|
|
| (۱۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۵ کاربر نشان داده نشد) |
| خط ۱: |
خط ۱: |
| {{مدخل مرتبط | | {{مدخل مرتبط |
| | موضوع مرتبط = حدیث وصایت | | | موضوع مرتبط = احادیث امامت |
| | عنوان مدخل = حدیث وصایت | | | عنوان مدخل = |
| | مداخل مرتبط = | | | مداخل مرتبط = [[حدیث وصایت در حدیث]] |
| | پرسش مرتبط = | | | پرسش مرتبط = |
| }} | | }} |
| | {{جعبه اطلاعات احادیث نامدار |
| | | نام حدیث = حدیث وصایت |
| | | نام تصویر = |
| | | توضیح تصویر = |
| | | متن حدیث = لِكُلِّ نَبِيٍّ وَصِيٌ وَ وَارِثٌ وَ إِنَّ عَلِيّاً وَصِيِّي وَ وَارِثِي |
| | | ترجمه حدیث = برای هر پیامبری وصی و وارثی است. وصی و وارث من هم علی بن ابیطالب است. |
| | | نام‌های دیگر = |
| | | صادره از = [[پیامبر خاتم]] {{صل}} |
| | | راویان = {{فهرست جعبه عمودی | [[بریدة بن حصیب]] }} |
| | | سبب صدور = |
| | | دلالت حدیث = {{فهرست جعبه عمودی | دلالت بر [[وصایت]] و جانشینی [[امام علی]] {{ع}} | دلالت بر جانشینی [[ائمه]] {{ع}}}} |
| | | اعتبار سند = |
| | | منابع شیعه = {{فهرست جعبه افقی | [[مناقب آل ابیطالب (کتاب)| مناقب آل ابیطالب]]| [[من لا یحضره الفقیه (کتاب)| من لا یحضره الفقیه]] }} |
| | | منابع اهل سنت = {{فهرست جعبه عمودی | فضائل الصحابه | مناقب ابن مغازلی}} |
| | }} |
| | |
| | == مقدمه == |
| | «وصایت» [[سیره]] [[رسولان الهی]] برای تداوم راه و حراست از مکتب الهی خود بوده است. از [[زمان]] [[حضرت آدم]]{{ع}} تا زمان [[حضرت عیسی]]{{ع}}، هر [[پیامبر]] شخصی را [[وصی]] خود معرفی کرده است تا ادامه دهنده راه او و [[راهنما]] و پیشوای امت پس از او باشد. [[رسول الله]]{{صل}} نیز با تصریح بر این [[حقیقت]]، در موارد متعدد و مناسبت‌های مختلف، وصی بودن [[امام علی]]{{ع}} را [[اعلان]] کرده و با اشاره به اوصیای پیامبران پیشین فرموده است: {{متن حدیث|إِنَّ لِكُلِّ نَبِيٍّ وَصِيّاً وَ وَارِثاً وَ إِنَّ عَلِيّاً وَصِيِّي وَ وَارِثِي}}<ref>{{متن حدیث|أَنَسُ بْنُ مَالِكٍ: قَالَ: قُلْنَا لِسَلْمَانَ: سَلِ النَّبِيَّ مَنْ وَصِيُّهُ فَقَالَ لَهُ سَلْمَانُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ وَصِيُّكَ، قَالَ: يَا سَلْمَانُ مَنْ كَانَ وَصِيُّ مُوسَى، فَقَالَ: يُوشَعُ بْنُ نُونٍ. قَالَ: فَإِنَّ وَصِيِّي وَ وَارِثِي يَقْضِي دَيْنِي وَ يُنْجِزُ مَوْعُودِي عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ}}؛ (ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۴۲، ص۳۹۲)</ref>؛ «هر رسولی، وصی و [[وارث]] دارد و علی وصی و وارث من است». این تعبیر برای مولا چندان شایع بود که از همان ابتدا، [[لقب]] وصی بدو منحصر شد. آن‌گاه که به تقاضای بعضی از [[مسلمانان]]، [[سلمان]] از [[وصی پیامبر]] سؤال کرد، رسول الله با اشاره به وصی [[حضرت موسی]]{{ع}}، امام علی{{ع}} را وصی خود معرفی فرمود<ref>ابن حنبل، فضائل الصحابه، ج۲، ص۶۱۵؛ طبرانی، المعجم الکبیر، ج۶، ص۲۲۱.</ref>. در شهره بودن این لقب همین بس که در [[جنگ جمل]]، یکی از [[سربازان]] [[عایشه]]، در معرفی خود و [[قبیله]] خود می‌گوید: {{عربی|"نحن بني ضبة أعداء على ذاك الذي يعرف قدما بالوصي"}}<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۱۴۵.</ref>. «ما [[فرزندان]] [[ضبه]]، [[دشمنان علی]] هستیم؛ همو که از گذشته وصی شناخته می‌شد». |
| | |
| | بهترین [[شاهد]] در [[صحت]] این ادعا و دلالت آن، [[اعتراض]] [[خوارج]] به امام علی{{ع}} است. آن‌گاه که مدتی از [[جنگ صفین]] گذشت و [[خستگی]] و [[احساسات]] خوارج فروکش کرد و آنان به [[اشتباه]] خود پی بردند، سعی بر آن داشتند تا [[شریک]] جرمی بیابند و به هر گونه، [[امام]] را نیز مقصر جلوه دهند. یکی از [[اعتراضات]] آنان به امام آن بود که او «[[وصی پیامبر]]» است با پیگیری نکردن [[حق]] خود، [[وصایت]] را ضایع کرد. امام در پاسخ به آنان فرمود: «شما بودید که دیگران را بر من مقدم داشتید و حق مرا ضایع کردید»<ref>یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۱۹۲؛ ابن مغازلی، مناقب، ص۴۱۳. همچنین بنگرید: طبری امامی، المسترشد، ص۳۹۴؛ طبرسی، الاحتجاج، ج۱، ص۴۴۵.</ref>. |
|
| |
|
| ==روایت وصایت==
