم نیست مگر ما و شیعیان ما، و دیگر مردم از آن دورند. این روایات و دیگر روایات عبایه که در کتب اصحاب نقل شده و روایات هم مضمون با آنها که فراوان هم هست، هیچ رنگ بویی از غلو نداشته، از معتقدات شیعه و نشان‌دهنده صحت اعتقاد و جایگاه اوست. مرحوم مامقانی در تنقیح المقال می‌نویسد: صحت اعتقاد عبایه مسلّم است و می‌توان او را جزء حسان قرار داد، به این دلیل که او به شهادت برقی، از خواص حضرت علی علی (ع) بوده است .

مقام علمی

در منابع رجالی و تاریخی به مقام علمی عبایه اشاره‌ای نشده، اما نزدیکی او به حضرت علی (ع) و روحیه پرسشگری و نوع سؤالات اعتقادی، کلامی و فقهی او نشان‌دهنده مقام علمی اوست؛ مانند روایت‌های زیر:

1. روزی عبایه درباره استطاعت که نیروی نشست و برخاست و انجام کارهاست، از آن حضرت پرسید؛ آن حضرت فرمود: درباره «استطاعت» پرسیدی؛ آیا به دست توست، بدون دخالت خداوند؟ یا به دست تو و او با هم است؟ پس عبایه جوابی نداد. فرمود: بگو! گفت: چه بگویم؟ فرمود: اگر بگویی به دست تو و خداست، تو را می‌کشم و اگر بگویی به دست تو است، نه به دست خدا، باز هم تو را می‌کشم؛ گفت: یا امیر المؤمنین (ع) پس چه بگویم؟ فرمود: بگو، به دست توست اما آن را خدایی داده که همه اختیارش به دست اوست. اگر بدهد، عطاست و اگر بگیرد، بلا؛ او مالک هر چیزی است که ملک تو ساخته، و قادر بر هر چیزی است که تو را بر آن توانا کرده است؛ نشنیده‌ای که مردم «حول» و «قوه» از خدا می‌طلبند و می‌گویند: «لَا حَوْلَ وَ لَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللَّهِ»؟ عبایه گفت: یا امیرالمؤمنین (ع)، تفسیر این جمله چیست؟ فرمود: تحول از معاصی خدا جز با نگهداری وی ممکن نیست، و قدرتی بر اطاعت خدا جز با کمک او نداریم. پس عبایه از جا برخاست و دست و پای علی (ع) را بوسید.
2. عبایه بن ربعی گوید: به عبدالله بن عباس گفتم: چرا پیامبر خدا (ص) کنیه علی (ع) را ابوتراب نهاد؟ گفت: زیرا او مالک و صاحب کره زمین، و بعد از پیغمبر (ص) حجّت خدا بر ساکنان زمین و بقای زمین به او، و آرامش زمین از برکت وجود اوست؛ از پیامبر خدا (ص) شنیدم که فرمود: روز قیامت چون شخص کافر نعمت‌هایی را که خداوند برای پاداش و کامیابی شیعه علی (ع) فراهم آورده است، بنگرد، گوید: ای کاش من هم شیعه علی (ع) بودم! و این است که خداوند فرموده است: ﴿وَيَقُولُ الْكَافِرُ يَا لَيْتَنِي كُنْتُ تُرَابًا﴾..
3. عبایه ربعی گوید: از ابن عباس پرسیدم: آیا برای روزه‌دار جایز است که حجامت کند؟ گفت: بله، اگر نترسد که ضعف او را فرا گیرد؛ گفتم: آیا حجامت، روزه او را باطل می‌کند؟ گفت: نه؛ گفتم: پس معنی فرمایش پیغمبر اکرم (ص) چیست؛ آن‌گاه که دید، شخصی در ماه رمضان حجامت می‌کند؛ پس فرمود: حجامت ‌کننده و حجامت شده هر دو افطار کردند؟ پاسخ داد: آنها روزه خود را باطل کرده بودند؛ چون به یکدیگر دشنام دادند و در دشنام خود، بر پیغمبر خدا (ص) دروغ بستند؛ باطل شدن روزه آنها به خاطر حجامت نبود.

سرانجام

• درباره تاریخ وفات عبایه بن ربعی هیچ‌گونه اطلاعاتی در دست نیست.

جستارهای وابسته

• بنی‌اسد (قبیله)

منابع

• جبله، محمد، مقاله «عبایه بن ربعی الأسدی»، اصحاب امام حسن مجتبی
• ناظم‌زاده، سید اصغر، اصحاب امام علی، ج۲