فرق بین علایم ظهور با اشراط الساعة چیست؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱۰: | خط ۱۰: | ||
| پاسخ‌دهنده = | | پاسخ‌دهنده = | ||
| پاسخ‌دهندگان = [[مهدی علی‌زاده]] ؛ [[خدامراد سلیمیان]] ؛ [[پژوهشگران مؤسسه آینده روشن]] | | پاسخ‌دهندگان =[[محمد محمدی ری‌شهری]] ؛ [[مهدی علی‌زاده]] ؛ [[مصطفی صادقی]] ؛ [[خدامراد سلیمیان]] ؛ [[پژوهشگران مؤسسه آینده روشن]] | ||
}} | }} | ||
'''فرق بین [[علایم ظهور]] با [[اشراط الساعة]] چیست؟''' یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث '''[[مهدویت (پرسش)|مهدویت]]''' است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی '''[[مهدویت]]''' مراجعه شود. | '''فرق بین [[علایم ظهور]] با [[اشراط الساعة]] چیست؟''' یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث '''[[مهدویت (پرسش)|مهدویت]]''' است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی '''[[مهدویت]]''' مراجعه شود. | ||
| خط ۳۹: | خط ۳۹: | ||
==پاسخ‌های دیگر== | ==پاسخ‌های دیگر== | ||
{{یادآوری پاسخ}} | {{یادآوری پاسخ}} | ||
{{جمع شدن|۱. حجت الاسلام و المسلمین علی‌زاده؛}} | {{جمع شدن|۱. آیت‌الله ری‌شهری؛}} | ||
[[پرونده:11046759983.jpg|بندانگشتی|right|100px|[[محمد محمدی ری‌شهری]]]] | |||
::::::آیت‌الله '''[[محمد محمدی ری‌شهری]]'''، در کتاب ''«[[دانشنامهٔ امام مهدی ج۷ (کتاب)|دانشنامهٔ امام مهدی]]»'' در این‌باره گفته است: | |||
::::::«[[نزول حضرت عیسی]]{{ع}} و [[ظهور دجال]] - که به عنوان نشانه [[ظهور]] [[مهدی]]{{ع}} شهرت دارند - در غالب منابع [[اهل سنت]]، نشانه قیامت معرفی می‌شوند<ref>ر.ک: مسند ابن حنبل، ج ۴، ص ۶، الفتن، ص ۳۵۶.</ref>. [[شیخ مفید]]، طلوع خورشید از مغرب، فرو رفتن زمینی در مشرق و مغرب را ذیل [[نشانه‌های ظهور]] آورده<ref>الإرشاد، ج ۲، ص ۳۶۸.</ref>؛ ولی این سه، در احادیث [[اهل سنت]]، از نشانه‌های قیامت به شمار می‌روند<ref>مسند ابن حنبل، ج ۴، ص ۶.</ref>. همچنین در موضوع [[نشانه‌های ظهور]]، از ترکان و رومیان سخن به میان آمده که در منابع اهل سنت، به عنوان نشانه‌های قیامت یاد می‌شود<ref>ر.ک: الارشاد، ج ۲، ص ۳۶۸. مقایسه کنید با: الفتن، ص ۴۶۱.</ref>. مطالعه احادیث [[علائم ظهور]] و در کنار آن، احادیث [[اشراط الساعه]]، به خوبی نشانگر شباهت آن دو دسته اخبار به یکدیگر است. علت این امر را در چند مطلب می‌توان جستجو کرد: یکی این که در برخی احادیث، کلمه "الساعه" به [[ظهور]] [[مهدی]]{{ع}} تأویل شده<ref>معجم أحادیث المهدی، ج ۵، ص ۳۹۵ و ۴۰۵ و ۴۱۱.</ref> و راه استفاده احادیث، [[اشراط الساعه]] برای [[نشانه‌های ظهور]]، باز شده است. یکی از نویسندگان معاصر، احادیث [[اشراط الساعه]] را در باب [[علائم ظهور]] آورده و سپس می‌نویسد: "از آن جا که در برخی از روایات، الساعه به [[ظهور]] حضرت تأویل شده، روایات [[اشراط الساعه]] را به [[نشانه‌های ظهور]] تفسیر کردیم"<ref>چشم اندازی به حکومت مهدی، ص ۲۹. نیز، ر.ک: ص ۱۵.</ref>. | |||
::::::تعبیراتی که در برخی احادیث وارد شده، این تصور را ایجاد کرده که زمان [[ظهور]] [[مهدی]]، نزدیک زمان برپایی قیامت است. به نظر می‌رسد احادیثی با این مضمون که: "اگر یک روز از دنیا هم باقی نمانده باشد، [[مهدی]] خواهد آمد" یا "قیامت برپا نمی‌شود مگر این که مردی از [[اهل بیت]] من قیام می‌کند"<ref>الغیبة، طوسی، ص ۱۸۰- ۱۸۲، التشریف بالمنن، ص ۴۰۰، معجم أحادیث المهدی، ج ۱، ص ۵۷۵، منتخب‌الأثر، ص ۱۹۱ و ۱۹۲.</ref>، زمینه‌ای برای آمیختن [[نشانه‌های ظهور]] با [[اشراط الساعه]] شده باشد. در صورتی که مراد از این احادیث، تأکید بر قیام [[مهدی]] و قطعی بودن آن است، نه این که این حرکت، نزدیک به قیامت یا آخرین روزهای جهان رخ می‌دهد. | |||
::::::ارتباط [[امام مهدی]]{{ع}} با پایان تاریخ است. آدمیان با هر دین و آیینی، معتقدند که پایان درخشان تاریخ، همراه با [[ظهور منجی]] عدالت‌گستر است و پایان قیام هم با قیامت است. به نظر می‌رسد که این ذهنیت‌ها باعث شده باشد برخی راویان یا محدثان نیز در نقل معنا تسامح کرده و به خاطر مرادف دانستن اشراط الساعه با علائم ظهور، آن دو را به جای یکدیگر به کار برده باشند. | |||
::::::نزدیک بودن الفاظ قیام و قیامت و [[قائم]] با همدیگر و هم‌معنا بودن آنهاست. مثلًا [[محمد بن ابراهیم نعمانی|نعمانی]]، روایتی از [[امام علی|امیر مؤمنان]]{{ع}} آورده که با عبارت {{عربی|اندازه=150%|" لَا تَقُومُ الْقِيَامَةُ حَتَّى تُفْقَأَ عَيْنُ الدُّنْيَا وَ تَظْهَرَ الْحُمْرَة"}}<ref>الغیبة، نعمانی، ص ۱۴۹.</ref> آغاز می‌شود. یعنی قیامت به پا نمی‌شود مگر آن که نشانه‌هایی از جمله سرخی در آسمان محقق شود؛ اما [[مرحوم مجلسی]]، همین حدیث را با عبارت {{عربی|اندازه=150%|" لَا يَقُومُ الْقَائِمُ حَتَّى ..."}} آورده است<ref>بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۲۲۶. در پاورقی الغیبة نعمانی هم به نسخه‌ای که مانند بحار الأنوار است، اشاره شده‌است.</ref>. این گونه تشابه و تصحیفات می‌تواند دلیلی دیگر بر خلط [[علائم ظهور]]، با نشانه‌های قیامت باشد»<ref>[[محمد محمدی ری‌شهری|محمدی ری‌شهری، محمد]]، [[دانشنامهٔ امام مهدی ج۷ (کتاب)|دانشنامهٔ امام مهدی]]، ج۷، ص ۴۲۷ - ۴۲۹.</ref>. | |||