| | در پایان این نکته را بیفزاییم که [[امام حسن]]{{ع}} در ابتدای [[خلافت]] خویش، [[امام علی]]{{ع}} را با [[لقب]] «خاتم الاوصیا» و «[[وصی]] [[خاتم الانبیا]]»<ref>طبرانی، المعجم الاوسط، ج۲، ص۳۳۶ و نیز بنگرید: کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۵۷.</ref> معرفی کرد و [[امام حسین]]{{ع}} نیز در [[روز عاشورا]] خود را «پسر [[دختر پیامبر]] و فرزند [[وصی رسول الله]]» شناساند<ref>طبری، تاریخ الطبری، ج۵، ص۴۲۴؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۵۶۱؛ مفید، الارشاد، ج۲، ص۹۷.</ref>.<ref>[[سید محمد کاظم طباطبایی|طباطبایی، سید محمد کاظم]]، [[ادله و نصوص امامت علی (مقاله)| مقاله «ادله و نصوص امامت علی»]]، [[دانشنامه امام علی ج۳ (کتاب)|دانشنامه امام علی ج۳]]، ص ۲۱۵.</ref> |
| [[وصیت]] کردن به [[انگیزه]] داوم [[شریعت الهی]]، [[سیره]] همیشگی [[انبیا]] بوده است. [[پیامبر خدا]]{{صل}} نیز بارها و به مناسبت‌های گوناگون با عبارت‌های صریح، به [[فرمان خدا]] [[امام علی]]{{ع}} را [[وصی]] خود خواند که برخی از آنها گزارش می‌شود: «بی‌گمان، هر [[پیامبری]] وصی و وارثی دارد و علی، وصی و [[وارث]] من است»<ref>تاریخ مدینة دمشق و ذکر فضلها و تسمیة من حلها من الأماثل، ج۴۲، ص۳۹۲.</ref>. | |
| [[پیامبر]]{{صل}} در [[بیماری]] وفاتش به [[فاطمه]]{{س}} فرمود: «من [[خاتم پیامبران]] و گرامی‌ترین آنان نزد [[خدا]] و بهترین [[آفریدگان]] نزد خدایم و پدر توام. وصی من [نیز] بهترین [[اوصیا]] و محبوب‌ترین آنان نزد خدا و [[همسر]] توست»<ref>المعجم الکبیر، ج۳، ص۵۷؛ المعجم الأوسط، الطبرانی، ج۶، ص۳۲۷؛ تاریخ مدینة دمشق و ذکر فضلها و تسمیة من حلها من الأماثل، ج۴۲، ص۱۳۰.</ref>. | |
| پیامبر{{صل}} فرمود: «[[سوگند]] به آنکه مرا به [[حق]] برانگیخت! [[خداوند]]، پیامبری گرامی‌تر از من نزد خودش و وصی‌ای گرامی‌تر از وصی من، علی{{ع}} برنیانگیخت»<ref>الأمالی، ص۱۰۶.</ref>.
| |
| پیامبر{{صل}} فرمود: «هر که [[دوست]] دارد [[روز]] و شب در [[رحمت خدا]] به سر بَرد، شکی به [[دل]] راه ندهد که [[دودمان]] من بهترین دودمان و وصی‌ام [[برترین]] اوصیاست»<ref>ینابیع المودة لذوی القربی حافظ سلیمان بن ابراهیم قندوزی، ج۲، ص۲۶۷.</ref>.
| |
| پیامبر{{صل}}: «من [[سرور]] فرستادگانم و [[علی بن ابیطالب]]{{ع}}، سرور اوصیاست. اوصیای از من، [[دوازده]] تنند. اولین آنان علی بن ابیطالب{{ع}} و آخرین آنان [[قائم]]{{ع}} است»<ref>فرائد السمطین، ج۲، ص۳۱۳؛ ینابیع المودة لذوی القربی، ج۳؛ کمال الدین و تمام النعمة، ص۲۸۰.</ref>.
| |
|
| |
|
| پیامبر{{صل}} فرمود: «علی{{ع}} وصی و [[جانشین]] من است. علی{{ع}}، [[برادر]] و [[خلیفه]] من است». پیامبر{{صل}} بارها بر [[وصایت]] علی{{ع}} تأکید کرد و فرمود: «برای هر پیامبری وصی و میراث‌بری است و علی{{ع}} وصی و وارث من است»<ref>تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۲، صص ۳۱۹ - ۳۲۱؛ الکامل فی التاریخ، ج۲، صص ۶۲ و ۶۳؛ السیرة الحلبیة فی سیرة الأمین المأمون، علی بن برهان الدین الحلبی، ج۱، ص۳۱۱؛ مسند أحمد، ج۵، صص ۴۱ و ۴۲؛ تاریخ مدینة دمشق و ذکر فضلها و تسمیة من حلها من الأماثل، ج۱، ص۸۵.</ref>. | | == روایات وصایت == |
| این گفته‌های [[پیامبر خدا]]{{صل}} درباره علی{{ع}} به اندازه‌ای فراوان بوده که واژه «[[وصی]]» به وصفی شناخته شده و بدون ابهام برای علی{{ع}} بدل شده است. این واژه در [[گفتارها]] و سروده‌ها به کار می‌رفت و بسیاری از [[مسلمانان]] [[صدر اسلام]]، بدون هیچ تردیدی علی{{ع}} را مصداق آن می‌دانستند<ref>معالم المدرستین، مرتضی عسکری، ترجمه محمدجواد کرمی، ج۱، ص۲۸۹.</ref>.<ref>[[سلیمان امیری|امیری، سلیمان]]، [[امامت و دلائل انتصابی بودن آن (کتاب)|امامت و دلائل انتصابی بودن آن]] ص۲۶۰.</ref>
| | [[وصیت]] کردن به انگیزه دوام [[شریعت الهی]]، [[سیره]] همیشگی [[انبیا]] بوده است. [[پیامبر خدا]]{{صل}} نیز بارها و به مناسبت‌های گوناگون با عبارت‌های صریح، به [[فرمان خدا]] [[امام علی]]{{ع}} را [[وصی]] خود خواند که برخی از آنها گزارش می‌شود: |
| | # «بی‌گمان، هر [[پیامبری]] وصی و وارثی دارد و علی، وصی و [[وارث]] من است»<ref>تاریخ مدینة دمشق و ذکر فضلها و تسمیة من حلها من الأماثل، ج۴۲، ص۳۹۲.</ref>. |
| | # [[پیامبر]]{{صل}} در [[بیماری]] وفاتش به [[فاطمه]]{{س}} فرمود: «من [[خاتم پیامبران]] و گرامی‌ترین آنان نزد [[خدا]] و بهترین [[آفریدگان]] نزد خدایم و پدر توام. وصی من [نیز] بهترین [[اوصیا]] و محبوب‌ترین آنان نزد خدا و [[همسر]] توست»<ref>المعجم الکبیر، ج۳، ص۵۷؛ المعجم الأوسط، الطبرانی، ج۶، ص۳۲۷؛ تاریخ مدینة دمشق و ذکر فضلها و تسمیة من حلها من الأماثل، ج۴۲، ص۱۳۰.</ref>. |
