توحید در اطاعت: تفاوت میان نسخه‌ها
جزبدون خلاصۀ ویرایش |
(←مقدمه) |
||
| (۷ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{مدخل مرتبط | ||
| موضوع مرتبط = توحید | |||
| عنوان مدخل = | |||
| مداخل مرتبط = [[توحید در اطاعت در قرآن]] | |||
| پرسش مرتبط = | |||
}} | |||
== | ==مقدمه== | ||
یکی از مظاهر و [[شؤون]] [[توحید در ربوبیت]]، [[توحید]] در [[حق اطاعت]] است؛ زیرا خداوند به دلیل این که [[آفریدگار]] و [[پروردگار]] [[جهان]] است، مالک [[حقیقی]] می‌باشد و همه موجودات مملوک و مسخر او هستند، در نتیجه او از [[حق اطاعت]] بالذات برخوردار است و [[حق اطاعت]] دیگران، تابع [[مشیت]] و [[اذن الهی]] است: {{متن قرآن|وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا لِيُطَاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ}}<ref>«و ما هیچ پیامبری را نفرستادیم مگر برای آنکه به اذن خداوند از او فرمانبرداری کنند و اگر آنان هنگامی که به خویش ستم روا داشتند نزد تو می‌آمدند و از خداوند آمرزش می‌خواستند و پیامبر برای آنان آمرزش می‌خواست خداوند را توبه‌پذیر بخشاینده می‌یافتند» سوره نساء، آیه ۶۴.</ref>.<ref>[[علی ربانی گلپایگانی|ربانی گلپایگانی، علی]]، [[توحید افعالی - ربانی گلپایگانی (مقاله)|مقاله «توحید افعالی»]]، [[دانشنامه کلام اسلامی ج۳ (کتاب)|دانشنامه کلام اسلامی، ج۳]] ص ۶۰.</ref> | |||
== معناشناسی == | |||
واژه [[اطاعت]] در کتب لغت، در معانی متعددی به کار رفته است؛ مانند: [[انقیاد]] و [[تسلیم]]، [[خضوع]]، [[پیروی کردن]] از [[امر]] و [[فرمان]]، موافقت کردن و میل و رغبت. | |||
از مجموع معانی مذکور برای [[اطاعت]] استفاده می‌شود که [[اطاعت]] در اصل، به معنای [[انقیاد]] و [[تسلیم]] است و سپس در معنای [[پیروی کردن]] از [[امر]] و [[فرمان]] به کار رفته است. [[اطاعت]] هم در مورد [[انسان]] به کار می رود و هم در مورد غیر [[انسان]]؛ اگر در غیر [[انسان]] به کار رود به معنای [[پیروی فطری]] و [[پیروی ذاتی|ذاتی]] است اما اگر در [[انسان]] به کار رود به معنای [[پیروی]] از [[امر]] و [[حکم]] است البته اگر با سه شرط همراه باشد: | از مجموع معانی مذکور برای [[اطاعت]] استفاده می‌شود که [[اطاعت]] در اصل، به معنای [[انقیاد]] و [[تسلیم]] است و سپس در معنای [[پیروی کردن]] از [[امر]] و [[فرمان]] به کار رفته است. [[اطاعت]] هم در مورد [[انسان]] به کار می رود و هم در مورد غیر [[انسان]]؛ اگر در غیر [[انسان]] به کار رود به معنای [[پیروی فطری]] و [[پیروی ذاتی|ذاتی]] است اما اگر در [[انسان]] به کار رود به معنای [[پیروی]] از [[امر]] و [[حکم]] است البته اگر با سه شرط همراه باشد: | ||
#[[رغبت]]؛ | # [[رغبت]]؛ | ||
#[[خضوع]]؛ | # [[خضوع]]؛ | ||
#[[عمل بر طبق امر]]<ref>[[غفار شاهدی|شاهدی، غفار]]، [[توحید و حکومت دینی (مقاله)|توحید و حکومت دینی]]، [[حکومت اسلامی (نشریه)|فصلنامه حکومت اسلامی]]، ص۳۲۹ تا ۳۶۹.</ref>. | # [[عمل بر طبق امر]]. | ||
بنابراین، [[اطاعت]] در [[انسان]] و [[موجود دارای اختیار]] و [[اراده]]، یعنی [[پیروی]] از [[امر]] و [[حکم]] با [[رغبت]] و [[خضوع]] و این معنا از [[اطاعت]] می تواند در عمل دو بعد داشته باشد: | |||