{{پایان جمع شدن}} | |||
{{جمع شدن|۲. حجت الاسلام و المسلمین صادقی؛}} | |||
[[پرونده:Pic2496.jpg|100px|right|بندانگشتی|[[مصطفی صادقی]]]] | |||
::::::حجت الاسلام و المسلمین '''[[مصطفی صادقی]]'''، در کتاب ''«[[تحلیل تاریخی نشانه‌های ظهور (کتاب)|تحلیل تاریخی نشانه‌های ظهور]]»'' در این‌باره گفته است: | |||
::::::«"اشراط" جمع "شرط" به معنای علامت و "الساعه" یکی از نام‌های قیامت است. این ترکیب تنها یک‌بار در [[قرآن]] به کار رفته<ref>{{عربی|اندازه=120%|﴿{{متن قرآن| فَهَلْ يَنظُرُونَ إِلاَّ السَّاعَةَ أَن تَأْتِيَهُم بَغْتَةً فَقَدْ جَاءَ أَشْرَاطُهَا فَأَنَّى لَهُمْ إِذَا جَاءَتْهُمْ ذِكْرَاهُمْ}}﴾}}؛ پس آیا جز چشم به راه رستخیزند که ناگهان بر آنان فرا می‌رسد؟ و به راستی نشانه‌های آن در رسیده است و چون به سراغشان بیاید یادکردشان، آنان را چگونه سود خواهد داشت؟؛ سوره محمد، آیه: ۱۸.</ref> و مقصود از آن [[نشانه‌های قیامت]] است. یکی از مطالبی که با موضوع [[علائم ظهور]] ارتباط نزدیک دارد، روایاتی است که درباره [[نشانه‌های قیامت]] سخن می‌گوید. در بسیاری از منابع روایی [[اهل سنت]] و برخی جوامع حدیثی [[شیعه]]، [[نشانه‌های ظهور]] [[امام مهدی|مهدی]] {{ع}} با علامت‌های نزدیک شدن و برپایی قیامت آمیخته و برخی نشانه‌هایی که به [[علائم ظهور]] مشهورند نشانه قیامت دانسته شده است. حتی گاهی از اصل [[ظهور]] [[امام مهدی|مهدی]] به عنوان علامت قیامت یاد می‌شود. به‌طور کلی صاحبان جوامع حدیثی [[اهل سنت]] بابی با عنوان "[[اشراط الساعه]]" گشوده‌اند و در دوره‌های متأخر کتاب‌های مستقلی با همین عنوان عرضه شده‌اند<ref>نام تعدادی از این کتابها در گفتار اول از فصل اول گذشت.</ref>. در اینجا به مقایسه مواردی از این علامت‌ها در منابع دو فرقه می‌پردازیم: [[نزول حضرت عیسی]] {{ع}} و [[ظهور]] [[دجال]] که به نشانه [[ظهور]] [[امام مهدی|مهدی]] {{ع}} شهرت دارند، در غالب منابع [[اهل سنت]] نشانه قیامت معرفی می‌شوند<ref>ر.ک: مسند احمد، ج ۴، ص ۶؛ صحیح مسلم، ج ۲، ص ۶۶۴ و ۶۶۶ و ابن حماد، الفتن، ص ۳۵۶. این روایات به شماره‌‌های ۸۱ و ۸۲ در گفتار چهارم فصل دوم آمده است.</ref>. [[شیخ مفید]] [[طلوع خورشید از مغرب]]، فرو رفتن زمینی در مشرق و مغرب را ذیل [[نشانه‌های ظهور]] آورده است<ref>الارشاد، ج ۲، ص ۳۶۸.</ref>، ولی این سه در احادیث [[اهل سنت]] از [[نشانه‌های قیامت]] به شمار می‌روند<ref>مسند احمد، ج ۴، ص ۶ و صحیح مسلم، ج ۲، ص ۶۶۷.</ref>. همچنین در موضوع [[نشانه‌های ظهور]] از ترکان و رومیان سخن به میان آمده است که در منابع [[اهل سنت]] به عنوان [[نشانه‌های قیامت]] یاد می‌شود<ref>ر.ک: شیخ مفید، همان و مقایسه کنید با ابن حماد، الفتن، ص ۴۶۱.</ref>. مطالعه روایات [[علائم ظهور]] و در کنار آن احادیث [[اشراط الساعه]] به خوبی نشان‌دهنده شباهت آن دو دسته اخبار به یکدیگر است. علت این امر را در چند مطلب می‌توان جست‌وجو کرد: یکی اینکه در برخی روایات کلمه "الساعه" به [[ظهور]] [[امام مهدی|مهدی]] {{ع}} تأویل شده<ref>معجم احادیث المهدی، ج ۵، ص ۳۹۵، ۴۰۵ و ۴۱۱.</ref> و راه استفاده روایات [[اشراط الساعه]] برای [[نشانه‌های ظهور]] باز شده است. یکی از نویسندگان معاصر احادیث [[اشراط الساعه]] را در باب [[علائم ظهور]] آورده، می‌نویسد: "از آن‌جا که در برخی از روایات، الساعه به [[ظهور]] حضرت تأویل شده روایات [[اشراط الساعه]] را به [[نشانه‌های ظهور]] تفسیر کردیم"<ref>نجم الدین طبسی، چشم‌‌اندازی به حکومت مهدی، ص ۲۹ و ر.ک: ص ۱۵.</ref>. دوم، تعبیرهای برخی روایات این تصور را ایجاد کرده که زمان [[ظهور]] [[امام مهدی|مهدی]] نزدیک زمان برپایی قیامت است. به نظر می‌رسد احادیثی با این مضمون که: "اگر یک روز از دنیا هم باقی مانده باشد [[امام مهدی|مهدی]] خواهد آمد" یا "قیامت برپا نمی‌شود مگر اینکه مردی از [[اهل بیت]] من قیام می‌کند"<ref>شیخ طوسی، الغیبة، ص ۱۸۰- ۱۸۲؛ ابن طاووس، التشریف بالمنن، ص ۴۰۰؛ معجم احادیث المهدی، ج ۱، ص ۵۷۵ و لطف اللّه صافی گلپایگانی، منتخب الاثر، ص ۱۹۱ و ۱۹۲.</ref> زمینه‌ای برای آمیختن [[نشانه‌های ظهور]] با [[اشراط الساعه]] شده باشد. در صورتی که مراد از این احادیث تأکید بر قیام [[امام مهدی|مهدی]] و قطعی بودن آن است نه اینکه این حرکت نزدیک به قیامت یا آخرین روزهای جهان رخ می‌دهد. سوم، ارتباط [[امام مهدی|مهدی]] با پایان تاریخ است. همه انسان‌ها با هر دین و آیینی معتقدند پایان درخشان تاریخ با [[ظهور]] [[منجی]] [[عدالت]]گستر همراه است و پایان قیام هم با قیامت است. به نظر می‌رسد این ذهنیت‌ها باعث شده است برخی راویان یا محدثان نیز در نقل معنا تسامح کرده و به خاطر مرادف دانستن [[اشراط الساعه]] با [[علائم ظهور]] آن دو را به جای یکدیگر به کار برند. چهارم، نزدیکی الفاظ و معانی قیام و قیامت و [[قائم]] نیز می‌تواند دلیلی دیگر بر خلط [[علائم ظهور]] با [[نشانه‌های قیامت]] باشد. چنان‌که در ابتدای حدیثی از کتاب [[الغیبة ۱ (کتاب)|الغیبة]] می‌خوانیم: {{عربی|اندازه=150%|" لَا تَقُومُ الْقِيَامَةُ حَتَّى"}} یعنی قیامت به پا نمی‌شود مگر نشانه‌هایی محقق شود. در نسخه‌ای از این کتاب به جای "القیامه" واژه "القائم" وجود دارد<ref>نعمانی، الغیبة، ص ۱۴۹.</ref>»<ref>[[مصطفی صادقی|صادقی، مصطفی]]؛ [[تحلیل تاریخی نشانه‌های ظهور (کتاب)|تحلیل تاریخی نشانه‌های ظهور]]، ص ۹۱- ۹۳.</ref>. | |||