| | # پیامبر{{صل}} فرمود: «[[سوگند]] به آنکه مرا به [[حق]] برانگیخت! [[خداوند]]، پیامبری گرامی‌تر از من نزد خودش و وصی‌ای گرامی‌تر از وصی من، علی{{ع}} برنیانگیخت»<ref>الأمالی، ص۱۰۶.</ref>. |
| | # پیامبر{{صل}} فرمود: «هر که [[دوست]] دارد [[روز]] و شب در [[رحمت خدا]] به سر بَرد، شکی به [[دل]] راه ندهد که [[دودمان]] من بهترین دودمان و وصی‌ام [[برترین]] اوصیاست»<ref>ینابیع المودة لذوی القربی حافظ سلیمان بن ابراهیم قندوزی، ج۲، ص۲۶۷.</ref>. |
| | # پیامبر{{صل}}: «من [[سرور]] فرستادگانم و [[علی بن ابیطالب]]{{ع}}، سرور اوصیاست. اوصیای از من، دوازده نفرند. اولین آنان علی بن ابیطالب{{ع}} و آخرین آنان [[قائم]]{{ع}} است»<ref>فرائد السمطین، ج۲، ص۳۱۳؛ ینابیع المودة لذوی القربی، ج۳؛ کمال الدین و تمام النعمة، ص۲۸۰.</ref>. |
| | # پیامبر{{صل}} فرمود: «علی{{ع}} وصی و [[جانشین]] من است. علی{{ع}}، [[برادر]] و [[خلیفه]] من است». |
| | # پیامبر{{صل}} فرمود: «برای هر پیامبری وصی و میراث‌بری است و علی{{ع}} وصی و وارث من است»<ref>تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۲، صص ۳۱۹ - ۳۲۱؛ الکامل فی التاریخ، ج۲، صص ۶۲ و ۶۳؛ السیرة الحلبیة فی سیرة الأمین المأمون، علی بن برهان الدین الحلبی، ج۱، ص۳۱۱؛ مسند أحمد، ج۵، صص ۴۱ و ۴۲؛ تاریخ مدینة دمشق و ذکر فضلها و تسمیة من حلها من الأماثل، ج۱، ص۸۵.</ref>. |
|
| |
|
| ===[[روایت]] [[ابن عساکر]]<ref>تاریخ مدینة دمشق و ذکر فضلها و تسمیة من حلها من الأماثل، ج۴۲، ص۳۹۲. {{عربی|أخرج ابن عساكر عن أبي القاسم بن السمرقندي، أنا أبو الحسين بن النقور، أنا أبو القاسم عيسى بن علي، أنا أبو القاسم البغوي، نا محمد بن حميد الرازي، نا علي بن مجاهد، نا محمد بن إسحاق، عن شريك بن عبد الله، عن أبي ربيعة الإيادي، عن ابن بريدة، عن أبيه قال: {{متن حدیث|قَالَ النَّبِيُّ{{صل}}: لِكُلِّ نَبِيٍّ وَصِيٌ وَ وَارِثٌ وَ إِنَّ عَلِيّاً وَصِيِّي وَ وَارِثِي}}}}.</ref>===
| | این گفته‌های [[پیامبر خدا]]{{صل}} درباره علی{{ع}} به اندازه‌ای فراوان بوده که واژه «[[وصی]]» به وصفی شناخته شده و بدون ابهام برای علی{{ع}} بدل شده است. این واژه در گفتارها و سروده‌ها به کار می‌رفت و بسیاری از [[مسلمانان]] صدر اسلام، بدون هیچ تردیدی علی{{ع}} را مصداق آن می‌دانستند<ref>معالم المدرستین، مرتضی عسکری، ترجمه محمدجواد کرمی، ج۱، ص۲۸۹.</ref>. |
|
| |
|
| # [[اسماعیل بن احمد ابو القاسم سمرقندی]]؛ [[ذهبی]] گفته است: «او استاد، [[امام]]، [[محدث]]، مفید و سخنانش مستند است و ابوطاهر [[سلفی]] گفته است: او مورد [[اعتماد]] و آشنا به [[دانش]] [[رجال]] است»<ref>سیر أعلام النبلاء، ج۲، صص ۲۹ – ۳۱. {{عربی|الشيخ الإمام المحدث المفيد المسند،... قال السلفي: هو ثقة، له أنس بمعرفة الرجال}}.</ref>. ابن عساکر نیز او را را صاحب دانش فراوان، [[ثقه]] و صاحب نسخه و اصول و محدث شهیر خوانده است<ref>سیر أعلام النبلاء، ج۸، ص۳۵۷. {{عربی|ولد بدمشق... خرج إلى بغداد فاستوطنها إلى أن مات بها و أدرك بها إسناداً حسناً... و كان مكثراً، ثقة، صاحب نسخ و أصول... و بقي إلى أن خلت بغداد و صار محدثها كثرة و إسناداً}}.</ref>.
| | [[روایات]] «[[وصایت]]»، پاسخ روشنی به آن [[پرسش]] اساسی است. [[پیامبر خدا]]{{صل}} [[آیین]] «وصی‌گزینی» را شیوه همه [[پیامبران]] می‌دانسته و از این‌رو، خودش که خاتم جریان [[رسالت]] به شمار می‌رفته، به تعیین، [[وارث]] ملزم بوده است. از سوی دیگری با صراحت، ویژگی‌های «[[وصایت]]» خود را در [[امامت]] و [[دانش]]، شناسانده است. |
| # [[احمد بن محمد بن احمد بن عبدالله بن نقور]] (۴۷۰) ه. ق)؛ [[خطیب بغدادی]] گفته: {{عربی|... كتبت عنه و كان صدوقا}}<ref>تاریخ بغداد، ج۵، ص۱۴۶.</ref>؛ «از ابن نقور... روایت نوشتم و او شخص [[راستگو]] بوده است». [[ذهبی]] گفته: «ابن، نقور استاد بزرگ، راستگو، مایه اعتبار [[عراق]] و در شنیدن [[روایت]]، صحیح بوده و ابن خیرون وی را مورد [[اعتماد]] دانسته است»<ref>سیر أعلام النبلاء، ج۱۸، صص ۳۷۲ - ۳۷۴. {{عربی|ابن النقور الشيخ الجليل، الصدوق، مسند العراق.... و كان صحيح السماع، متحريا في الرواية قال بن خيرون: ثقة...}}.</ref>. [[ابن اثیر]] او را [[توثیق]] کرده است<ref>الکامل فی التاریخ، ج۱۰، صص ۱۰۷ و ۱۰۸.</ref>.