# اطاعت در امر روحانی و الهی باشد؛ مانند: [[اطاعت خدا]] و [[اطاعت رسول|رسول]] و ... | |||
# اطاعت در امر غیر الهی باشد؛ مانند: [[اطاعت کافران]]، [[اطاعت مکذبان|مکذبان]] و [[اطاعت مسرفان|مسرفان]] و ... | |||
از همین جا معنای [[توحید]] در [[اطاعت]] هم روشن می شود که منظور، [[اطاعت]] همراه با [[خضوع]] و [[رغبت]]، در برابر [[حکم]] خداست و چنین اطاعتی فقط شایسته او است: {{متن قرآن|اتَّبِعُواْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكُم مِّن رَّبِّكُمْ وَلاَ تَتَّبِعُواْ مِن دُونِهِ أَوْلِيَاء قَلِيلاً مَّا تَذَكَّرُونَ }}<ref> از آنچه از سوی پروردگارتان به سوی شما فرو فرستاده شده است پیروی کنید و جز وی از سرورانی (دیگر) پیروی نکنید؛ اندک پند می‌پذیرید؛ سوره اعراف، آیه۳.</ref>. البته [[توحید]] در [[اطاعت]] عام است و شامل [[اطاعت مطلق از خداوند]] در [[تکوین]] و [[تشریع]] می گردد اما چون [[اطاعت]] در باره [[انسان]] مطرح است که دارای [[اراده]] و [[اختیار]] است، بیشتر [[اطاعت]] از [[تشریع الهی]] مورد نظر است. بنابراین، [[اطاعت]] از [[اراده الهی]] یعنی [[اطاعت از قانون الهی]] که همان [[دین]] اوست<ref>[[غفار شاهدی|شاهدی، غفار]]، [[توحید و حکومت دینی (مقاله)|توحید و حکومت دینی]]، [[حکومت اسلامی (نشریه)|فصلنامه حکومت اسلامی]]، ص۳۲۹ تا ۳۶۹.</ref>. | |||
== [[اثبات]] [[توحید]] در [[اطاعت]] == | |||
[[توحید]] در [[اطاعت]]، هم با [[عقل]] قابل [[اثبات]] است و هم با [[دلایل نقلی]]. ما در این قسمت مهمترین [[دلیل عقلی]]، که همان ملازمه میان [[خالقیت]] و [[ربوبیت]] خدا و [[اطاعت]] می‌باشد، را مطرح کرده و [[ادله نقلی]] را نیز در [[تأیید]] آن ذکر خواهیم کرد. | |||
=== دلیل عقلی === | |||
وقتی ثابت شد که [[خداوند]] [[خالق]] و صاحب و [[رب]] [[انسان]] است و در این امور شریکی ندارد، لازمه آن این است که [[مطاع]] مطلق هم اوست و شریکی ندارد. | |||
یکی از محققان مینویسد: {{عربی|"فإن الرب بما هو صاحب الإنسان ومدبر حياتة ومخطط مسارة وخالقه على وجه له حق الطاعة كما له حق الحاكمية، فليس هناك مطاع بالذات الا هو فهو الذي يجب ان يطاع ويتمثل امره ولا يجب اطاعة غيره الا اذا كان بإذنه وامره"}} <ref>الالهیات، ج۲، ص۷۹.</ref>. همین [[دلیل]] را یکی دیگر از محققان با بیان دیگر مطرح کرده است که عبارت است از: "[[مطاع]] مطلق، تنها کسی است که از همه چیز [[آگاه]] است و [[حکیم]] و خبیر است و خالی از هرگونه [[خطا]] و نیز [[رحیم]] و [[مهربان]] است و این صفات تنها در ذات [[پاک]] [[خداوند]] جمع است"<ref>پیام قرآن، ج۳، ص۳۹۰.</ref>. | |||
بنابراین، اگر خواست [[حکمرانان]]، [[دوستان]]، [[فرزندان]]، [[خویشان]] و حتی خواست [[دل]] با خواست [[خدا]] هماهنگ نشد [[اطاعت]] آن در مسیر [[شرک]] است و باید از آن احتراز کرد<ref>[[غفار شاهدی|شاهدی، غفار]]، [[توحید و حکومت دینی (مقاله)|توحید و حکومت دینی]]، [[حکومت اسلامی (نشریه)|فصلنامه حکومت اسلامی]]، ص۳۲۹ تا ۳۶۹.</ref>. | بنابراین، اگر خواست [[حکمرانان]]، [[دوستان]]، [[فرزندان]]، [[خویشان]] و حتی خواست [[دل]] با خواست [[خدا]] هماهنگ نشد [[اطاعت]] آن در مسیر [[شرک]] است و باید از آن احتراز کرد<ref>[[غفار شاهدی|شاهدی، غفار]]، [[توحید و حکومت دینی (مقاله)|توحید و حکومت دینی]]، [[حکومت اسلامی (نشریه)|فصلنامه حکومت اسلامی]]، ص۳۲۹ تا ۳۶۹.</ref>. | ||