{{پایان جمع شدن}} | |||
{{جمع شدن|۳. حجت الاسلام و المسلمین علی‌زاده؛}} | |||
[[پرونده:Pic627.jpg|بندانگشتی|100px|right|[[مهدی علی‌زاده]]]] | [[پرونده:Pic627.jpg|بندانگشتی|100px|right|[[مهدی علی‌زاده]]]] | ||
::::::حجت الاسلام و المسلمین دکتر '''[[مهدی علی‌زاده]]'''، در کتاب ''«[[نشانه‌های یار و چکامه انتظار (کتاب)|نشانه‌های یار و چکامه انتظار]]»'' در این‌باره گفته است: | ::::::حجت الاسلام و المسلمین دکتر '''[[مهدی علی‌زاده]]'''، در کتاب ''«[[نشانه‌های یار و چکامه انتظار (کتاب)|نشانه‌های یار و چکامه انتظار]]»'' در این‌باره گفته است: | ||
| خط ۴۶: | خط ۶۱: | ||
::::::حال این که نشانه‌های بروز قیامت یا "[[اشراط الساعه]]" چه اموری هستند، بحثی است که در ادامه و ضمن بیان "نکات" مربوط به [[علائم ظهور]] بدان خواهیم پرداخت. به هر روی باید توجه کرد که هر دو واقعه "[[ظهور]] حضرت [[بقیة الله|بقیة الله الأعظم]] {{ع}}" و "پدیدار شدن رستاخیز" در مقطع تاریخی موسوم به "[[آخر الزمان]]" صورت می‌پذیرد و احتمال اشتباه شدن آنها می‌رود. بر این پایه لازم است با هوشیاری کامل، آنها را شناسایی نموده و از یکدیگر تفکیک کرد و از درهم آمیختن و جابجایی آنها - خطایی که برخی از نویسندگان بدان مبتلا شده‌اند - دوری گزید. | ::::::حال این که نشانه‌های بروز قیامت یا "[[اشراط الساعه]]" چه اموری هستند، بحثی است که در ادامه و ضمن بیان "نکات" مربوط به [[علائم ظهور]] بدان خواهیم پرداخت. به هر روی باید توجه کرد که هر دو واقعه "[[ظهور]] حضرت [[بقیة الله|بقیة الله الأعظم]] {{ع}}" و "پدیدار شدن رستاخیز" در مقطع تاریخی موسوم به "[[آخر الزمان]]" صورت می‌پذیرد و احتمال اشتباه شدن آنها می‌رود. بر این پایه لازم است با هوشیاری کامل، آنها را شناسایی نموده و از یکدیگر تفکیک کرد و از درهم آمیختن و جابجایی آنها - خطایی که برخی از نویسندگان بدان مبتلا شده‌اند - دوری گزید. | ||
{{پایان جمع شدن}} | {{پایان جمع شدن}} | ||
{{جمع شدن| | |||
{{جمع شدن|۴. حجت الاسلام و المسلمین سلیمیان؛}} | |||
[[پرونده:136863.JPG|بندانگشتی|right|100px|[[خدامراد سلیمیان]]]] | [[پرونده:136863.JPG|بندانگشتی|right|100px|[[خدامراد سلیمیان]]]] | ||
::::::حجت الاسلام و المسلمین '''[[خدامراد سلیمیان]]'''، در کتاب ''«[[درسنامه مهدویت (کتاب)|درسنامه مهدویت]]»'' در این‌باره گفته است: | ::::::حجت الاسلام و المسلمین '''[[خدامراد سلیمیان]]'''، در دو کتاب ''«[[درسنامه مهدویت (کتاب)|درسنامه مهدویت]]»'' و ''«[[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]»'' در این‌باره گفته است: | ||
::::::«"أشراط" جمع"شَرَط" به معنای نشانه<ref>فخرالدین طریحی، مجمع البحرین، ج۲، ص۹۴۲.</ref> یا سرآغاز یک چیز است و "الساعه" به بخشی از بخش‌های شبانه روز گفته می‌شود و مقصود از آن در این جا قیامت است؛ به جهت اینکه وقوع آن ناگهانی است و یا اینکه طول آن نزد خداوند مانند ساعتی از ساعات بندگان است<ref>فخرالدین طریحی، مجمع البحرین، ج۲، ص ۹۰۷.</ref>. پس مراد از "اشراط الساعه"، نشانه‌هایی است که پیش از قیامت یا در آستانه آن، پدید می‌آید. واژه "اشراط" در قرآن، فقط یک بار و به صورت اضافه به ضمیر"الساعه" به کار رفته است<ref>سوره محمد، آیه ۱۸.</ref>. | ::::::«"أشراط" جمع"شَرَط" به معنای نشانه<ref>فخرالدین طریحی، مجمع البحرین، ج۲، ص۹۴۲.</ref> یا سرآغاز یک چیز است و "الساعه" به بخشی از بخش‌های شبانه روز گفته می‌شود و مقصود از آن در این جا قیامت است؛ به جهت اینکه وقوع آن ناگهانی است و یا اینکه طول آن نزد خداوند مانند ساعتی از ساعات بندگان است<ref>فخرالدین طریحی، مجمع البحرین، ج۲، ص ۹۰۷.</ref>. پس مراد از "اشراط الساعه"، نشانه‌هایی است که پیش از قیامت یا در آستانه آن، پدید می‌آید. واژه "اشراط" در قرآن، فقط یک بار و به صورت اضافه به ضمیر"الساعه" به کار رفته است<ref>سوره محمد، آیه ۱۸.</ref>. | ||
::::::در روایات "اشراط الساعه"، زنجیره‌ای از پدیده‌های انسانی و طبیعی شمرده شده که از زمان بعثت رسول اکرم {{صل}} آغاز و تا فروپاشی کامل نظام طبیعت ادامه می‌یابد و البته همه آنها را می‌توان نشانه‌هایی از نزدیک شدن رستاخیز بزرگ دانست. علاوه بر واژه "اشراط" از واژه‌هایی چون "علامات" نیز برای نشانه‌های قیامت استفاده شده است<ref>شیخ حر عاملی، وسایل الشیعه، ج۱۵، ص۵۶.</ref>. | ::::::در روایات "اشراط الساعه"، زنجیره‌ای از پدیده‌های انسانی و طبیعی شمرده شده که از زمان بعثت رسول اکرم {{صل}} آغاز و تا فروپاشی کامل نظام طبیعت ادامه می‌یابد و البته همه آنها را می‌توان نشانه‌هایی از نزدیک شدن رستاخیز بزرگ دانست. علاوه بر واژه "اشراط" از واژه‌هایی چون "علامات" نیز برای نشانه‌های قیامت استفاده شده است<ref>شیخ حر عاملی، وسایل الشیعه، ج۱۵، ص۵۶.</ref>. | ||