| |
| # [[ابوالقاسم عیسی بن علی بن جراح]]؛ [[خطیب بغدادی]] گفته است: {{عربی|و كان ثبت السماع، صحيح الكتاب}}<ref>تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۱۷۹.</ref>؛ «در شنیده‌ها مواظب و در [[نوشتن]] دقیق بوده است». ذهبی گفته است: {{عربی|... و سماعاته صحيحة...}}<ref>میزان الاعتدال فی نقد الرجال، ج۳، ص۳۱۸.</ref>؛ «شنیده‌های او درست بود».
| |
| # [[ابوالقاسم عبد الله بن محمد بن عبد عزیز بغوی]] (۳۱۷ ه. ق)؛ ذهبی گفته: بغوی، [[حافظ]]، [[صدوق]] و [[معتمد]] عصر خودش بوده و [[ابن عدی]] درباره او سخنانی گفته است که خود را به [[تکلف]] انداخته است. [[دارقطنی]] و [[خطیب]] و دیگران او را توثیق کرده‌اند. خطیب گفته است: «او [[موثق]]، دقیق، دارای [[روایات]] فراوان و فهمیده و [[عارف]] بوده است». از دید ذهبی این شخص، موثق است<ref>ج ۲، صص ۴۹۲ و ۴۹۳. {{عربی|الصدوق، مسند عصره. تكلم فيه ابن عدي بكلام فيه تحامل،... قلت: قد وثقه الدار قطني و الخطيب و غيرهما. قال الخطيب: كان ثقة ثبتاً مكثراً فهماً عارفاً... قال فيه السليماني: يتهم بسرقة الحديث. قلت: الرجل ثقة مطلقا، فلا عبرة بقول السليماني}}.</ref>.
| |
| # [[محمد بن حمید الرازی]].
| |
| # [[علی بن مجاهد کابلی]]؛ ذهبی گفته است: «[[ابن ضریس]] تکذیبش کرده... و کسان دیگری او را توثیق کرده‌اند»<ref>الکاشف فی معرفة من له روایة فی الکتب الستة، ج۲، ص۴۶. {{عربی|كذبه يحيى بن الضريس، و وثقه غيره}}.</ref>. [[ابن حجر]] گفته است: {{عربی|... و قال الترمذي في جامعه: حدثنا محمد بن حميد الرازي ثنا جرير، قال: حدّثنيه علي ابن مجاهد و هو عندي ثقة عن ثعلبة عن الزهري قال: إنما كره المنديل بعد الوضوء؛ لان الوضوء يوزن و ذكره ابن حبان في الثقات}}.... [[ترمذی]] در جامع خود گفته [[محمد بن حمید]] رازی از [[جریر]] برای ما [[روایت]] کرد که روایتی را [[علی بن مجاهد]] برای من روایت کرد و او نزد من از [[ثعلبه]] از ازهری [[ثقه]] می‌باشد. [[ابن حبان]] او را در [[ثقات]] آورده است. [[ابوحاتم]] گفته است: «او شخصی صادق است، اما [[متین]] نیست. [[حدیث]] از او نوشته می‌شود، اما به آن [[احتجاج]] نمی‌شود». [[ابن عدی]] گفته است: «امیدوارم که او مشکلی نداشته باشد». [[بزاز]] گفته است: «او شخص [[قوی]] نیست». [[عجلی]] گفته است: «اشکالی بر او وارد نیست؛ البته شخص ضعیفی است»<ref>تهذیب التهذیب، ج۷، صص ۳۳۰ و ۳۳۱. {{عربی|... وقد ذهب أكثر أهل الفن في هذه الصناعة إلى أن المختلف فيه، مقبول و رواياته حسنة، قال ابن حجر في القول المسدد عن قزعة بن سويد بن حجير الباهلي البصري قال فيه ابن معين مرة: ضعيف و مرة ثقة، و قال أبو حاتم: محله الصدق و ليس بالمتين، يكتب حديثه و لا يحتج به، و قال ابن عدي، أرجو انه لا بأس به، و قال البزار ليس بالقوي، و قال العجلي لا بأس به، و فيه ضعف}}.</ref>. [[ابن حجر]] حدیث او را حسن دانسته است<ref>القول المسدد فی الذب عن مسند أحمد، أحمد بن علی بن حجر ابوالفضل العسقلانی الشافعی، ص۵۰. {{عربی|أن حديثه في مرتبة الحسن}}.</ref>.
| |
| # [[محمد بن اسحاق بن یسار مدنی]] (م۱۵۰ه. ق).
| |
| # [[ابوعبدالله شریک بن عبدالله نخعی]]؛ [[ابن سعد]] گفته است: «شریک، ثقه و [[امانت‌دار]] و دارای حدیث زیاد.»..<ref>الطبقات الکبری، ج۶، صص ۳۷۸ و ۳۷۹. {{عربی|و كان شريك ثقة مأموناً كثير الحديث، و كان يغلط كثيرا}}.</ref>. ابن هیثم از ابن معین نقل کرده است: «شریک، ثقه است. او برای من از پدرم محبوب‌تر است.»... ابن معین گفته است: «شریک، نزد [[یحیی]] (قطان) اعتباری نداشت اما او [[ثقه]] است». [[ابویعلی]] گفته است به ابن معین گفتم: [[جریر]] یا [[شریک]] نزد تو محبوب‌تر است؟ گفت: جریر. دوباره پرسیدم شریک یا [[ابوالاحوص]]؟ گفت: شریک. سپس گفت: شریک ثقه است».... [[معاویة بن صالح]] از ابن معین نقل کرده است: «شریک راستگو و ثقه است؛ مگر اینکه اگر روایتی با [[روایت]] او مخالف باشد، روایت دیگر نزد ما محبوب‌تر است.»... [[ابوداوود]] گفته است: «او ثقه است، اما [[خطا]] می‌کرده است.»... ابراهیم [[حربی]] گفته است: «او ثقه است». [[محمد بن یحیی]] [[ذهلی]] گفته است: «او [[زیرک]]، باهوش و نجیب بوده است». صالح جزره گفته است: «او راستگو است.»..<ref>معرفة الثقات من رجال أهل العلم و الحدیث و من الضعفاء و ذکر مذاهبهم و أخبارهم، ج۱، ص۴۵۳، رقم ۷۲۷.</ref>.