[[علامه طباطبایی]] در مورد نحوه [[استدلال]] به این [[آیه]] مینویسد: "یعنی به [[حکم]] [[فطرت]] و [[عقل]]، "حق" به‌طور مطلق [[واجب]] الاتباع است. وقتی [[حق]] [[واجب]] الاتباع شد کسی که به [[حق]] [[دعوت]] میکند نیز باید [[واجب]] الاتباع باشد چون [[حق]] میگوید و به [[حق]] [[دعوت]] میکند چنین کسی باید از دیگران ترجیح داده شود"<ref>ان المتبع عند العقل هو الحق و لما کان الحق سبحانه هو الهادی الی الحق دون ما یدعونه بین الارباب من دون الله فلیکن هو المتبع دون ما یدعونه من الارباب | === [[دلیل نقلی]] === | ||
{{متن قرآن|فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ وَاسْمَعُوا وَأَطِيعُوا وَأَنفِقُوا خَيْرًا لّأَنفُسِكُمْ وَمَن يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ}}<ref> هر چه می‌توانید از خداوند پروا کنید و سخن نیوش باشید و فرمان برید و (در راه خداوند) هزینه کنید که برای خودتان بهتر است؛ و کسانی که از آزمندی جان خویش در امانند، رستگارند؛ سوره تغابن، آیه۱۶.</ref>، {{متن قرآن|وَمَا أَهْلَكْنَا مِن قَرْيَةٍ إِلاَّ لَهَا مُنذِرُونَ}}<ref> و ما هیچ شهری را نابود نکردیم مگر آنکه بیم‌دهندگانی داشت؛ سوره شعراء، آیه۲۰۸.</ref>. [[آیه شریفه]] ابتدا [[دستور]] به [[تقوا]] و سپس [[دستور]] به شنیدن [[فرمان خدا]] میدهد؛ شنیدنی که مقدمه [[اطاعت]] است و سرانجام [[دستور]] به [[اطاعت]] [[فرمان]] او میدهد که این [[اطاعت]] مطلق است و در انحصار [[خداوند]] می‌باشد، {{متن قرآن|اتَّبِعُواْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكُم مِّن رَّبِّكُمْ وَلاَ تَتَّبِعُواْ مِن دُونِهِ أَوْلِيَاء قَلِيلاً مَّا تَذَكَّرُونَ }}<ref> از آنچه از سوی پروردگارتان به سوی شما فرو فرستاده شده است پیروی کنید و جز وی از سرورانی (دیگر) پیروی نکنید؛ اندک پند می‌پذیرید؛ سوره اعراف، آیه۳.</ref>. در این [[آیه]] تعبیر از متابعت از [[احکام الهی]] شده که همان [[اطاعت]] است و اینکه میفرماید از غیر [[خدا]] [[پیروی]] نکنید بیانگر [[توحید]] در [[اطاعت]] است، {{متن قرآن|قُلْ أَطِيعُواْ اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَإِن تَوَلَّوْا فَإِنَّ اللَّهَ لاَ يُحِبُّ الْكَافِرِينَ}}<ref> بگو از خداوند و پیامبر فرمان برید و اگر پشت کردند (بدانند که) بی‌گمان خداوند کافران را دوست نمی‌دارد؛ سوره آل عمران، آیه۳۲.</ref>، {{متن قرآن|قُلْ هَلْ مِن شُرَكَائِكُم مَّن يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ قُلِ اللَّهُ يَهْدِي لِلْحَقِّ أَفَمَن يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَن يُتَّبَعَ أَمَّن لاَّ يَهِدِّيَ إِلاَّ أَن يُهْدَى فَمَا لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ}}<ref> بگو آیا از شریکانتان کسی هست که به سوی «حق» رهنمون باشد؟ بگو خداوند به «حق» رهنماست؛ آیا آنکه به حقّ رهنمون می‌گردد سزاوارتر است که پیروی شود یا آنکه راه نمی‌یابد مگر آنکه راه برده شود؟ پس چه بر سرتان آمده است؟ چگونه داوری می‌کنید؟؛ سوره یونس، آیه۳۵.</ref>. | |||