| خط ۵۴: | خط ۷۰: | ||
::::::بنابراین می‌توان مجموعه "اشراط الساعه" را بویژه از نگاه منابع شیعی به دو بخش تقسیم کرد: | ::::::بنابراین می‌توان مجموعه "اشراط الساعه" را بویژه از نگاه منابع شیعی به دو بخش تقسیم کرد: | ||
:::::#تحولات انسانی که در حلقه پایانی زندگی دنیا رخ می‌دهد و عبارت است از: خروج سفیانی، دجال، جنبنده، خروج قائم و فرود آمدن حضرت عیسی. | :::::#تحولات انسانی که در حلقه پایانی زندگی دنیا رخ می‌دهد و عبارت است از: خروج سفیانی، دجال، جنبنده، خروج قائم و فرود آمدن حضرت عیسی. | ||
:::::#دگرگونی‌های کیهانی که به فروپاشی نظام دنیا و ظهور قیامت می‌انجامد که عبارت است از: پیدا شدن دود، طلوع خورشید از مغربِ آن، فرو رفتن [در زمین] در ناحیه مشرق، فرو رفتن در منطقه جزیرهالعرب و آتش عدن<ref>از نگاه‌های دیگر، تقسیم بندی‌های دیگری نیز قابل ارائه است؛ مانند تقسیم از نظر زمان وقوع.</ref>. | :::::#دگرگونی‌های کیهانی که به فروپاشی نظام دنیا و ظهور قیامت می‌انجامد که عبارت است از: پیدا شدن دود، طلوع خورشید از مغربِ آن، فرو رفتن [در زمین] در ناحیه مشرق، فرو رفتن در منطقه جزیرهالعرب و آتش عدن<ref>از نگاه‌های دیگر، تقسیم بندی‌های دیگری نیز قابل ارائه است؛ مانند تقسیم از نظر زمان وقوع.</ref><ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[درسنامه مهدویت ج۳ (کتاب)|درسنامه مهدویت]]، ج۳ ، ص ۱۰۶.</ref>. | ||
:::::*در روایات <ref> با توجه به جایگاه و اهمیت این بحث برخی از بزرگان بخش مستقلی از کتاب خود را با این عنوان یاد کرده‌اند: روضة الواعظین، ج۲، ص۴۸۴، با عنوان «مجلس فی ذکر اشراط الساعة»؛ حسن بن ابی الحسن دیلمی، ارشاد القلوب، ج۱، ص۶۶، با عنوان "الباب السادس عشر فی اشراط الساعة"؛ بحار الانوار، ج۶، ص۲۹۵، با عنوان «باب اشراط الساعة و قصة یأجوج و مأجوج».</ref> بویژه احادیث [[اهل سنت]] بر تحولات اجتماعی و دگرگونی‌های کیهانی که پیش از قیامت واقع می‌شود، "اشراط الساعه" اطلاق شده است<ref>المصنف، ج ۱۱، ص ۲۷۴؛ مسند، ص ۲۴۸؛ المصنف، ج ۸، ص ۲۶۷؛ کتاب الاوائل، ص ۱۱۴؛ السنن الکبری، ج ۱، ص۲۵۵؛ المعجم الکبیر، ج ۹، ص ۲۹۶.</ref>. بنابراین برخی از نشانه‌ها، به ظهور<ref>مانند: ندای آسمانی، خروج یمانی و قتل نفس زکیه.</ref> و برخی به قیامت <ref>مانند: پیدا شدن دود و خروج جنبده از زمین.</ref>، اختصاص دارند و برخی نیز در هر دو مشترک‌اند<ref>مانند: سفیانی.</ref>. | |||
::::::در روایات "اشراط الساعة"، زنجیره‌ای از پدیده‌های انسانی و طبیعی شمرده شده که از زمان بعثت [[رسول اکرم]]{{صل}} آغاز و تا فروپاشی کامل نظام طبیعت ادامه می‌یابد و البته همۀ آنها را می‌توان نشانه‌هایی از نزدیک شدن رستاخیز بزرگ دانست. | |||
::::::علاوه بر واژه "اشراط" از واژه‌هایی چون "علامات" نیز برای نشانه‌های قیامت استفاده شده است <ref>وسایل الشیعة، ج ۱۵، ص ۵۶.</ref>. در منابع [[اهل سنت]] روایات فراوانی دربارۀ نشانه‌های قیامت نقل شده است<ref>جایگاه این بحث در میان [[اهل سنت]] سبب شده تا شمار قابل توجهی از آثار روایی آنان با همین عنوان و عنوان‌های مشابقه آن نام‌گذاری شود. نک: اشراط الساعة اثر مجدی سید ابراهیم، اشراط الساعة نوشته خالد الغامدی، اشراط الساعةالکبری تألیف البنکانی، اشراط الساعة و امور الآخرة نگاشته محمد بن احمد کنعان، الموسوعه فی اللفتن و الملاحم و اشراط الساعة، نوشته محمد احمد مبیض، صحیح الفتن و اشراط الساعة، اثر ابو انس صدیق، علامات القیامة و اشراطها اثر الجمیلی و نهایة العالم و اشراط الساعة نوشته منصور عبدالحکیم فقط بخشی از آثار با این عنوان است.</ref>. [[بخاری]] در صحیح خود از حذیفه نقل کرده است: ما در حال گفت و گو بودیم که [[رسول خدا]]{{صل}} حاضر شد و فرمود: از چه سخن می‌گویید؟ گفتیم از قیامت؛ فرمود: "قیامت آشکار نمی‌شود، مگر اینکه ده نشانه پیش از آن ببینید: دود، دجال، جنبنده، طلوع خورشید از سمت مغرب، نزول [[حضرت عیسی]]{{ع}}، یأجوج و مأجوج، لرزش زمین در مشرق و مغرب و در جزیزة العرب و آخرین نشانه آتشی است که از سوی یمن آشکار شود و مردم را به سوی محشر سوق دهد"<ref>{{عربی|اندازه=120%|"إِنَّهَا لَنْ تَقُومَ حَتَّى تَرَوْنَ قَبْلَهَا عَشْرَ آيَات فَذَكَرَ الدُّخَانَ، وَ الدَّجَّالَ، وَ الدَّابَّةَ، وَ طُلُوعَ الشَّمْسِ مِنْ مَغْرِبِهَا، وَ نُزُولَ عِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ {{ع}}، وَ يَأَجُوجَ وَ مَأْجُوجَ. وَ ثَلَاثَةَ خُسُوفٍ: خَسْفٌ بِالْمَشْرِقِ، وَ خَسْفٌ بِالْمَغْرِبِ، وَ خَسْفٌ بِجَزِيرَةِ الْعَرَبِ. وَ آخِرُ ذَلِكَ نَارٌ تَخْرُجُ مِنْ الْيَمَنِ، تَطْرُدُ النَّاسَ إِلَى مَحْشَرِهِم"}}؛ صحیح مسلم، ج ۲، ص ۶۶۶.</ref>. | |||