| |
| #[[ابوربیعه عمر بن ربیع]]؛ [[ابن ابی‌حاتم]] می‌نویسد: «از [[یحیی بن معین]] درباره [[ابوربیعه]] سؤال کردم. او گفت: {{عربی|كوفي ثقة}}؛ «او [[کوفی]] و مورد [[اعتماد]] است»<ref>الجرح و التعدیل، ج۶، ص۱۰۹. {{عربی|نا عبد الرحمن انا يعقوب بن إسحاق فيما كتب إلى قال: انا عثمان بن سعيد قال: سألت يحيى بن معين عن أبي ربيعة الذي يروي عنه شريك كوفي ثقة}}.</ref>. ابن حجر ابوربیع را شخصی مقبول از طبقه ششم دانسته است<ref>تقریب التهذیب، ج۲، ص۳۹۷؛ {{عربی|أبو ربيعة الأيادي مقبول من السادسة}}. الجرح و التعدیل، ج۶، ص۱۰۹. {{عربی|أبو ربيعة الأيادي مقبول من السادسة}}.</ref>. [[ترمذی]] نیز این [[حدیث]] را حسن دانسته است...<ref>سنن الترمذی، ج۵، ص۶۶۷، رقم ۳۷۹۷. {{عربی|هذا حديث حسن}}.</ref>. [[حاکم]] سند الایادی را صحیح السند دانسته است<ref>المستدرک علی الصحیحین، ج۳، صص ۱۴۱ و ۱۴۸، ج۲، ص۲۱۲. {{عربی|هذا حديث صحيح الإسناد}}.</ref>. [[ذهبی]] گفته است:{{عربی|... و هو صدوق}}<ref>فیض القدیر شرح الجامع الصغیر، ج۲، ص۲۱۵.</ref>؛ «او [[انسانی]] راستگو است».<ref>[[سلیمان امیری|امیری، سلیمان]]، [[امامت و دلائل انتصابی بودن آن (کتاب)|امامت و دلائل انتصابی بودن آن]] ص۲۶۱.</ref>
| |
|
| |
|
| ===روایت [[طبرانی]]===
| | [[صحابه پیامبر]]{{صل}} نیز از همان روزگاران بر این جایگاه، تأکید می‌کردند و سخنان پیامبر [[خدا]]{{صل}} را در تصریح به این [[حقیقت]]، در مناسبت‌های مختلف، طرح می‌کردند. گاهی نیز در ضمن سخن، مولا{{ع}} را برازنده این جایگاه معرفی می‌کردند؛ برای نمونه، [[عبدالرحمان بن خالد]]، از [[قُثَم بن عباس]] پرسید: «به چه دلیلی علی{{ع}} از [[پیامبر]]{{صل}} [[ارث]] می‌برده است»؟ گفت از این روی که نخستین فرد در میان ما بود که به پیامبر{{صل}} ملحق شد و بیشتر از همه ما، همراهی‌اش کرد»<ref>[[سلیمان امیری|امیری، سلیمان]]، [[امامت و دلایل انتصابی بودن آن (کتاب)|امامت و دلایل انتصابی بودن آن]] ص ۲۶۰ ـ ۲۶۵.</ref>. |
| طبرانی روایتی را از [[محمد بن عبدالله حضرمی]]، از [[محمد بن مرزوق]]، از [[حسین اشقر]]، از قیس، از [[اعمش]] از [[عبایة بن ربعی]] از [[ابوایوب انصاری]] روایت کرده است که [[رسول خدا]]{{صل}} به دخترش [[فاطمه]]{{س}} فرمود:
| |
| آیا نمی‌دانی [[خداوند]] به ساکنین [[زمین]] [[عنایت]] نمود و از میان آنها پدرت را به عنوان [[پیامبر]] [[مبعوث]] نمود؛ آن‌گاه بار دیگر به آنان عنایت نمود و همسرت را [[اختیار]] نمود و به من [[وحی]] فرمود و من او را به [[عقد]] تو در آورده و به عنوان [[وصی]] خود برگزیدم<ref>المعجم الکبیر، ج۴، ص۱۷۱، رقم ۴۰۴۶. {{متن حدیث|أَمَّا عَلِمْتَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ اطَّلَعَ عَلَى أَهْلِ الْأَرْضِ فَاخْتَارَ مِنْهُمْ أَبَاكَ فَبَعَثَهُ نَبِيّاً، ثُمَّ اطَّلَعَ الثَّانِيَةَ فَاخْتَارَ بَعْلَكِ فَأَوْحَى إِلَيَّ فَأَنْكَحْتُهُ فَاتَّخَذْتُهُ وَصِيّاً}}.</ref>.
| |
| # [[حسین اشقر فزاری کوفی]] (۲۰۸) ه. ق)؛ [[ابن حجر العسقلانی]] می‌گوید: [[احمد بن محمد بن هانی]] [[روایت]] کرده است به [[احمد بن حنبل]] گفتم: «آیا از [[حسین اشقر]] روایت نقل می‌کنی»؟ او گفت: «کسانی که من از آنها روایت می‌کنم؛ هیچ‌یک [[دروغ‌گو]] نیستند.»... و [[ابن جنید]] گفته است: «از ابن معین شنیدم که اشقر را نام برد و گفت: او [[شیعه]] غالی بوده است». به او گفتم: «[[احادیث]] او چگونه است»؟ گفت: «مشکلی ندارد». سؤال کردم: «آیا راست‌گوست»؟ گفت: «آری من از او روایاتی نوشته‌ام»<ref>تقریب التهذیب، ج۲، صص ۲۹۱ و ۲۹۲. {{عربی|فقد ورد عن أحمد بن محمد بن هاني، قال: قلت لأبي عبد الله يعني ابن حنبل - تحدث عن حسين الأشقر؟ قال: لم يكن عندي ممن يكذب... و قال ابن الجنيد سمعت ابن معين ذكر الأشقر، فقال كان من الشيعة الغالية، قلت: فكيف حديثه؟ قال: لا بأس به، قلت: صدوق؟ قال: نعم، كتبت عنه}}.</ref>. ابن حجر گفته است: «او [[راستگویی]] است که دچار خیالات می‌شد و در شیعه‌گری [[زیاده‌روی]] می‌کرد»<ref>تهذیب التهذیب، ج۱، ص۲۱۴. {{عربی|صدوق يهم، و يغلو في التشيع}}.</ref>. [[حاکم]] نیز گفته است: «روایت او صحیح است. [[ذهبی]] گفته است: اشقر [[توثیق]] شده است»<ref>فیض القدیر شرح الجامع الصغیر، ج۵، ص۱۵۰. {{عربی|صحيح، و تعقبه الذهبي بأن الأشقر وثق}}.</ref>.