[[علامه طباطبایی]] در مورد نحوه [[استدلال]] به این [[آیه]] مینویسد: "یعنی به [[حکم]] [[فطرت]] و [[عقل]]، "حق" به‌طور مطلق [[واجب]] الاتباع است. وقتی [[حق]] [[واجب]] الاتباع شد کسی که به [[حق]] [[دعوت]] میکند نیز باید [[واجب]] الاتباع باشد چون [[حق]] میگوید و به [[حق]] [[دعوت]] میکند چنین کسی باید از دیگران ترجیح داده شود"<ref>ان المتبع عند العقل هو الحق و لما کان الحق سبحانه هو الهادی الی الحق دون ما یدعونه بین الارباب من دون الله فلیکن هو المتبع دون ما یدعونه من الارباب.</ref> | |||
[[امام علی]]{{ع}}: "هرگز [[اطاعت]] از مخلوق در معصیتخالق جایز نیست " <ref>{{ | [[امام علی]] {{ع}}: "هرگز [[اطاعت]] از مخلوق در معصیتخالق جایز نیست " <ref>{{متن حدیث|لَا طَاعَةَ لِمَخْلُوقٍ فِي مَعْصِيَةِ الْخَالِق}}</ref>. | ||
[[امام باقر]]{{ع}}: " کسی که به گفتار گویندهای گوش فرا دهد "و از سخنش [[اطاعت]] کند" او را پرستیده است. اگر [[ناطق]] [[حکم خدا]] را میگوید [[پرستش]] [[خدا]] کرده و اگر از سوی [[شیطان]] [[سخن]] میگوید [[پرستش]] [[شیطان]] کرده است"<ref>{{ | [[امام باقر]] {{ع}}: " کسی که به گفتار گویندهای گوش فرا دهد "و از سخنش [[اطاعت]] کند" او را پرستیده است. اگر [[ناطق]] [[حکم خدا]] را میگوید [[پرستش]] [[خدا]] کرده و اگر از سوی [[شیطان]] [[سخن]] میگوید [[پرستش]] [[شیطان]] کرده است"<ref>{{متن حدیث|مَنْ أَصْغَى إِلَى نَاطِقٍ فَقَدْ عَبَدَهُ فَإِنْ كَانَ النَّاطِقُ يُؤَدِّي عَنِ اللَّهِ فَقَدْ عَبَدَ اللَّهَ وَ إِنْ كَانَ النَّاطِقُ يُؤَدِّي عَنِ الشَّيْطَانِ فَقَدْ عَبَدَ الشَّيْطَانَ}}.</ref> | ||
[[امام علی]]{{ع}}: "کسی که [[اطاعت]] مخلوق را در معصیت [[خالق]] [[آیین]] خود قرار دهد [[دین]] ندارد" <ref>{{ | [[امام علی]] {{ع}}: "کسی که [[اطاعت]] مخلوق را در معصیت [[خالق]] [[آیین]] خود قرار دهد [[دین]] ندارد" <ref>{{متن حدیث|لَا دِينَ لِمَنْ دَانَ بِطَاعَةِ الْمَخْلُوقِ فِي مَعْصِيَةِ الْخَالِقِ}}؛ بحارالانوار، ج۷۳، ص۹۳، ح۶، علامه مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، دارالکتب الاسلامیه، تهران، بازار سلطانی، چاپ دوم، ۱۳۶۳، ج۷۳، ص۹۳، ح۶.</ref>. | ||
از مجموع [[آیات]] و [[روایات]] استفاده می‌شود که تنها باید از [[خداوند]] [[اطاعت]] کرد و [[اطاعت]] غیر از [[خدا]] [[شرک]] و [[نامشروع]] است، چون هر حاکمی که با [[فرمان الهی]] [[حاکم]] نشود [[نامشروع]] است اما [[اطاعت]] [[انبیا]] و [[ائمه]] و... در طول اطاعت خداست یا تجلی [[اطاعت]] اوست و با [[فرمان الهی]] [[اعمال]] [[حاکمیت]] میکنند، لذا [[اطاعت]] از آنان اطاعت [[خدا]] محسوب می‌گردد و با [[توحید]] در [[اطاعت]] منافات ندارد چون مبنای [[حق]] در حاکمیت [[سیاسی]] [[فرمان الهی]] است. | از مجموع [[آیات]] و [[روایات]] استفاده می‌شود که تنها باید از [[خداوند]] [[اطاعت]] کرد و [[اطاعت]] غیر از [[خدا]] [[شرک]] و [[نامشروع]] است، چون هر حاکمی که با [[فرمان الهی]] [[حاکم]] نشود [[نامشروع]] است اما [[اطاعت]] [[انبیا]] و [[ائمه]] و... در طول اطاعت خداست یا تجلی [[اطاعت]] اوست و با [[فرمان الهی]] [[اعمال]] [[حاکمیت]] میکنند، لذا [[اطاعت]] از آنان اطاعت [[خدا]] محسوب می‌گردد و با [[توحید]] در [[اطاعت]] منافات ندارد چون مبنای [[حق]] در حاکمیت [[سیاسی]] [[فرمان الهی]] است. | ||
