مدیریت در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (ربات: جایگزینی خودکار متن (-</div>\n<div style="padding: 0.4em 0em 0.0em;"> +</div>)) |
(←پانویس) |
||
| (۱۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۶ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مدخل مرتبط | |||
| موضوع مرتبط = مدیریت | |||
| عنوان مدخل = مدیریت | |||
| مداخل مرتبط = [[مدیریت در قرآن]] - [[مدیریت در فقه سیاسی]] - [[مدیریت در نهج البلاغه]] - [[مدیریت در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی]] - [[مدیریت در معارف و سیره علوی]] | |||
| پرسش مرتبط = | |||
}} | |||
'''مدیریت''' عبارت است از "فرایند به‌کارگیری مؤثر و کارآمد منابع مادی و [[انسانی]] در برنامه‌ریزی، سازماندهی، بسیج منابع و امکانات، برای دستیابی به [[اهداف]] سازمانی و بر اساس نظام ارزشی مورد قبول". [[مدیریت]] [[علمی]] است که بر فرایند مناسب و مؤثر نحوه [[اداره]] سازمان، برای [[نیل]] به [[اداره]] مطلوب حیطه مدیریت می‌پردازد و از نگاه [[اسلام]] بر [[حاکمیت]] [[اخلاق]] در کلیه مناسبات [[اجتماعی]] دلالت دارد. | |||
== مقدمه == | |||
==مقدمه== | |||
منظور آن دسته آیاتی است است که جنبه‌های [[مدیریتی]] [[پیامبر]] در [[جامعه]] و [[فرماندهی]] [[سپاهیان]] و چگونگی [[مدیریت]] [[پیامبر]] بر اساس [[اخلاق]] و [[مشورت]] را مطرح می‌کند. | منظور آن دسته آیاتی است است که جنبه‌های [[مدیریتی]] [[پیامبر]] در [[جامعه]] و [[فرماندهی]] [[سپاهیان]] و چگونگی [[مدیریت]] [[پیامبر]] بر اساس [[اخلاق]] و [[مشورت]] را مطرح می‌کند. | ||
#{{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ * وَمَنْ يَتَوَلَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغَالِبُونَ}}<ref>«سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند * و هر کس سروری خداوند و پیامبرش و آنان را که ایمان دارند بپذیرد (از حزب خداوند است) بی‌گمان حزب خداوند پیروز است» سوره مائده، آیه ۵۵-۵۶.</ref>؛ | #{{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ * وَمَنْ يَتَوَلَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغَالِبُونَ}}<ref>«سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند * و هر کس سروری خداوند و پیامبرش و آنان را که ایمان دارند بپذیرد (از حزب خداوند است) بی‌گمان حزب خداوند پیروز است» سوره مائده، آیه ۵۵-۵۶.</ref>؛ | ||
#{{متن قرآن|فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ}}<ref>«پس با بخشایشی از (سوی) خداوند با آنان نرمخویی ورزیدی و اگر درشتخویی سنگدل می‌بودی از دورت می‌پراکندند؛ پس آنان را ببخشای و برای ایشان آمرزش بخواه و با آنها در کار، رایزنی کن و چون آهنگ (کاری) کردی به خداوند توکل کن که خداوند توکل‌کنندگان (به خویش) را دوست می‌دارد» سوره آل عمران، آیه ۱۵۹.</ref>؛ | #{{متن قرآن|فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ}}<ref>«پس با بخشایشی از (سوی) خداوند با آنان نرمخویی ورزیدی و اگر درشتخویی سنگدل می‌بودی از دورت می‌پراکندند؛ پس آنان را ببخشای و برای ایشان آمرزش بخواه و با آنها در کار، رایزنی کن و چون آهنگ (کاری) کردی به خداوند توکل کن که خداوند توکل‌کنندگان (به خویش) را دوست می‌دارد» سوره آل عمران، آیه ۱۵۹.</ref>؛ | ||