| |
| # [[قیس بن الربیع الأسدی الکوفی]] (م ۱۶۰ه. ق)؛ ذهبی گفته است: «او یکی از ذخایر [[علم]] است و به خودی خود، [[انسان]] [[صدوق]] و [[راستگویی]] است.»... شعبه او را [[مدح]] کرده است. [[ابوحاتم]] گفته است: {{عربی|محله الصدق...}}؛ «او شخصیتی راستگو است»<ref>میزان الاعتدال فی نقد الرجال، ج۳، ص۳۹۳. {{عربی|أحد أوعية العلم، صدوق في نفسه...}}.</ref>. [[ابن حجر]] گفته است: [[ابن حبان]] گوید: [[احادیث]] او را دنبال کردم و او را در این کار صادق و راستگو یافتم. تنها مشکلی که درباره او هست اینکه چون سن او زیاد شده به [[ضعف]] [[حافظه]] [[مبتلا]] شده و از این رو، به خاطر اعتمادی که به فرزندش داشته، روایاتش را به او می‌گفته است.... شعبه از او [[روایت]] کرده و در [[حدیث]]، صادق و راستگو بوده.... [[عثمان بن ابی‌شیبه]] گفته است: «او صدوق و راست‌گوست.»... [[ابن خزیمه]] گفته است: «از [[محمد بن یحیی]] شنیدم که می‌گفت: ابوولید می‌گفت: از [[قیس بن ربیع]] شش هزار حدیث شنیدم که نزد من از شش هزار دینار باارزش‌تر است»<ref>تهذیب التهذیب، ج۸، صص ۳۵۲ و ۳۵۳. {{عربی|و قال ابن حبان تتبعت حديثه فرأيته صادقا إلا أنه لما كبر ساء حفظه فيدخل عليه ابنه فيحدث منه ثقة به... و كان شعبة يروي عنه و كان معروفا بالحديث صدوقا... و قال عثمان بن أبي شيبة كان صدوقا و لكن اضطرب عليه بعض... و قال ابن خزيمة سمعت محمد بن يحيى يقول سمعت أبا الوليد يقول: كتبت عن قيس بن الربيع ستة آلاف حديث هي أحب إلى من ستة آلاف دينار}}.</ref>.
| |
| # [[سلیمان بن مهران الأعمش الأسدی الکاهلی]] (م ۱۴۸ه. ق)؛ ابن معین گفته است: «او [[ثقه]] و [[روایات]] او محکم و دقیق است»<ref>تهذیب التهذیب، ج۴، ص۱۹۶. {{عربی|ثقة، و قال النسائي: ثقة ثبت}}؛ «او ثقه است و نسایی گفته است: ثقه ثبت».</ref>. ابن حجر گفته است: «سلیمان [[معتمد]]، [[حافظ]] و به علم [[قرائات]] آشناست.»..<ref>تهذیب التهذیب، ج۱، ص۲۶۰۲، رقم ۲۶۱۵.</ref>. [[ذهبی]] نیز گفته است: «سلیمان ثقه است»<ref>الکاشف فی معرفة من له روایة فی الکتب الستة، ج۱، ص۴۶۴. {{عربی|سليمان بن مهران الأسدي.. ثقة حافظ عارف بالقراءات ورع}}.</ref>. [[عجلی]] نیز او را [[توثیق]] کرده<ref>معرفة الثقات، ج۱، ص۴۳۲.</ref> و [[ابن حبان]] او را در [[ثقات]] آورده است<ref>الثقات، ج۴، ص۳۰۲.</ref>.
| |
| # [[عبایة بن ربعی اسدی]]؛ [[حاکم]]، او را تصحیح کرده و گفته است: {{عربی|حديث صحيح على شرط الشيخين و لم يخرجاه}}؛ «[[حدیث]] او بنا بر شرط [[بخاری]] و مسلم صحیح است؛ اما آن را [[روایت]] نکرده‌اند». [[ذهبی]] نیز به بر آن حاشیه نوشته و گفته است: «این روایت، شروط بخاری و مسلم را دارد»<ref>المستدرک و بذیله التلخیص للذهبی، ج۲، ص۴۶۱.</ref>. [[طبرانی]] این حدیث را از [[علی بن هلال]] نقل کرده است<ref>المعجم الکبیر، ج۳، ص۵۷؛ المعجم الأوسط، ج۶، ص۳۲۷. {{عربی|أخبرناه أبو القاسم بن السمرقندي أنا أبو الحسين ابن النقور أنا أبو القاسم عيسى بن علي أنا أبو القاسم البغوي نا محمد بن حميد الرازي نا علي بن مجاهد نا محمد ابن إسحاق عن شريك بن عبد الله عن أبي ربيعة الإيادي عن ابن بريدة عن أبيه: دخلت على رسول الله{{صل}} في شكاته التي قبض فيها، فإذا فاطمة عند رأسه، قال فبكت حتى ارتفع صوتها، فرفع رسول الله{{صل}} طرفه إليها، فقال: حبيبتي فاطمة ما الذي يبكيك؟ قالت: أخشي الضيعة من بعدك، قال: يا حبيبتي أما علمت أن الله اطلع على الأرض اطلاعة فاختار منها أباك، فبعثه برسالته، ثم اطلع على الأرض اطلاعة، فاختار منها بعلك، و أوحى إلي أن أنكحك إياه، يا فاطمة، و نحن أهل بيت قد أعطانا الله سبع خصال لم يعط أحدا قبلنا، و لا تعطى أحد بعدنا، أنا خاتم النبيين، و أكرم النبيين على الله، و أحب المخلوقين إلى الله، و أنا أبوك، و وصيي خير الأوصياء، و أحبّهم إلى الله، و هو بعلك}}.</ref>.
| |
| بنابراین، [[روایات]] «[[وصایت]]»، پاسخ روشنی به آن [[پرسش]] اساسی است. [[پیامبر خدا]]{{صل}} [[آیین]] «وصی‌گزینی» را شیوه همه [[پیامبران]] می‌دانسته و از این‌رو، خودش که خاتم جریان [[رسالت]] به شمار می‌رفته، به تعیین، [[وارث]] ملزم بوده است. از سوی دیگری با [[صراحت]]، ویژگی‌های «[[وصایت]]» خود را در [[امامت]] و [[دانش]]، شناسانده است.