::::::آن حضرت در روایت دیگری دربارۀ نشانه‌های قیامت می‌فرماید:"به ناگزیر ده چیز، پیش از برپایی قیامت، رخ خواهد داد: [[خروج سفیانی]]، [[دجال]]، پیدا شدن دود، جنبنده، خروج قائم{{ع}}، طلوع خورشید از مغرب آن، فرود آمدن عیسی{{ع}}، فرو رفتن در زمین در ناحیۀ مشرق و فرو رفتن در منطقه جزیرة العرب و آتشی که از انتهای عدن بر‌می‌خیزد و مردمان را به سوی صحرای محشر راهنمایی می‌کند"<ref>{{عربی|اندازه=120%|"عَشْرٌ قَبْلَ السَّاعَةِ لَا بُدَّ مِنْهَا السُّفْيَانِيُّ وَ الدَّجَّالُ وَ الدُّخَانُ وَ الدَّابَّةُ وَ خُرُوجُ الْقَائِمِ وَ طُلُوعُ الشَّمْسِ مِنْ مَغْرِبِهَا وَ نُزُولُ عِيسَى{{ع}} وَ خَسْفٌ بِالْمَشْرِقِ وَ خَسْفٌ بِجَزِيرَةِ الْعَرَبِ وَ نَارٌ تَخْرُجُ مِنْ قَعْرِ عَدَنَ تَسُوقُ النَّاسَ إِلَى الْمَحْشَر"}}؛ الغیبة للطوسی، ص ۴۳۶، ح ۲۶؛ ابن حبان، الصحیح، ج۱۵، ص ۵۷.</ref>. | |||
::::::در روایات - به ویژه روایات [[اهل سنت]] - نیز بر تحولات اجتماعی و دگرگونی‌های کیهانی که پیش از قیامت واقع می‌شود "اشراط الساعة" اطلاق شده است<ref> ر.ک: صنعانی، المصنف، ج ۱۱، ص ۲۷۴؛ علی بن جعد، مسند، ص ۲۴۸؛ ابن ابی شیبه، المصنف، ج ۸، ص ۲۶۷؛ ابن ابی عاصم، کتاب الاوائل، ص ۱۱۴؛ نسائی، السنن الکبری، ج ۱، ص ۲۵۵؛ طبرانی، المعجم الکبیر، ج ۹، ص ۲۹۶</ref>. [[پیامبر گرامی اسلام]]{{صل}} درباره نشانه‌های قیامت می‌فرماید: به ناگزیر ده چیز، پیش از برپایی قیامت، رخ خواهد داد: [[خروج سفیانی]]، [[دجال]]، [[دود در آسمان|پیدا شدن دود]]، [[جنبنده‌ای از زمین|جنبنده]]، [[خروج قائم]]، [[طلوع خورشید از مغرب|طلوع خورشید از مغرب آن]]، فرود آمدن حضرت عیسی، فرو رفتن در زمین در ناحیه مشرق و [[فرو رفتن زمین در جزیرة العرب|فرو رفتن در منطقه جزیرة العرب]] و [[آتشی از عدن|آتشی که از انتهای عدن بر‌می‌خیزد]] و مردمان را به سوی صحرای محشر راهنمایی می‌کند<ref> {{عربی|اندازه=120%|" عَشْرٌ قَبْلَ السَّاعَةِ لَا بُدَّ مِنْهَا السُّفْيَانِيُ وَ الدَّجَّالُ وَ الدُّخَانُ وَ الدَّابَّةُ وَ خُرُوجُ الْقَائِمِ وَ طُلُوعُ الشَّمْسِ مِنْ مَغْرِبِهَا وَ نُزُولُ عِيسَى {{ع}} وَ خَسْفٌ بِالْمَشْرِقِ وَ خَسْفٌ بِجَزِيرَةِ الْعَرَبِ وَ نَارٌ تَخْرُجُ مِنْ قَعْرِ عَدَنَ تَسُوقُ النَّاسَ إِلَى الْمَحْشَرِ "}}؛ کتاب الغیبة، ص ۴۳۶، ح ۴۲۶؛ ر. ک: ابن حبان، الصحیح، ج ۱۵، ص ۲۵۷</ref>. | |||
::::::بر این اساس میتوانیم "اشراط الساعة" را سلسلهای از حوادث اجتماعی و طبیعی بدانیم که از زمان بعثت [[رسول اکرم]]{{صل}} آغاز، و تا فروپاشی کامل نظام طبیعت ادامه می‌یابد و همه آنها را می‌توان نشانه‌هایی از نزدیک شدن رستاخیز بزرگ دانست<ref>[[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۴۲ -۴۸.</ref>. | |||
{{پایان جمع شدن}} | |||
{{جمع شدن|۵. [[مجتبی تونه‌ای|آقای تونه‌ای]] (پژوهشگر معارف مهدویت)؛}} | |||
[[پرونده:13681078.jpg|100px|right|بندانگشتی|[[مجتبی تونه‌ای]]]] | |||
::::::آقای '''[[مجتبی تونه‌ای]]'''، در کتاب ''«[[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]»'' در این‌باره گفته است: | |||
::::::«به‌معناى "نشانه‌هاى برپایى [[قیامت]]" است. در منابع روایى، از برخى نشانه‌هاى ظهور، به عنوان نشانه‌هاى برپایى قیامت یاد شده است. مانند: خروج دجّال، اشکار شدن خورشید در ناحیه مغرب، نزول عیسى {{ع}} از آسمان و... [[پیامبر]] {{صل}} مى‌فرمایند: "ده چیز، پیش از برپایى قیامت، ناگزیر رخ خواهد داد: [[خروج سفیانى]] و [[دجال]]، پیدا شدن دود و چهارپا، خروج قائم، طلوع خورشید از مغرب و فرود آمدن [[عیسى]] {{ع}} از آسمان، فرورفتن (در زمین) در ناحیه مشرق و فرورفتن در منطقه جزیرة العرب، اتشى که از انتهاى عدن برمى‌خیزد و مردمان را به سوى صحراى محشر مى‌کشاند"<ref>بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۲۰۹. </ref>. برابر این حدیث، [[خروج سفیانى]] و [[دجال]]، طلوع خورشید از مغرب و... از نشانه‌هاى قیامت است و حال آن‌که در [[روایات]] دیگر، آنها به روشنى از نشانه‌هاى ظهور معرفى شده‌اند. البته همه این رخدادها که از وقوع آنها خبر داده شده، چه به‌عنوان نشانه‌هاى ظهور و چه به‌عنوان نشانه‌هاى [[قیامت]]، پیش از برپایى قیامت -هرچند با فاصله زیاد- واقع خواهند شد. با این حساب، آن‌چه در طول دوره [[غیبت کبرى]] واقع شود، به‌طور طبیعى پیش از برپایى قیامت واقع شده و در نتیجه از نشانه‌هاى قیامت است<ref>تاریخ الغیبة الکبرى، ج ۲، ص ۲۴۸. </ref>. بر این اساس، همه نشانه‌هاى ظهور، به‌گونه‌اى نشانه‌هاى قیامت هم هستند، ولى همه نشانه‌هاى قیامت، نشانه‌هاى ظهور نمى‌توانند باشند، زیرا ممکن است برخى از آنها پس از ظهور [[حضرت مهدى]] {{ع}} واقع شوند<ref>برترین‌هاى فرهنگ مهدویت در مطبوعات، ص ۱۹۸. </ref>. | |||
*البته یکى از نشانه‌هاى حتمى قیامت، ظهور [[حضرت مهدى]] {{ع}} است. و اما اشراط ساعت در احادیث [[اهل سنت]] ده چیز است: [[خروج دابة الارض]]، [[طلوع خورشید از مغرب]]، نزول [[حضرت عیسى]] {{ع}}، [[خروج دجال]]، [[فتح یأجوج و مأجوج]]، اتشى که از قعر عدن خارج مى‌شود، دخان، طوفان یا گردباد، خسفى در مشرق، خسفى در مغرب و خسفى در جزیرة العرب<ref>عقد الدرر، ص ۳۲۷؛ صحیح مسلم، ج ۴، ص ۲۲۲۶. </ref>. | |||