| خط ۵۵: | خط ۶۴: | ||
* [[تأسی]] | * [[تأسی]] | ||
* [[تجری]] | * [[تجری]] | ||
*[[ تسلیم]] | * [[تسلیم]] | ||
* [[تمکین]] | * [[تمکین]] | ||
* [[تنافی کفر و اطاعت]] | * [[تنافی کفر و اطاعت]] | ||
| خط ۸۷: | خط ۹۶: | ||
* [[اطاعت اولوالامر]] | * [[اطاعت اولوالامر]] | ||
* [[اطاعت اهل اجماع]] | * [[اطاعت اهل اجماع]] | ||
* [[اطاعت اهل بیت ]] | * [[اطاعت اهل بیت]] | ||
* [[اطاعت پیامبر]] | * [[اطاعت پیامبر]] | ||
* [[اطاعت پیامبر خاتم]] | * [[اطاعت پیامبر خاتم]] | ||
| خط ۱۲۲: | خط ۱۳۱: | ||
== منابع == | == منابع == | ||
{{منابع}} | {{منابع}} | ||
#[[پرونده:11424.jpg|22px]] [[غفار شاهدی|شاهدی، غفار]]، [[توحید و حکومت دینی (مقاله)|'''توحید و حکومت دینی''']]، [[حکومت اسلامی (نشریه)|فصلنامه حکومت اسلامی]] | # [[پرونده:11424.jpg|22px]] [[غفار شاهدی|شاهدی، غفار]]، [[توحید و حکومت دینی (مقاله)|'''توحید و حکومت دینی''']]، [[حکومت اسلامی (نشریه)|فصلنامه حکومت اسلامی]] | ||
{{پایان منابع}} | {{پایان منابع}} | ||
| خط ۱۲۹: | خط ۱۳۸: | ||
[[رده:توحید]] | [[رده:توحید]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۳ نوامبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۱:۱۳
این مدخل زیرشاخهٔ بحث توحید است. توحید در اطاعت از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: توحید در اطاعت در قرآن - پرسش مرتبط نداردمقدمه
یکی از مظاهر و شؤون توحید در ربوبیت، توحید در حق اطاعت است؛ زیرا خداوند به دلیل این که آفریدگار و پروردگار جهان است، مالک حقیقی می‌باشد و همه موجودات مملوک و مسخر او هستند، در نتیجه او از حق اطاعت بالذات برخوردار است و حق اطاعت دیگران، تابع مشیت و اذن الهی است: ﴿وَمَا أَرْسَلْنَا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا لِيُطَاعَ بِإِذْنِ اللَّهِ﴾[۱].[۲]
معناشناسی
واژه اطاعت در کتب لغت، در معانی متعددی به کار رفته است؛ مانند: انقیاد و تسلیم، خضوع، پیروی کردن از امر و فرمان، موافقت کردن و میل و رغبت.
از مجموع معانی مذکور برای اطاعت استفاده می‌شود که اطاعت در اصل، به معنای انقیاد و تسلیم است و سپس در معنای پیروی کردن از امر و فرمان به کار رفته است. اطاعت هم در مورد انسان به کار می رود و هم در مورد غیر انسان؛ اگر در غیر انسان به کار رود به معنای پیروی فطری و ذاتی است اما اگر در انسان به کار رود به معنای پیروی از امر و حکم است البته اگر با سه شرط همراه باشد:
بنابراین، اطاعت در انسان و موجود دارای اختیار و اراده، یعنی پیروی از امر و حکم با رغبت و خضوع و این معنا از اطاعت می تواند در عمل دو بعد داشته باشد:
- اطاعت در امر روحانی و الهی باشد؛ مانند: اطاعت خدا و رسول و ...