| |
| [[صحابه پیامبر]]{{صل}} نیز از همان روزگاران بر این جایگاه، تأکید می‌کردند و [[سخنان پیامبر]] [[خدا]]{{صل}} را در تصریح به این [[حقیقت]]، در مناسبت‌های مختلف، طرح می‌کردند. گاهی نیز در ضمن سخن، مولا{{ع}} را برازنده این جایگاه معرفی می‌کردند؛ برای نمونه، [[عبدالرحمان بن خالد]]، از [[قُثَم بن عباس]] پرسید: «به چه دلیلی علی{{ع}} از [[پیامبر]]{{صل}} [[ارث]] می‌برده است»؟ گفت از این روی که نخستین فرد در میان ما بود که به پیامبر{{صل}} ملحق شد و بیشتر از همه ما، همراهی‌اش کرد».<ref>[[سلیمان امیری|امیری، سلیمان]]، [[امامت و دلائل انتصابی بودن آن (کتاب)|امامت و دلائل انتصابی بودن آن]] ص ۲۶۵.</ref> | |
|
| |
|
| == منابع == | | == منابع == |
| {{منابع}} | | {{منابع}} |
| # [[پرونده:IM010218.jpg|22px]] [[سلیمان امیری|امیری، سلیمان]]، [[امامت و دلائل انتصابی بودن آن (کتاب)|'''امامت و دلائل انتصابی بودن آن''']] | | # [[پرونده:IM010218.jpg|22px]] [[سلیمان امیری|امیری، سلیمان]]، [[امامت و دلایل انتصابی بودن آن (کتاب)|'''امامت و دلایل انتصابی بودن آن''']] |
| | # [[پرونده:1368101.jpg|22px]] [[سید محمد کاظم طباطبایی|طباطبایی، سید محمد کاظم]]، [[ادله و نصوص امامت علی (مقاله)| مقاله «ادله و نصوص امامت علی»]]، [[دانشنامه امام علی ج۳ (کتاب)|'''دانشنامه امام علی ج۳''']] |
| {{پایان منابع}} | | {{پایان منابع}} |
|
| |
|
| == پانویس == | | == پانویس == |
| {{پانویس}} | | {{پانویس}} |
| | |
| | [[رده:احادیث امامت]] |
| | [[رده:احادیث نامدار]] |
| | [[رده:اثبات امامت امام علی]] |
| حدیث وصایت |
|---|
|
| «لِكُلِّ نَبِيٍّ وَصِيٌ وَ وَارِثٌ وَ إِنَّ عَلِيّاً وَصِيِّي وَ وَارِثِي» |
|
| برای هر پیامبری وصی و وارثی است. وصی و وارث من هم علی بن ابیطالب است. |
|
| صادره از | پیامبر خاتم (ص) |
|---|
| راویان | |
|---|
|
| دلالت حدیث | |
|---|
|
| منابع شیعه | |
|---|
| منابع اهل سنت | - فضائل الصحابه
- مناقب ابن مغازلی
|
|---|
|
مقدمه
«وصایت» سیره رسولان الهی برای تداوم راه و حراست از مکتب الهی خود بوده است. از زمان حضرت آدم(ع) تا زمان حضرت عیسی(ع)، هر پیامبر شخصی را وصی خود معرفی کرده است تا ادامه دهنده راه او و راهنما و پیشوای امت پس از او باشد. رسول الله(ص) نیز با تصریح بر این حقیقت، در موارد متعدد و مناسبت‌های مختلف، وصی بودن امام علی(ع) را اعلان کرده و با اشاره به اوصیای پیامبران پیشین فرموده است: «إِنَّ لِكُلِّ نَبِيٍّ وَصِيّاً وَ وَارِثاً وَ إِنَّ عَلِيّاً وَصِيِّي وَ وَارِثِي»[۱]؛ «هر رسولی، وصی و وارث دارد و علی وصی و وارث من است». این تعبیر برای مولا چندان شایع بود که از همان ابتدا، لقب وصی بدو منحصر شد. آن‌گاه که به تقاضای بعضی از مسلمانان، سلمان از وصی پیامبر سؤال کرد، رسول الله با اشاره به وصی حضرت موسی(ع)، امام علی(ع) را وصی خود معرفی فرمود[۲]. در شهره بودن این لقب همین بس که در جنگ جمل، یکی از سربازان عایشه، در معرفی خود و قبیله خود می‌گوید: "نحن بني ضبة أعداء على ذاك الذي يعرف قدما بالوصي"[۳]. «ما فرزندان ضبه، دشمنان علی هستیم؛ همو که از گذشته وصی شناخته می‌شد».
بهترین شاهد در صحت این ادعا و دلالت آن، اعتراض خوارج به امام علی(ع) است. آن‌گاه که مدتی از جنگ صفین گذشت و خستگی و احساسات خوارج فروکش کرد و آنان به اشتباه خود پی بردند، سعی بر آن داشتند تا شریک جرمی بیابند و به هر گونه، امام را نیز مقصر جلوه دهند. یکی از اعتراضات آنان به امام آن بود که او «وصی پیامبر» است با پیگیری نکردن حق خود، وصایت را ضایع کرد. امام در پاسخ به آنان فرمود: «شما بودید که دیگران را بر من مقدم داشتید و حق مرا ضایع کردید»[۴].
در پایان این نکته را بیفزاییم که امام حسن(ع) در ابتدای خلافت خویش، امام علی(ع) را با لقب «خاتم الاوصیا» و «وصی خاتم الانبیا»[۵] معرفی کرد و امام حسین(ع) نیز در روز عاشورا خود را «پسر دختر پیامبر و فرزند وصی رسول الله» شناساند[۶].[۷]
روایات وصایت
وصیت کردن به انگیزه دوام شریعت الهی، سیره همیشگی انبیا بوده است. پیامبر خدا(ص) نیز بارها و به مناسبت‌های گوناگون با عبارت‌های صریح، به فرمان خدا امام علی(ع) را وصی خود خواند که برخی از آنها گزارش می‌شود:
- «بی‌گمان، هر پیامبری وصی و وارثی دارد و علی، وصی و وارث من است»[۸].
- پیامبر(ص) در بیماری وفاتش به فاطمه(س) فرمود: «من خاتم پیامبران و گرامی‌ترین آنان نزد خدا و بهترین آفریدگان نزد خدایم و پدر توام. وصی من [نیز] بهترین اوصیا و محبوب‌ترین آنان نزد خدا و همسر توست»[۹].