#{{متن قرآن|وَإِذْ غَدَوْتَ مِنْ أَهْلِكَ تُبَوِّئُ الْمُؤْمِنِينَ مَقَاعِدَ لِلْقِتَالِ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ}}<ref>«و به یادآور که پگاهان از خانواده‌ات جدا شدی در حالی که مؤمنان را در سنگرها برای پیکار (احد) جای می‌دادی و خداوند شنوای داناست» سوره آل عمران، آیه ۱۲۱.</ref>؛ | #{{متن قرآن|وَإِذْ غَدَوْتَ مِنْ أَهْلِكَ تُبَوِّئُ الْمُؤْمِنِينَ مَقَاعِدَ لِلْقِتَالِ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ}}<ref>«و به یادآور که پگاهان از خانواده‌ات جدا شدی در حالی که مؤمنان را در سنگرها برای پیکار (احد) جای می‌دادی و خداوند شنوای داناست» سوره آل عمران، آیه ۱۲۱.</ref>؛ | ||
#{{متن قرآن|مَا كَانَ لِأَهْلِ الْمَدِينَةِ وَمَنْ حَوْلَهُمْ مِنَ الْأَعْرَابِ أَنْ يَتَخَلَّفُوا عَنْ رَسُولِ اللَّهِ وَلَا يَرْغَبُوا بِأَنْفُسِهِمْ عَنْ نَفْسِهِ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ لَا يُصِيبُهُمْ ظَمَأٌ وَلَا نَصَبٌ وَلَا مَخْمَصَةٌ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا يَطَئُونَ مَوْطِئًا يَغِيظُ الْكُفَّارَ وَلَا يَنَالُونَ مِنْ عَدُوٍّ نَيْلًا إِلَّا كُتِبَ لَهُمْ بِهِ عَمَلٌ صَالِحٌ إِنَّ اللَّهَ لَا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ * وَلَا يُنْفِقُونَ نَفَقَةً صَغِيرَةً وَلَا كَبِيرَةً وَلَا يَقْطَعُونَ وَادِيًا إِلَّا كُتِبَ لَهُمْ لِيَجْزِيَهُمُ اللَّهُ أَحْسَنَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ}}<ref>«مردم مدینه و تازیان بیابان‌نشین پیرامون آنان حق ندارند از (همراهی) پیامبر بازمانند و نه جان‌های خودشان را از جان او دوست‌تر بدارند؛ از این رو که هیچ تشنگی و سختی و گرسنگی در راه خداوند به آنان نمی‌رسد و بر هیچ جایگاهی که کافران را به خشم آورد گام نمی‌نهند و هیچ زیانی به دشمنی نمی‌زنند مگر که در برابر آن، کاری شایسته برای آنان نوشته می‌شود؛ بی‌گمان خداوند پاداش نکوکاران را تباه نمی‌سازد * و هیچ هزینه‌ای چه خرد چه کلان نمی‌کنند و هیچ درّه‌ای را نمی‌پیمایند مگر آنکه برای آنان نوشته می‌شود تا خداوند نیکوتر از آنچه می‌کرده‌اند به آنان پاداش دهد» سوره توبه، آیه ۱۲۰-۱۲۱.</ref> | #{{متن قرآن|مَا كَانَ لِأَهْلِ الْمَدِينَةِ وَمَنْ حَوْلَهُمْ مِنَ الْأَعْرَابِ أَنْ يَتَخَلَّفُوا عَنْ رَسُولِ اللَّهِ وَلَا يَرْغَبُوا بِأَنْفُسِهِمْ عَنْ نَفْسِهِ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ لَا يُصِيبُهُمْ ظَمَأٌ وَلَا نَصَبٌ وَلَا مَخْمَصَةٌ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا يَطَئُونَ مَوْطِئًا يَغِيظُ الْكُفَّارَ وَلَا يَنَالُونَ مِنْ عَدُوٍّ نَيْلًا إِلَّا كُتِبَ لَهُمْ بِهِ عَمَلٌ صَالِحٌ إِنَّ اللَّهَ لَا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ * وَلَا يُنْفِقُونَ نَفَقَةً صَغِيرَةً وَلَا كَبِيرَةً وَلَا يَقْطَعُونَ وَادِيًا إِلَّا كُتِبَ لَهُمْ لِيَجْزِيَهُمُ اللَّهُ أَحْسَنَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ}}<ref>«مردم مدینه و تازیان بیابان‌نشین پیرامون آنان حق ندارند از (همراهی) پیامبر بازمانند و نه جان‌های خودشان را از جان او دوست‌تر