- اطاعت در امر غیر الهی باشد؛ مانند: اطاعت کافران، مکذبان و مسرفان و ...
از همین جا معنای توحید در اطاعت هم روشن می شود که منظور، اطاعت همراه با خضوع و رغبت، در برابر حکم خداست و چنین اطاعتی فقط شایسته او است: ﴿اتَّبِعُواْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكُم مِّن رَّبِّكُمْ وَلاَ تَتَّبِعُواْ مِن دُونِهِ أَوْلِيَاء قَلِيلاً مَّا تَذَكَّرُونَ ﴾[۳]. البته توحید در اطاعت عام است و شامل اطاعت مطلق از خداوند در تکوین و تشریع می گردد اما چون اطاعت در باره انسان مطرح است که دارای اراده و اختیار است، بیشتر اطاعت از تشریع الهی مورد نظر است. بنابراین، اطاعت از اراده الهی یعنی اطاعت از قانون الهی که همان دین اوست[۴].
اثبات توحید در اطاعت
توحید در اطاعت، هم با عقل قابل اثبات است و هم با دلایل نقلی. ما در این قسمت مهمترین دلیل عقلی، که همان ملازمه میان خالقیت و ربوبیت خدا و اطاعت می‌باشد، را مطرح کرده و ادله نقلی را نیز در تأیید آن ذکر خواهیم کرد.
دلیل عقلی
وقتی ثابت شد که خداوند خالق و صاحب و رب انسان است و در این امور شریکی ندارد، لازمه آن این است که مطاع مطلق هم اوست و شریکی ندارد.
یکی از محققان مینویسد: "فإن الرب بما هو صاحب الإنسان ومدبر حياتة ومخطط مسارة وخالقه على وجه له حق الطاعة كما له حق الحاكمية، فليس هناك مطاع بالذات الا هو فهو الذي يجب ان يطاع ويتمثل امره ولا يجب اطاعة غيره الا اذا كان بإذنه وامره" [۵]. همین دلیل را یکی دیگر از محققان با بیان دیگر مطرح کرده است که عبارت است از: "مطاع مطلق، تنها کسی است که از همه چیز آگاه است و حکیم و خبیر است و خالی از هرگونه خطا و نیز رحیم و مهربان است و این صفات تنها در ذات پاک خداوند جمع است"[۶].
بنابراین، اگر خواست حکمرانان، دوستان، فرزندان، خویشان و حتی خواست دل با خواست خدا هماهنگ نشد اطاعت آن در مسیر شرک است و باید از آن احتراز کرد[۷].
دلیل نقلی
﴿فَاتَّقُوا اللَّهَ مَا اسْتَطَعْتُمْ وَاسْمَعُوا وَأَطِيعُوا وَأَنفِقُوا خَيْرًا لّأَنفُسِكُمْ وَمَن يُوقَ شُحَّ نَفْسِهِ فَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ﴾[۸]، ﴿وَمَا أَهْلَكْنَا مِن قَرْيَةٍ إِلاَّ لَهَا مُنذِرُونَ﴾[۹]. آیه شریفه ابتدا دستور به تقوا و سپس دستور به شنیدن فرمان خدا میدهد؛ شنیدنی که مقدمه اطاعت است و سرانجام دستور به اطاعت فرمان او میدهد که این اطاعت مطلق است و در انحصار خداوند می‌باشد، ﴿اتَّبِعُواْ مَا أُنزِلَ إِلَيْكُم مِّن رَّبِّكُمْ وَلاَ تَتَّبِعُواْ مِن دُونِهِ أَوْلِيَاء قَلِيلاً مَّا تَذَكَّرُونَ ﴾[۱۰]. در این آیه تعبیر از متابعت از احکام الهی شده که همان اطاعت است و اینکه میفرماید از غیر خدا پیروی نکنید بیانگر توحید در اطاعت است، ﴿قُلْ أَطِيعُواْ اللَّهَ وَالرَّسُولَ فَإِن تَوَلَّوْا فَإِنَّ اللَّهَ لاَ يُحِبُّ الْكَافِرِينَ﴾[۱۱]، ﴿قُلْ هَلْ مِن شُرَكَائِكُم مَّن يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ قُلِ اللَّهُ يَهْدِي لِلْحَقِّ أَفَمَن يَهْدِي إِلَى الْحَقِّ أَحَقُّ أَن يُتَّبَعَ أَمَّن لاَّ يَهِدِّيَ إِلاَّ أَن يُهْدَى فَمَا لَكُمْ كَيْفَ تَحْكُمُونَ﴾[۱۲].