- پیامبر(ص) فرمود: «سوگند به آنکه مرا به حق برانگیخت! خداوند، پیامبری گرامی‌تر از من نزد خودش و وصی‌ای گرامی‌تر از وصی من، علی(ع) برنیانگیخت»[۱۰].
- پیامبر(ص) فرمود: «هر که دوست دارد روز و شب در رحمت خدا به سر بَرد، شکی به دل راه ندهد که دودمان من بهترین دودمان و وصی‌ام برترین اوصیاست»[۱۱].
- پیامبر(ص): «من سرور فرستادگانم و علی بن ابیطالب(ع)، سرور اوصیاست. اوصیای از من، دوازده نفرند. اولین آنان علی بن ابیطالب(ع) و آخرین آنان قائم(ع) است»[۱۲].
- پیامبر(ص) فرمود: «علی(ع) وصی و جانشین من است. علی(ع)، برادر و خلیفه من است».
- پیامبر(ص) فرمود: «برای هر پیامبری وصی و میراث‌بری است و علی(ع) وصی و وارث من است»[۱۳].
این گفته‌های پیامبر خدا(ص) درباره علی(ع) به اندازه‌ای فراوان بوده که واژه «وصی» به وصفی شناخته شده و بدون ابهام برای علی(ع) بدل شده است. این واژه در گفتارها و سروده‌ها به کار می‌رفت و بسیاری از مسلمانان صدر اسلام، بدون هیچ تردیدی علی(ع) را مصداق آن می‌دانستند[۱۴].
روایات «وصایت»، پاسخ روشنی به آن پرسش اساسی است. پیامبر خدا(ص) آیین «وصی‌گزینی» را شیوه همه پیامبران می‌دانسته و از این‌رو، خودش که خاتم جریان رسالت به شمار می‌رفته، به تعیین، وارث ملزم بوده است. از سوی دیگری با صراحت، ویژگی‌های «وصایت» خود را در امامت و دانش، شناسانده است.
صحابه پیامبر(ص) نیز از همان روزگاران بر این جایگاه، تأکید می‌کردند و سخنان پیامبر خدا(ص) را در تصریح به این حقیقت، در مناسبت‌های مختلف، طرح می‌کردند. گاهی نیز در ضمن سخن، مولا(ع) را برازنده این جایگاه معرفی می‌کردند؛ برای نمونه، عبدالرحمان بن خالد، از قُثَم بن عباس پرسید: «به چه دلیلی علی(ع) از پیامبر(ص) ارث می‌برده است»؟ گفت از این روی که نخستین فرد در میان ما بود که به پیامبر(ص) ملحق شد و بیشتر از همه ما، همراهی‌اش کرد»[۱۵].
منابع
پانویس
- ↑ «أَنَسُ بْنُ مَالِكٍ: قَالَ: قُلْنَا لِسَلْمَانَ: سَلِ النَّبِيَّ مَنْ وَصِيُّهُ فَقَالَ لَهُ سَلْمَانُ: يَا رَسُولَ اللَّهِ مَنْ وَصِيُّكَ، قَالَ: يَا سَلْمَانُ مَنْ كَانَ وَصِيُّ مُوسَى، فَقَالَ: يُوشَعُ بْنُ نُونٍ. قَالَ: فَإِنَّ وَصِيِّي وَ وَارِثِي يَقْضِي دَيْنِي وَ يُنْجِزُ مَوْعُودِي عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ»؛ (ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ج۴۲، ص۳۹۲)
- ↑ ابن حنبل، فضائل الصحابه، ج۲، ص۶۱۵؛ طبرانی، المعجم الکبیر، ج۶، ص۲۲۱.
- ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱، ص۱۴۵.
- ↑ یعقوبی، تاریخ الیعقوبی، ج۲، ص۱۹۲؛ ابن مغازلی، مناقب، ص۴۱۳. همچنین بنگرید: طبری امامی، المسترشد، ص۳۹۴؛ طبرسی، الاحتجاج، ج۱، ص۴۴۵.
- ↑ طبرانی، المعجم الاوسط، ج۲، ص۳۳۶ و نیز بنگرید: کلینی، الکافی، ج۱، ص۴۵۷.
- ↑ طبری، تاریخ الطبری، ج۵، ص۴۲۴؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۲، ص۵۶۱؛ مفید، الارشاد، ج۲، ص۹۷.
- ↑ طباطبایی، سید محمد کاظم، مقاله «ادله و نصوص امامت علی»، دانشنامه امام علی ج۳، ص ۲۱۵.
- ↑ تاریخ مدینة دمشق و ذکر فضلها و تسمیة من حلها من الأماثل، ج۴۲، ص۳۹۲.
- ↑ المعجم الکبیر، ج۳، ص۵۷؛ المعجم الأوسط، الطبرانی، ج۶، ص۳۲۷؛ تاریخ مدینة دمشق و ذکر فضلها و تسمیة من حلها من الأماثل، ج۴۲، ص۱۳۰.
- ↑ الأمالی، ص۱۰۶.
- ↑ ینابیع المودة لذوی القربی حافظ سلیمان بن ابراهیم قندوزی، ج۲، ص۲۶۷.
- ↑ فرائد السمطین، ج۲، ص۳۱۳؛ ینابیع المودة لذوی القربی، ج۳؛ کمال الدین و تمام النعمة، ص۲۸۰.
- ↑ تاریخ الامم و الملوک (تاریخ الطبری)، ج۲، صص ۳۱۹ - ۳۲۱؛ الکامل فی التاریخ، ج۲، صص ۶۲ و ۶۳؛ السیرة الحلبیة فی سیرة الأمین المأمون، علی بن برهان الدین الحلبی، ج۱، ص۳۱۱؛ مسند أحمد، ج۵، صص ۴۱ و ۴۲؛ تاریخ مدینة دمشق و ذکر فضلها و تسمیة من حلها من الأماثل، ج۱، ص۸۵.
- ↑ معالم المدرستین، مرتضی عسکری، ترجمه محمدجواد کرمی، ج۱، ص۲۸۹.
- ↑ امیری، سلیمان، امامت و دلایل انتصابی بودن آن ص ۲۶۰ ـ ۲۶۵.
این مدخل زیرشاخهٔ بحث احادیث امامت است. حدیث وصایت از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: حدیث وصایت در حدیث - پرسش مرتبط ندارد