بدارند؛ از این رو که هیچ تشنگی و سختی و گرسنگی در راه خداوند به آنان نمی‌رسد و بر هیچ جایگاهی که کافران را به خشم آورد گام نمی‌نهند و هیچ زیانی به دشمنی نمی‌زنند مگر که در برابر آن، کاری شایسته برای آنان نوشته می‌شود؛ بی‌گمان خداوند پاداش نکوکاران را تباه نمی‌سازد * و هیچ هزینه‌ای چه خرد چه کلان نمی‌کنند و هیچ درّه‌ای را نمی‌پیمایند مگر آنکه برای آنان نوشته می‌شود تا خداوند نیکوتر از آنچه می‌کرده‌اند به آنان پاداش دهد» سوره توبه، آیه ۱۲۰-۱۲۱.</ref>. | ||
==نکات== | |||
== نکات == | |||
در [[آیات]] فوق این موضوعات مطرح گردیده است: | در [[آیات]] فوق این موضوعات مطرح گردیده است: | ||
#تنها [[خدا]]، [[پیامبر]] و [[مؤمنان]] دارای [[حق]] [[مدیریت]] بر [[جامعه دینی]]: {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}}؛ | |||
# تنها [[خدا]]، [[پیامبر]] و [[مؤمنان]] دارای [[حق]] [[مدیریت]] بر [[جامعه دینی]]: {{متن قرآن|إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ}}؛ | |||
# [[پیامبر]] [[مأمور]] [[مشورت]] با [[مؤمنان]] در [[اداره امور]]: {{متن قرآن|فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ... وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ...}}؛ | # [[پیامبر]] [[مأمور]] [[مشورت]] با [[مؤمنان]] در [[اداره امور]]: {{متن قرآن|فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ... وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ...}}؛ | ||
# [[فرماندهی]] [[قوای نظامی]]، بخشی از [[مدیریت]] [[پیامبر]] بر [[جامعه اسلامی]]: {{متن قرآن|وَإِذْ غَدَوْتَ مِنْ أَهْلِكَ تُبَوِّئُ الْمُؤْمِنِينَ مَقَاعِدَ لِلْقِتَالِ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ}}؛ | # [[فرماندهی]] [[قوای نظامی]]، بخشی از [[مدیریت]] [[پیامبر]] بر [[جامعه اسلامی]]: {{متن قرآن|وَإِذْ غَدَوْتَ مِنْ أَهْلِكَ تُبَوِّئُ الْمُؤْمِنِينَ مَقَاعِدَ لِلْقِتَالِ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ}}؛ | ||
# [[خداوند]] یک [[قانون]] کلی برای [[پیروی]] از [[مدیریت]] [[پیامبر]] به ویژه [[دفاعی]] را مطرح می‌کند و میگوید: [[مردم مدینه]] و بادیه‌نشینانی که در اطراف این [[شهر]] که مرکز و کانون [[اسلام]] است [[زندگی]] می‌کنند [[حق]] ندارند، از [[رسول خدا]]{{صل}} [[تخلف]] جویند {{متن قرآن|مَا كَانَ لِأَهْلِ الْمَدِينَةِ وَمَنْ حَوْلَهُمْ مِنَ الْأَعْرَابِ أَنْ يَتَخَلَّفُوا عَنْ رَسُولِ اللَّهِ}} و نه [[حفظ جان]] خود را بر [[حفظ جان]] او مقدم دارند {{متن قرآن|وَلَا يَرْغَبُوا بِأَنْفُسِهِمْ عَنْ نَفْسِهِ}} چرا که او [[رهبر]] [[امت]]، و [[پیامبر خدا]]، و رمز بقاء و [[حیات]] [[ملت]] [[اسلام]] است، و تنها گذاردن او نه فقط [[پیامبر]]{{صل}} را به خطر می‌افکند، بلکه [[آیین خدا]] و علاوه بر آن موجودیت و [[حیات]] خود [[مؤمنان]] را نیز در خطر جدی قرار خواهد داد. در واقع [[قرآن]] با استفاده از یک بیان [[عاطفی]]، همه افراد با [[ایمان]] را به ملازمت [[پیامبر]]{{صل}} و [[حمایت]] و [[دفاع]] از او در برابر [[مشکلات]] – و [[مدیریت]] آن - [[تشویق]] می‌کند، میگوید: [[جان]] شما از [[جان]] او عزیزتر، و [[حیات]] شما از [[حیات]] او با ارزش‌تر نیست آیا ایمانتان