سوره فجر

سوره فجر از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: سوره فجر در علوم قرآنی - سوره فجر در معارف و سیره حسینی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

خداوند در آیه اول این سوره به فجر (انفجار نور در خیمه ظلمت شب) قسم خورده است؛ به همین مناسبت، سوره «فجر» نامیده شد. سوره «فجر» پس از سوره «لیل» نازل شده است؛ همچنان که در طبیعت هم سپیده‌دم فجر پس از شب فرامی‌رسد.

روایات، این سوره را سوره حسین بن علی(ع) دانسته و به خواندن آن توصیه کرده‌اند. وجه تناسب آن این است که قیام حسین(ع) خود انفجار فجری از ایمان و جهاد در ظلمت شب جور و شرک بنی‌امیه بود و همچنان که با فجر و آغاز روز، حرکت و حیات مردم آغاز می‌شود، با خون حسین(ع) و یارانش در عاشورا، اسلام جانی تازه گرفت و حیاتی دوباره یافت.

در این سوره تعلق به دنیا بدان جهت که طغیان و کفران به دنبال دارد، مذمت شده، و اهل دنیا را به شدیدترین عذاب دنیا و آخرت تهدید نموده، روشن می‌سازد که انسان به خاطر کوتاه فکریش خیال می‌کند اگر خدا به او نعمتی داده به خاطر آن است که نزد خدا کرامت و احترامی دارد، و آنکه مبتلا به فقر و فقدان است، به خاطر این است که در درگاه خدا خوار و بی‌مقدار است، اولی به خاطر پندار غلطش هر فساد و طغیانی را مرتکب می‌شود، و آن پندار غلط را روپوش و رفوی خطاهای خود می‌کند، و دومی هم به خاطر آن پندار غلطش کفر می‌گوید (و به هر ذلتی تن می‌دهد) و حال آنکه امر بر او مشتبه شده، بلکه اگر قدرت و ثروت دارد و اگر مبتلا به فقر و تنگی معاش است، همه به منظور امتحان الهی است، تا روشن کند چه چیز از دنیایش برای آخرتش از پیش می‌فرستد. پس قضیه به آن صورت که انسان توهم می‌کند و به زبان هم جاری می‌سازد، نیست؛ بلکه به صورتی است که به زودی در قیامت که حساب و جزا به پا می‌شود، روشن می‌سازد که آنچه به او رسید چه فقر و ناتوانی و چه ثروت و قدرت همه امتحان بود، که او می‌توانست از دنیایش برای آخرتش گرفته، از پیش بفرستد، ولی نفرستاد، و عذاب آخرت را بر ثوابش ترجیح داد، پس از میان همه مردم دنیا کسی به سعادت زندگی آخرت نمی‌رسد، مگر نفس مطمئنه و کسی که دلش به پروردگارش گرم است و تسلیم امر او است، و در نتیجه طوفان‌های حوادث و گرفتاری‌ها، او را از جای نمی‌کند، و در او تغییر حالت پدید نمی‌آورد، و اگر ثروتمند شد، طغیان نمی‌کند؛ و اگر فقیر شد، کفران نمی‌ورزد. گفته شده: سوره مورد بحث به شهادت سیاق آیاتش در مکه نازل شده است.

ویژگی‌های سوره فجر

1. سی آیه به عدد کوفی و شامی، ۲۹ آیه به عدد بصری، ۳۲ آیه به عدد حجازی، ۳۳ آیه به عدد برخی از قاریان، ۱۳۷ یا ۱۳۹ کلمه و ۵۷۷ یا ۵۸۴ حرف دارد.
2. در ترتیب نزول، دهمین و در قرآن کریم هشتاد و نهمین سوره قرآن است.
3. پس از سوره لیل و پیش از سوره ضحی و پیش از هجرت در مکه نازل شد و هیچ آیه مدنی ندارد.
4. این سوره را مفصّل و از نوع اوساط آن می‌خوانند.
5. شانزدهمین سوره از سوره‌های بیست‌و‌سه گانه دارای سوگند است.
6. گفته‌اند در این سوره نسخی رخ نداده است.

مطالب سوره

1. ایراد سوگندهای متعدد برای تهدید جباران و ستمگران؛
2. اشاره به انتقام شدید خداوند از اقوام ستمگر همچون عاد، ثمود و فرعون به منظور عبرت و پندآموزی دیگران؛
3. مسئله آزمایش انسان؛
4. مسئله معاد و بیان سرنوشت مجرمان و کافران و پاداش مؤمنان صاحب نفس مطمئنه.

منابع

1. فرهنگ‌نامه علوم قرآنی