علامه طباطبایی در مورد نحوه استدلال به این آیه مینویسد: "یعنی به حکم فطرت و عقل، "حق" به‌طور مطلق واجب الاتباع است. وقتی حق واجب الاتباع شد کسی که به حق دعوت میکند نیز باید واجب الاتباع باشد چون حق میگوید و به حق دعوت میکند چنین کسی باید از دیگران ترجیح داده شود"[۱۳]
امام علی (ع): "هرگز اطاعت از مخلوق در معصیتخالق جایز نیست " [۱۴].
امام باقر (ع): " کسی که به گفتار گویندهای گوش فرا دهد "و از سخنش اطاعت کند" او را پرستیده است. اگر ناطق حکم خدا را میگوید پرستش خدا کرده و اگر از سوی شیطان سخن میگوید پرستش شیطان کرده است"[۱۵]
امام علی (ع): "کسی که اطاعت مخلوق را در معصیت خالق آیین خود قرار دهد دین ندارد" [۱۶].
از مجموع آیات و روایات استفاده می‌شود که تنها باید از خداوند اطاعت کرد و اطاعت غیر از خدا شرک و نامشروع است، چون هر حاکمی که با فرمان الهی حاکم نشود نامشروع است اما اطاعت انبیا و ائمه و... در طول اطاعت خداست یا تجلی اطاعت اوست و با فرمان الهی اعمال حاکمیت میکنند، لذا اطاعت از آنان اطاعت خدا محسوب می‌گردد و با توحید در اطاعت منافات ندارد چون مبنای حق در حاکمیت سیاسی فرمان الهی است.
اما اینکه چرا باید فقط از فرمان خداوند اطاعت کرد، در ضمن دلیل عقلی روشن شد و آن اینکه چون خداوند مالک و رب و خالق انسان‌هاست و نیز حق است و جز حق نمیگوید و به راه حق علم دارد، لذا تنها او شایسته اطاعت مطلق است و اطاعت از غیر او بدون اجازه الهی و گام برداشتن در مسیر ضلالت است البته در جای خود ثابت شده است که عینیت اطاعت خدا در اطاعت از قوانین اوست که توسط انبیا بیان می‌گردد[۱۷].
جستارهای وابسته
- اطاعت
- اتباع
- اتباع حق
- اراده اطاعت
- استثقال اطاعت
- استحقاق ثواب
- استحقاق مدح
- امتثال
- انقیاد
- اوامر و نواهی
- آیه اطاعت
- بیعت اطاعت
- تأسی
- تجری
- تسلیم
- تمکین
- تنافی کفر و اطاعت
- تنعم به اطاعت
- توحید در اطاعت
- ثواب اطاعت
- ثواب و عقاب
- حسن طاعات
- داعی به اطاعت
- طاعات عبد
- طاعات کافر
- طاعات مطلقه
- طاعات مفترضه
- اطاعت از ابوین
- اطاعت از امام
- اطاعت از امام مهدی
- اطاعت از اوصیای انبیا
- اطاعت از اولی الامر
- اطاعت از حاکم جائر
- اطاعت از خدا
- اطاعت از رسول خدا
- اطاعت از زوج
- اطاعت از غیر معصوم
- اطاعت از نماینده ولی فقیه
- اطاعت از نواب امام
- اطاعت الهی
- اطاعت امام
- اطاعت انبیا در افعال
- اطاعت انبیا در اقوال
- اطاعت انسان
- اطاعت اولوالامر
- اطاعت اهل اجماع
- اطاعت اهل بیت
- اطاعت پیامبر
- اطاعت پیامبر خاتم
- اطاعت تکوینی
- اطاعت خدا
- اطاعت در عبادات
- اطاعت در غیر عبادات
- اطاعت درعبادات
- اطاعت درغیرعبادات
- اطاعت سلطان جایر
- اطاعت سلطان عادل
- اطاعت شیطان
- اطاعت طاغوت
- اطاعت غیر افضل
- اطاعت غیر خدا
- اطاعت متأخره
- اطاعت مخلوق در معصیت خالق
- اطاعت مرتد
- اطاعت مکلفین
- اطاعت ملائکه
- اطاعت ولی فقیه
- عصیان
- علم به مناقب طاعات
- قصد قربت در عبادت
- کتاب طاعات
- گناه
- مطیع
- مقام افتراض اطاعت
- مقام مطیعان
- وجوب اطاعت امام
- وقت اطاعت
منابع
پانویس
- ↑ «و ما هیچ پیامبری را نفرستادیم مگر برای آنکه به اذن خداوند از او فرمانبرداری کنند و اگر آنان هنگامی که به خویش ستم روا داشتند نزد تو می‌آمدند و از خداوند آمرزش می‌خواستند و پیامبر برای آنان آمرزش می‌خواست خداوند را توبه‌پذیر بخشاینده می‌یافتند» سوره نساء، آیه ۶۴.