اجازه می‌دهد او که پرارزش‌ترین وجود [[انسانی]] است، و برای [[نجات]] و [[رهبری]] شما [[مبعوث]] شده به خطر بیفتد، و شما سلامت‌طلبان برای [[حفظ جان]] خویش از [[فداکاری]] در راه او مضایقه کنید؟! مسلم است تأکید و تکیه روی [[مدینه]] و اطرافش به خاطر آن است که در آن روز کانون [[اسلام]] [[مدینه]] بود، و الا این [[حکم]] اختصاصی به [[مدینه]] و اطراف آن ندارد. سپس [[خداوند]] درباره [[پاداش]] و جزای [[پذیرش]] [[مدیریت]] [[پیامبر]] میگوید: بدون [[شک]] شرکت در هر نوع [[جهاد]] خواه کوچک باشد یا بزرگ، [[مشکلات]] و ناراحتی‌های گوناگون دارد، [[مشکلات]] جسمی و [[روحی]] و [[مشکلات]] [[مالی]] و مانند آن، ولی هر گاه [[مجاهدان]] [[دل]] و [[جان]] خود را با [[ایمان به خدا]] و وعده‌های بزرگ او روشن سازند، و بدانند هر نفسی، و هر سخنی، و هر گامی، در این راه بر می‌دارند گم نمی‌شود، بلکه حساب همه آنها بدون کم و کاست و در نهایت دقت محفوظ است و [[خداوند]]، در برابر آنها به عنوان [[بهترین]] [[اعمال]] از دریای بی‌کران لطفش [[شایسته‌ترین]] پاداش‌ها را می‌دهد. با این حال هرگز از [[تحمل]] این [[مشکلات]] سر باز نمی‌زنند و از [[عظمت]] آنها نمی‌هراسند، و هیچ‌گونه [[ضعف]] و فتوری هر چند [[جهاد]] طولانی و پر حادثه و پر [[مشقت]] باشد به خود راه نمی‌دهند. {{متن قرآن| ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ لَا يُصِيبُهُمْ ظَمَأٌ وَلَا نَصَبٌ وَلَا مَخْمَصَةٌ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا يَطَئُونَ مَوْطِئًا يَغِيظُ الْكُفَّارَ وَلَا يَنَالُونَ مِنْ عَدُوٍّ نَيْلًا إِلَّا كُتِبَ لَهُمْ بِهِ عَمَلٌ صَالِحٌ إِنَّ اللَّهَ لَا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ}}<ref>تفسیر نمونه، ج۸، ص۱۸۶.</ref><ref>[[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، ج۲، ص ۶۶۷.</ref>. | # [[خداوند]] یک [[قانون]] کلی برای [[پیروی]] از [[مدیریت]] [[پیامبر]] به ویژه [[دفاعی]] را مطرح می‌کند و میگوید: [[مردم مدینه]] و بادیه‌نشینانی که در اطراف این [[شهر]] که مرکز و کانون [[اسلام]] است [[زندگی]] می‌کنند [[حق]] ندارند، از [[رسول خدا]] {{صل}} [[تخلف]] جویند {{متن قرآن|مَا كَانَ لِأَهْلِ الْمَدِينَةِ وَمَنْ حَوْلَهُمْ مِنَ الْأَعْرَابِ أَنْ يَتَخَلَّفُوا عَنْ رَسُولِ اللَّهِ}} و نه [[حفظ جان]] خود را بر [[حفظ جان]] او مقدم دارند {{متن قرآن|وَلَا يَرْغَبُوا بِأَنْفُسِهِمْ عَنْ نَفْسِهِ}} چرا که او [[رهبر]] [[امت]]، و [[پیامبر خدا]]، و رمز بقاء و [[حیات]] [[ملت]] [[اسلام]] است، و تنها گذاردن او نه فقط [[پیامبر]] {{صل}} را به خطر می‌افکند، بلکه [[آیین خدا]] و علاوه بر آن موجودیت و [[حیات]] خود [[مؤمنان]] را نیز در خطر جدی قرار خواهد داد. در واقع [[قرآن]] با استفاده از یک بیان [[عاطفی]]، همه افراد با [[ایمان]] را به ملازمت [[پیامبر]] {{صل}} و [[حمایت]] و [[دفاع]] از او در برابر [[مشکلات]] – و [[مدیریت]] آن - [[تشویق]] می‌کند، میگوید: [[جان]] شما از [[جان]] او عزیزتر، و [[حیات]] شما از [[حیات]] او با ارزش‌تر نیست آیا ایمانتان اجازه می‌دهد او که پرارزش‌ترین وجود [[انسانی]] است، و برای [[نجات]] و [[رهبری]] شما [[مبعوث]] شده به خطر بیفتد، و شما سلامت‌طلبان برای [[حفظ جان]] خویش از [[فداکاری]] در راه او مضایقه کنید؟! مسلم است تأکید و تکیه روی [[مدینه]] و اطرافش به خاطر آن است که در آن روز کانون [[اسلام]] [[مدینه]] بود، و الا این [[حکم]] اختصاصی به [[مدینه]] و اطراف آن ندارد. سپس [[خداوند]] درباره [[پاداش]] و جزای [[پذیرش]] [[مدیریت]] [[پیامبر]] میگوید: بدون [[شک]] شرکت در هر نوع [[جهاد]] خواه کوچک باشد یا بزرگ، [[مشکلات]] و ناراحتی‌های گوناگون دارد، [[مشکلات]] جسمی و [[روحی]] و [[مشکلات]] [[مالی]] و مانند آن، ولی هر گاه [[مجاهدان]] [[دل]] و [[جان]] خود را با [[ایمان به خدا]] و وعده‌های بزرگ او روشن سازند، و بدانند هر نفسی، و هر سخنی، و هر گامی، در این راه بر می‌دارند گم نمی‌شود، بلکه حساب همه آنها بدون کم و کاست و در نهایت دقت محفوظ است و [[خداوند]]، در برابر آنها به عنوان [[بهترین]] [[اعمال]] از دریای بی‌کران لطفش [[شایسته‌ترین]] پاداش‌ها را می‌دهد. با این حال هرگز از [[تحمل]] این [[مشکلات]] سر باز نمی‌زنند و از [[عظمت]] آنها نمی‌هراسند، و هیچ‌گونه [[ضعف]] و فتوری هر چند [[جهاد]] طولانی و پر حادثه و پر [[مشقت]] باشد به خود راه نمی‌دهند. {{متن قرآن| ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ لَا يُصِيبُهُمْ ظَمَأٌ وَلَا نَصَبٌ وَلَا مَخْمَصَةٌ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا يَطَئُونَ مَوْطِئًا يَغِيظُ الْكُفَّارَ وَلَا يَنَالُونَ مِنْ عَدُوٍّ نَيْلًا إِلَّا كُتِبَ لَهُمْ بِهِ عَمَلٌ صَالِحٌ إِنَّ اللَّهَ لَا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ}}<ref>تفسیر نمونه، ج۸، ص۱۸۶.</ref><ref>[[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۱ (کتاب)|فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم]]، ج۲، ص ۶۶۷.</ref>. | ||
== | == منابع == | ||
{{منابع}} | |||
# [[پرونده:55210091.jpg|22px]] [[محمد جعفر سعیدیان‌فر|سعیدیان‌فر]] و [[سید محمد علی ایازی|ایازی]]، [[فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم ج۲ (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم''']] | |||
{{پایان منابع}} | |||
== پانویس == | |||
==پانویس== | |||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده:مدیریت | [[رده:مدیریت]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲ آوریل ۲۰۲۴، ساعت ۱۰:۵۸
این مدخل زیرشاخهٔ بحث مدیریت است. مدیریت از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: مدیریت در قرآن - مدیریت در فقه سیاسی - مدیریت در نهج البلاغه - مدیریت در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - مدیریت در معارف و سیره علوی - پرسش مرتبط نداردمدیریت عبارت است از "فرایند به‌کارگیری مؤثر و کارآمد منابع مادی و انسانی در برنامه‌ریزی، سازماندهی، بسیج منابع و امکانات، برای دستیابی به اهداف سازمانی و بر اساس نظام ارزشی مورد قبول". مدیریت علمی است که بر فرایند مناسب و مؤثر نحوه اداره سازمان، برای نیل به اداره مطلوب حیطه مدیریت می‌پردازد و از نگاه اسلام بر حاکمیت اخلاق در کلیه مناسبات اجتماعی دلالت دارد.
مقدمه
منظور آن دسته آیاتی است است که جنبه‌های مدیریتی پیامبر در جامعه و فرماندهی سپاهیان و چگونگی مدیریت پیامبر بر اساس اخلاق و مشورت را مطرح می‌کند.