*در [[قرآن کریم]]، تعبیر "اشراط السّاعه" فقط یک بار آمده است: {{عربی|اندازه=100%|﴿{{متن قرآن|فَهَلْ يَنظُرُونَ إِلاَّ السَّاعَةَ أَن تَأْتِيَهُم بَغْتَةً فَقَدْ جَاءَ أَشْرَاطُهَا فَأَنَّى لَهُمْ إِذَا جَاءَتْهُمْ ذِكْرَاهُمْ}}﴾}}<ref>سوره محمد، ۱۸</ref><ref>[[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۱۰۴.</ref>. | |||
{{پایان جمع شدن}} | {{پایان جمع شدن}} | ||
{{جمع شدن| | {{جمع شدن|۶. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن؛}} | ||
[[پرونده:151828.jpg|100px|right|بندانگشتی|[[پژوهشگران مؤسسه آینده روشن]]]] | [[پرونده:151828.jpg|100px|right|بندانگشتی|[[پژوهشگران مؤسسه آینده روشن]]]] | ||
::::::'''[[پژوهشگران مؤسسه آینده روشن]]'''، در کتاب ''«[[مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها (کتاب)|مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها]]»'' در این‌باره گفته‌اند: | ::::::'''[[پژوهشگران مؤسسه آینده روشن]]'''، در کتاب ''«[[مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها (کتاب)|مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها]]»'' در این‌باره گفته‌اند: | ||
| خط ۸۳: | خط ۱۱۳: | ||
[[رده:پرسش‌های مهدویت]] | [[رده:پرسش‌های مهدویت]] | ||
[[رده:پرسش‌های مهدویت]] | [[رده:پرسش‌های مهدویت]] | ||
[[رده:( | [[رده:(اح): پرسش‌هایی با ۶ پاسخ]] | ||
[[رده:( | [[رده:(اح): پرسش‌های مهدویت با ۶ پاسخ]] | ||
نسخهٔ ۱۳ مهٔ ۲۰۱۹، ساعت ۰۹:۲۵
| فرق بین علایم ظهور با اشراط الساعة چیست؟ | |
|---|---|
 | |
| موضوع اصلی | بانک جامع پرسش و پاسخ مهدویت |
| مدخل بالاتر | مهدویت / مقدمات ظهور امام مهدی / نشانه‌های ظهور امام مهدی |
| مدخل اصلی | نشانه‌ها و علائم ظهورر |
| مدخل وابسته | ؟ |
فرق بین علایم ظهور با اشراط الساعة چیست؟ یکی از پرسش‌های مرتبط به بحث مهدویت است که می‌توان با عبارت‌های متفاوتی مطرح کرد. برای بررسی جامع این سؤال و دیگر سؤال‌های مرتبط، یا هر مطلب وابسته دیگری، به مدخل اصلی مهدویت مراجعه شود.
عبارت‌های دیگری از این پرسش
پاسخ جامع اجمالی
* پاسخ جامع به این پرسش، برگرفته از تمامی پاسخ‌ها ودیدگاه‌های متفرقه اندیشمندان و نویسندگانی است که تصویر و متن سخنان آنان در ذیل دیده می‌شود:
| پرونده:Pic627.jpg | 
|
| علی‌زاده | سلیمیان |
چیستی علائم ظهور
- علائم به معنای نشانه‌ها، به اموری گفته می‌شود که نمایانگر مقصود و مطلوب هستند. و مراد از علائم ظهور آن دسته از حوادثی است که براساس بیان پیشوایان معصوم (ع)، قبل و یا در آستانۀ ظهور واقع خواهد شد و تحقق هر کدام نوید نزدیک شدن یا وقوع قیام امام مهدی(ع) را می‌دهد.[۱]
چیستی اشراط الساعه
- اما اشراط جمع شرط به معنای نشانه و سرآغاز است. و اشراط الساعة یعنی نشانه‌های آن،[۲] "الساعه" به بخشی از بخش‌های شبانه روز گفته می‌شود و مقصود از آن در اینجا قیامت است به جهت اینکه وقوع آن ناگهانی است و یا اینکه طول آن نزد خداوند مانند ساعتی از ساعات بندگان است.[۳] اشراط الساعة یعنی نشانه‌های قیامت.[۴] پس از سپری شدن عصر ظهور، فرجام تاریخ فرا می‌رسد و بساط دنیا درهم ریخته و قیامت برپا می‌گردد و پیش از حادث شدن قیامت، نشانه‌هایی ظاهر می‌شود که از بروز قیامت خبر می‌دهد، این نشانه‌ها در فرهنگ اسلامی اشراط الساعه نامیده شده‌اند.[۵] خداوند می‌فرماید:[۶] ﴿﴿فَهَلْ يَنظُرُونَ إِلاَّ السَّاعَةَ أَن تَأْتِيَهُم بَغْتَةً فَقَدْ جَاءَ أَشْرَاطُهَا﴾﴾[۷] در روایات[۸] "اشراط الساعه"، زنجیره‌ای از پدیده‌های انسانی و طبیعی شمرده شده که از زمان بعثت رسول اکرم (ص) آغاز و تا فروپاشی کامل نظام طبیعت ادامه می‌یابد.[۹]
نتیجه گیری
- بنابراین ماهیت علایم ظهور با اشراط الساعة متفاوت است؛ زیرا علایم ظهور، نشانه‌هایی برای ظهور امام مهدی (ع) است، ولی اشراط الساعة نشانه‌هایی برای قیامت است.[۱۰]
با انتخاب "ادامه مطلب" از پاسخ‌ها ودیدگاه‌های متفرقه ذیل بهره‌مند شوید:
پاسخ‌های دیگر
با کلیک بر «ادامه مطلب» پاسخ باز و با کلیک بر «نهفتن» بسته می‌شود:
| ۱. آیت‌الله ری‌شهری؛ |
|---|
|
| ۲. حجت الاسلام و المسلمین صادقی؛ |
|---|
|
| ۳. حجت الاسلام و المسلمین علی‌زاده؛ |
|---|
|
| ۴. حجت الاسلام و المسلمین سلیمیان؛ |
|---|
|
| ۵. آقای تونه‌ای (پژوهشگر معارف مهدویت)؛ |
|---|
|
| ۶. پژوهشگران مؤسسه آینده روشن؛ |
|---|
|
پرسش‌های وابسته
منبع‌شناسی جامع مهدویت
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ ر.ک. صدر، سید محمد، تاریخ غیبت کبری، ص ۵۴۹ـ ۵۵۲؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید، ص ۲۵۱ـ ۲۵۲؛ پژوهشگران مؤسسۀ آیندۀ روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۳۸۰
- ↑ خلیل بن احمد، العین، ص۴۱۱؛ معجم مقائیس اللغة، ج۳، ص۲۶۰
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، صفحه۱۰۶؛ پژوهشگران مؤسسۀ آیندۀ روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۳۸۰
- ↑ ر.ک. پژوهشگران مؤسسۀ آیندۀ روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۳۸۰
- ↑ ر.ک. علی‌زاده، مهدی، نشانه‌های یار و چکامه انتظار، صفحه۲۱؛ سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، صفحه۱۰۶.
- ↑ سورۀ محمد، آیۀ ۱۸: «آیا کافران جز این انتظاری دارند که قیامت ناگهان فرا رسد، در حالی که هم اکنون نشانه‌های آن پدید آمده است؟»
- ↑ ر.ک. علی‌زاده، مهدی، نشانه‌های یار و چکامه انتظار، صفحه۲۱.
- ↑ حر عاملی، محمد بن حسن، وسایل الشیعه، ج۱۵، ص۵۶
- ↑ ر.ک. سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، صفحه۱۰۶.
- ↑ ر.ک. پژوهشگران مؤسسۀ آیندۀ روشن، مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۳۸۰
- ↑ ر.ک: مسند ابن حنبل، ج ۴، ص ۶، الفتن، ص ۳۵۶.
- ↑ الإرشاد، ج ۲، ص ۳۶۸.
- ↑ مسند ابن حنبل، ج ۴، ص ۶.
- ↑ ر.ک: الارشاد، ج ۲، ص ۳۶۸. مقایسه کنید با: الفتن، ص ۴۶۱.
- ↑ معجم أحادیث المهدی، ج ۵، ص ۳۹۵ و ۴۰۵ و ۴۱۱.
- ↑ چشم اندازی به حکومت مهدی، ص ۲۹. نیز، ر.ک: ص ۱۵.
- ↑ الغیبة، طوسی، ص ۱۸۰- ۱۸۲، التشریف بالمنن، ص ۴۰۰، معجم أحادیث المهدی، ج ۱، ص ۵۷۵، منتخب‌الأثر، ص ۱۹۱ و ۱۹۲.
- ↑ الغیبة، نعمانی، ص ۱۴۹.
- ↑ بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۲۲۶. در پاورقی الغیبة نعمانی هم به نسخه‌ای که مانند بحار الأنوار است، اشاره شده‌است.
- ↑ محمدی ری‌شهری، محمد، دانشنامهٔ امام مهدی، ج۷، ص ۴۲۷ - ۴۲۹.
- ↑ ﴿﴿ فَهَلْ يَنظُرُونَ إِلاَّ السَّاعَةَ أَن تَأْتِيَهُم بَغْتَةً فَقَدْ جَاءَ أَشْرَاطُهَا فَأَنَّى لَهُمْ إِذَا جَاءَتْهُمْ ذِكْرَاهُمْ﴾﴾؛ پس آیا جز چشم به راه رستخیزند که ناگهان بر آنان فرا می‌رسد؟ و به راستی نشانه‌های آن در رسیده است و چون به سراغشان بیاید یادکردشان، آنان را چگونه سود خواهد داشت؟؛ سوره محمد، آیه: ۱۸.
- ↑ نام تعدادی از این کتابها در گفتار اول از فصل اول گذشت.
- ↑ ر.ک: مسند احمد، ج ۴، ص ۶؛ صحیح مسلم، ج ۲، ص ۶۶۴ و ۶۶۶ و ابن حماد، الفتن، ص ۳۵۶. این روایات به شماره‌‌های ۸۱ و ۸۲ در گفتار چهارم فصل دوم آمده است.
- ↑ الارشاد، ج ۲، ص ۳۶۸.
- ↑ مسند احمد، ج ۴، ص ۶ و صحیح مسلم، ج ۲، ص ۶۶۷.
- ↑ ر.ک: شیخ مفید، همان و مقایسه کنید با ابن حماد، الفتن، ص ۴۶۱.
- ↑ معجم احادیث المهدی، ج ۵، ص ۳۹۵، ۴۰۵ و ۴۱۱.
- ↑ نجم الدین طبسی، چشم‌‌اندازی به حکومت مهدی، ص ۲۹ و ر.ک: ص ۱۵.
- ↑ شیخ طوسی، الغیبة، ص ۱۸۰- ۱۸۲؛ ابن طاووس، التشریف بالمنن، ص ۴۰۰؛ معجم احادیث المهدی، ج ۱، ص ۵۷۵ و لطف اللّه صافی گلپایگانی، منتخب الاثر، ص ۱۹۱ و ۱۹۲.
- ↑ نعمانی، الغیبة، ص ۱۴۹.
- ↑ صادقی، مصطفی؛ تحلیل تاریخی نشانه‌های ظهور، ص ۹۱- ۹۳.
- ↑ محمد، ۱۸.
- ↑ فخرالدین طریحی، مجمع البحرین، ج۲، ص۹۴۲.
- ↑ فخرالدین طریحی، مجمع البحرین، ج۲، ص ۹۰۷.
- ↑ سوره محمد، آیه ۱۸.
- ↑ شیخ حر عاملی، وسایل الشیعه، ج۱۵، ص۵۶.
- ↑ جایگاه این بحث در میان اهل سنت سبب شده تا شمار قابل توجهی از آثار روایی آنان با همین عنوان و عنوان‌های مشابه آن نام گذاری شود. نک: اشراط الساعه اثر مجدی سید ابراهیم، اشراط الساعه نوشته خالد الغامدی، اشراط الساعه الکبری تألیف البنکانی، اشراط الساعه و امور الآخره نگاشته محمد بن احمد کنعان، الموسوعه فی الفتن و الملاحم و اشراط الساعه، نوشته محمد احمد مبیض، صحیح الفتن و اشراط الساعه، اثر ابو انس صدیق، علامات القیامه و اشراطها اثر الجمیلی و نهایه العالم و اشراط الساعه نوشته منصور عبدالحکیم فقط بخشی از آثار با این عنوان است.