- ↑ ربانی گلپایگانی، علی، مقاله «توحید افعالی»، دانشنامه کلام اسلامی، ج۳ ص ۶۰.
- ↑ از آنچه از سوی پروردگارتان به سوی شما فرو فرستاده شده است پیروی کنید و جز وی از سرورانی (دیگر) پیروی نکنید؛ اندک پند می‌پذیرید؛ سوره اعراف، آیه۳.
- ↑ شاهدی، غفار، توحید و حکومت دینی، فصلنامه حکومت اسلامی، ص۳۲۹ تا ۳۶۹.
- ↑ الالهیات، ج۲، ص۷۹.
- ↑ پیام قرآن، ج۳، ص۳۹۰.
- ↑ شاهدی، غفار، توحید و حکومت دینی، فصلنامه حکومت اسلامی، ص۳۲۹ تا ۳۶۹.
- ↑ هر چه می‌توانید از خداوند پروا کنید و سخن نیوش باشید و فرمان برید و (در راه خداوند) هزینه کنید که برای خودتان بهتر است؛ و کسانی که از آزمندی جان خویش در امانند، رستگارند؛ سوره تغابن، آیه۱۶.
- ↑ و ما هیچ شهری را نابود نکردیم مگر آنکه بیم‌دهندگانی داشت؛ سوره شعراء، آیه۲۰۸.
- ↑ از آنچه از سوی پروردگارتان به سوی شما فرو فرستاده شده است پیروی کنید و جز وی از سرورانی (دیگر) پیروی نکنید؛ اندک پند می‌پذیرید؛ سوره اعراف، آیه۳.
- ↑ بگو از خداوند و پیامبر فرمان برید و اگر پشت کردند (بدانند که) بی‌گمان خداوند کافران را دوست نمی‌دارد؛ سوره آل عمران، آیه۳۲.
- ↑ بگو آیا از شریکانتان کسی هست که به سوی «حق» رهنمون باشد؟ بگو خداوند به «حق» رهنماست؛ آیا آنکه به حقّ رهنمون می‌گردد سزاوارتر است که پیروی شود یا آنکه راه نمی‌یابد مگر آنکه راه برده شود؟ پس چه بر سرتان آمده است؟ چگونه داوری می‌کنید؟؛ سوره یونس، آیه۳۵.
- ↑ ان المتبع عند العقل هو الحق و لما کان الحق سبحانه هو الهادی الی الحق دون ما یدعونه بین الارباب من دون الله فلیکن هو المتبع دون ما یدعونه من الارباب.
- ↑ «لَا طَاعَةَ لِمَخْلُوقٍ فِي مَعْصِيَةِ الْخَالِق»
- ↑ «مَنْ أَصْغَى إِلَى نَاطِقٍ فَقَدْ عَبَدَهُ فَإِنْ كَانَ النَّاطِقُ يُؤَدِّي عَنِ اللَّهِ فَقَدْ عَبَدَ اللَّهَ وَ إِنْ كَانَ النَّاطِقُ يُؤَدِّي عَنِ الشَّيْطَانِ فَقَدْ عَبَدَ الشَّيْطَانَ».
- ↑ «لَا دِينَ لِمَنْ دَانَ بِطَاعَةِ الْمَخْلُوقِ فِي مَعْصِيَةِ الْخَالِقِ»؛ بحارالانوار، ج۷۳، ص۹۳، ح۶، علامه مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، دارالکتب الاسلامیه، تهران، بازار سلطانی، چاپ دوم، ۱۳۶۳، ج۷۳، ص۹۳، ح۶.
- ↑ شاهدی، غفار، توحید و حکومت دینی، فصلنامه حکومت اسلامی، ص۳۲۹ تا ۳۶۹.