- ﴿إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ * وَمَنْ يَتَوَلَّ اللَّهَ وَرَسُولَهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا فَإِنَّ حِزْبَ اللَّهِ هُمُ الْغَالِبُونَ﴾[۱]؛
- ﴿فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنْتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لَانْفَضُّوا مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ﴾[۲]؛
- ﴿وَإِذْ غَدَوْتَ مِنْ أَهْلِكَ تُبَوِّئُ الْمُؤْمِنِينَ مَقَاعِدَ لِلْقِتَالِ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ﴾[۳]؛
- ﴿مَا كَانَ لِأَهْلِ الْمَدِينَةِ وَمَنْ حَوْلَهُمْ مِنَ الْأَعْرَابِ أَنْ يَتَخَلَّفُوا عَنْ رَسُولِ اللَّهِ وَلَا يَرْغَبُوا بِأَنْفُسِهِمْ عَنْ نَفْسِهِ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ لَا يُصِيبُهُمْ ظَمَأٌ وَلَا نَصَبٌ وَلَا مَخْمَصَةٌ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا يَطَئُونَ مَوْطِئًا يَغِيظُ الْكُفَّارَ وَلَا يَنَالُونَ مِنْ عَدُوٍّ نَيْلًا إِلَّا كُتِبَ لَهُمْ بِهِ عَمَلٌ صَالِحٌ إِنَّ اللَّهَ لَا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ * وَلَا يُنْفِقُونَ نَفَقَةً صَغِيرَةً وَلَا كَبِيرَةً وَلَا يَقْطَعُونَ وَادِيًا إِلَّا كُتِبَ لَهُمْ لِيَجْزِيَهُمُ اللَّهُ أَحْسَنَ مَا كَانُوا يَعْمَلُونَ﴾[۴].
نکات
در آیات فوق این موضوعات مطرح گردیده است:
- تنها خدا، پیامبر و مؤمنان دارای حق مدیریت بر جامعه دینی: ﴿إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ﴾؛
- پیامبر مأمور مشورت با مؤمنان در اداره امور: ﴿فَبِمَا رَحْمَةٍ مِنَ اللَّهِ لِنْتَ لَهُمْ... وَشَاوِرْهُمْ فِي الْأَمْرِ...﴾؛
- فرماندهی قوای نظامی، بخشی از مدیریت پیامبر بر جامعه اسلامی: ﴿وَإِذْ غَدَوْتَ مِنْ أَهْلِكَ تُبَوِّئُ الْمُؤْمِنِينَ مَقَاعِدَ لِلْقِتَالِ وَاللَّهُ سَمِيعٌ عَلِيمٌ﴾؛
- خداوند یک قانون کلی برای پیروی از مدیریت پیامبر به ویژه دفاعی را مطرح می‌کند و میگوید: مردم مدینه و بادیه‌نشینانی که در اطراف این شهر که مرکز و کانون اسلام است زندگی می‌کنند حق ندارند، از رسول خدا (ص) تخلف جویند ﴿مَا كَانَ لِأَهْلِ الْمَدِينَةِ وَمَنْ حَوْلَهُمْ مِنَ الْأَعْرَابِ أَنْ يَتَخَلَّفُوا عَنْ رَسُولِ اللَّهِ﴾ و نه حفظ جان خود را بر حفظ جان او مقدم دارند ﴿وَلَا يَرْغَبُوا بِأَنْفُسِهِمْ عَنْ نَفْسِهِ﴾ چرا که او رهبر امت، و پیامبر خدا، و رمز بقاء و حیات ملت اسلام است، و تنها گذاردن او نه فقط پیامبر (ص) را به خطر می‌افکند، بلکه آیین خدا و علاوه بر آن موجودیت و حیات خود مؤمنان را نیز در خطر جدی قرار خواهد داد. در واقع قرآن با استفاده از یک بیان عاطفی، همه افراد با ایمان را به ملازمت پیامبر (ص) و حمایت و دفاع از او در برابر مشکلات – و مدیریت آن - تشویق می‌کند، میگوید: جان شما از جان او عزیزتر، و حیات شما از حیات او با ارزش‌تر نیست آیا ایمانتان اجازه می‌دهد او که پرارزش‌ترین وجود انسانی است، و برای نجات و رهبری شما مبعوث شده به خطر بیفتد، و شما