- ↑ مسلم بن حجاج قشیری، صحیح مسلم، ج ۲، ص ۶۶۶.
- ↑ طوسی، کتاب الغیبه، ص۴۳۶، ح۴۲۶؛ ر.ک: ابن حبان، الصحیح، ج۱۵، ص۲۵۷.
- ↑ از نگاه‌های دیگر، تقسیم بندی‌های دیگری نیز قابل ارائه است؛ مانند تقسیم از نظر زمان وقوع.
- ↑ سلیمیان، خدامراد، درسنامه مهدویت، ج۳ ، ص ۱۰۶.
- ↑ با توجه به جایگاه و اهمیت این بحث برخی از بزرگان بخش مستقلی از کتاب خود را با این عنوان یاد کرده‌اند: روضة الواعظین، ج۲، ص۴۸۴، با عنوان «مجلس فی ذکر اشراط الساعة»؛ حسن بن ابی الحسن دیلمی، ارشاد القلوب، ج۱، ص۶۶، با عنوان "الباب السادس عشر فی اشراط الساعة"؛ بحار الانوار، ج۶، ص۲۹۵، با عنوان «باب اشراط الساعة و قصة یأجوج و مأجوج».
- ↑ المصنف، ج ۱۱، ص ۲۷۴؛ مسند، ص ۲۴۸؛ المصنف، ج ۸، ص ۲۶۷؛ کتاب الاوائل، ص ۱۱۴؛ السنن الکبری، ج ۱، ص۲۵۵؛ المعجم الکبیر، ج ۹، ص ۲۹۶.
- ↑ مانند: ندای آسمانی، خروج یمانی و قتل نفس زکیه.
- ↑ مانند: پیدا شدن دود و خروج جنبده از زمین.
- ↑ مانند: سفیانی.
- ↑ وسایل الشیعة، ج ۱۵، ص ۵۶.
- ↑ جایگاه این بحث در میان اهل سنت سبب شده تا شمار قابل توجهی از آثار روایی آنان با همین عنوان و عنوان‌های مشابقه آن نام‌گذاری شود. نک: اشراط الساعة اثر مجدی سید ابراهیم، اشراط الساعة نوشته خالد الغامدی، اشراط الساعةالکبری تألیف البنکانی، اشراط الساعة و امور الآخرة نگاشته محمد بن احمد کنعان، الموسوعه فی اللفتن و الملاحم و اشراط الساعة، نوشته محمد احمد مبیض، صحیح الفتن و اشراط الساعة، اثر ابو انس صدیق، علامات القیامة و اشراطها اثر الجمیلی و نهایة العالم و اشراط الساعة نوشته منصور عبدالحکیم فقط بخشی از آثار با این عنوان است.
- ↑ "إِنَّهَا لَنْ تَقُومَ حَتَّى تَرَوْنَ قَبْلَهَا عَشْرَ آيَات فَذَكَرَ الدُّخَانَ، وَ الدَّجَّالَ، وَ الدَّابَّةَ، وَ طُلُوعَ الشَّمْسِ مِنْ مَغْرِبِهَا، وَ نُزُولَ عِيسَى ابْنِ مَرْيَمَ (ع)، وَ يَأَجُوجَ وَ مَأْجُوجَ. وَ ثَلَاثَةَ خُسُوفٍ: خَسْفٌ بِالْمَشْرِقِ، وَ خَسْفٌ بِالْمَغْرِبِ، وَ خَسْفٌ بِجَزِيرَةِ الْعَرَبِ. وَ آخِرُ ذَلِكَ نَارٌ تَخْرُجُ مِنْ الْيَمَنِ، تَطْرُدُ النَّاسَ إِلَى مَحْشَرِهِم"؛ صحیح مسلم، ج ۲، ص ۶۶۶.
- ↑ "عَشْرٌ قَبْلَ السَّاعَةِ لَا بُدَّ مِنْهَا السُّفْيَانِيُّ وَ الدَّجَّالُ وَ الدُّخَانُ وَ الدَّابَّةُ وَ خُرُوجُ الْقَائِمِ وَ طُلُوعُ الشَّمْسِ مِنْ مَغْرِبِهَا وَ نُزُولُ عِيسَى(ع) وَ خَسْفٌ بِالْمَشْرِقِ وَ خَسْفٌ بِجَزِيرَةِ الْعَرَبِ وَ نَارٌ تَخْرُجُ مِنْ قَعْرِ عَدَنَ تَسُوقُ النَّاسَ إِلَى الْمَحْشَر"؛ الغیبة للطوسی، ص ۴۳۶، ح ۲۶؛ ابن حبان، الصحیح، ج۱۵، ص ۵۷.
- ↑ ر.ک: صنعانی، المصنف، ج ۱۱، ص ۲۷۴؛ علی بن جعد، مسند، ص ۲۴۸؛ ابن ابی شیبه، المصنف، ج ۸، ص ۲۶۷؛ ابن ابی عاصم، کتاب الاوائل، ص ۱۱۴؛ نسائی، السنن الکبری، ج ۱، ص ۲۵۵؛ طبرانی، المعجم الکبیر، ج ۹، ص ۲۹۶
- ↑ " عَشْرٌ قَبْلَ السَّاعَةِ لَا بُدَّ مِنْهَا السُّفْيَانِيُ وَ الدَّجَّالُ وَ الدُّخَانُ وَ الدَّابَّةُ وَ خُرُوجُ الْقَائِمِ وَ طُلُوعُ الشَّمْسِ مِنْ مَغْرِبِهَا وَ نُزُولُ عِيسَى (ع) وَ خَسْفٌ بِالْمَشْرِقِ وَ خَسْفٌ بِجَزِيرَةِ الْعَرَبِ وَ نَارٌ تَخْرُجُ مِنْ قَعْرِ عَدَنَ تَسُوقُ النَّاسَ إِلَى الْمَحْشَرِ "؛ کتاب الغیبة، ص ۴۳۶، ح ۴۲۶؛ ر. ک: ابن حبان، الصحیح، ج ۱۵، ص ۲۵۷
- ↑ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۴۲ -۴۸.
- ↑ بحار الانوار، ج ۵۲، ص ۲۰۹.
- ↑ تاریخ الغیبة الکبرى، ج ۲، ص ۲۴۸.
- ↑ برترین‌هاى فرهنگ مهدویت در مطبوعات، ص ۱۹۸.
- ↑ عقد الدرر، ص ۳۲۷؛ صحیح مسلم، ج ۴، ص ۲۲۲۶.
- ↑ سوره محمد، ۱۸
- ↑ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۱۰۴.
- ↑ العین، ص۴۱۱؛ معجم مقائیس اللغة، ج۳، ص۲۶۰
- ↑ «زمانی که خورشید خاموش شده و ستارگان افول می‌نمایند...» سوره تکویر آیه۱
- ↑ مهدویت پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ص ۳۸۰.