سلامت‌طلبان برای حفظ جان خویش از فداکاری در راه او مضایقه کنید؟! مسلم است تأکید و تکیه روی مدینه و اطرافش به خاطر آن است که در آن روز کانون اسلام مدینه بود، و الا این حکم اختصاصی به مدینه و اطراف آن ندارد. سپس خداوند درباره پاداش و جزای پذیرش مدیریت پیامبر میگوید: بدون شک شرکت در هر نوع جهاد خواه کوچک باشد یا بزرگ، مشکلات و ناراحتی‌های گوناگون دارد، مشکلات جسمی و روحی و مشکلات مالی و مانند آن، ولی هر گاه مجاهدان دل و جان خود را با ایمان به خدا و وعده‌های بزرگ او روشن سازند، و بدانند هر نفسی، و هر سخنی، و هر گامی، در این راه بر می‌دارند گم نمی‌شود، بلکه حساب همه آنها بدون کم و کاست و در نهایت دقت محفوظ است و خداوند، در برابر آنها به عنوان بهترین اعمال از دریای بی‌کران لطفش شایسته‌ترین پاداش‌ها را می‌دهد. با این حال هرگز از تحمل این مشکلات سر باز نمی‌زنند و از عظمت آنها نمی‌هراسند، و هیچ‌گونه ضعف و فتوری هر چند جهاد طولانی و پر حادثه و پر مشقت باشد به خود راه نمی‌دهند. ﴿ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ لَا يُصِيبُهُمْ ظَمَأٌ وَلَا نَصَبٌ وَلَا مَخْمَصَةٌ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَلَا يَطَئُونَ مَوْطِئًا يَغِيظُ الْكُفَّارَ وَلَا يَنَالُونَ مِنْ عَدُوٍّ نَيْلًا إِلَّا كُتِبَ لَهُمْ بِهِ عَمَلٌ صَالِحٌ إِنَّ اللَّهَ لَا يُضِيعُ أَجْرَ الْمُحْسِنِينَ﴾[۵][۶].
منابع
پانویس
- ↑ «سرور شما تنها خداوند است و پیامبر او و (نیز) آنانند که ایمان آورده‌اند، همان کسان که نماز برپا می‌دارند و در حال رکوع زکات می‌دهند * و هر کس سروری خداوند و پیامبرش و آنان را که ایمان دارند بپذیرد (از حزب خداوند است) بی‌گمان حزب خداوند پیروز است» سوره مائده، آیه ۵۵-۵۶.
- ↑ «پس با بخشایشی از (سوی) خداوند با آنان نرمخویی ورزیدی و اگر درشتخویی سنگدل می‌بودی از دورت می‌پراکندند؛ پس آنان را ببخشای و برای ایشان آمرزش بخواه و با آنها در کار، رایزنی کن و چون آهنگ (کاری) کردی به خداوند توکل کن که خداوند توکل‌کنندگان (به خویش) را دوست می‌دارد» سوره آل عمران، آیه ۱۵۹.
- ↑ «و به یادآور که پگاهان از خانواده‌ات جدا شدی در حالی که مؤمنان را در سنگرها برای پیکار (احد) جای می‌دادی و خداوند شنوای داناست» سوره آل عمران، آیه ۱۲۱.
- ↑ «مردم مدینه و تازیان بیابان‌نشین پیرامون آنان حق ندارند از (همراهی) پیامبر بازمانند و نه جان‌های خودشان را از جان او دوست‌تر بدارند؛ از این رو که هیچ تشنگی و سختی و گرسنگی در راه خداوند به آنان نمی‌رسد و بر هیچ جایگاهی که کافران را به خشم آورد گام نمی‌نهند و هیچ زیانی به دشمنی نمی‌زنند مگر که در برابر آن، کاری شایسته برای آنان نوشته می‌شود؛ بی‌گمان خداوند پاداش نکوکاران را تباه نمی‌سازد * و هیچ هزینه‌ای چه خرد چه کلان نمی‌کنند و هیچ درّه‌ای را نمی‌پیمایند مگر آنکه برای آنان نوشته می‌شود تا خداوند نیکوتر از آنچه می‌کرده‌اند به آنان پاداش دهد» سوره توبه، آیه ۱۲۰-۱۲۱.
- ↑ تفسیر نمونه، ج۸، ص۱۸۶.
- ↑ سعیدیان‌فر و ایازی، فرهنگ‌نامه پیامبر در قرآن کریم، ج۲، ص ۶۶۷.