بحث:منظور از انتظار به معنای عام چیست؟ (پرسش): تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۴: | خط ۴: | ||
#[[انتظار]] عام، که از آن، [[انتظار فرج]] به صورت مطلق تعبیر شده است<ref>ر.ک. رضوانی، علی اصغر، وظایف ما در عصر غیبت، ص ۵۲ -۵۴.</ref>. [[انتظار فرج]] به معنای عام، یعنی [[انتظار]] [[گشایش]] و [[امید]] به [[آینده]] و [[نکوهش]] [[یأس]] و [[ناامیدی]]<ref>ر.ک. ربانی خوراسگانی، محمد صادق، بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر، ص ۱۹.</ref>. در این معنا، [[مکتب اسلام]] تلاش کرده است از یک‌سو، با [[فضیلت]] بخشیدن به "[[انتظار]] [[گشایش]]" و [[امید]] به [[آینده]] و از سوی دیگر، با [[نکوهش]] [[ناامیدی]]، دلسردی و دل‌مردگی، روحیۀ تلاش و تکاپوی سازنده را در افراد جامعۀ [[اسلامی]] زنده نگه دارد<ref>ر.ک. شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص۴۵.</ref>. در همین رابطه [[امام رضا]]{{ع}} فرمود<ref>محمد بن علی بن بابویه، کمال الدین، ص ۶۴۵. حدیث ۵.</ref>: «چقدر نیکوست [[صبر]] و [[انتظار فرج]]، آیا نشنیده‌ای گفتار [[خداوند عزوجل]] را که فرمود: {{متن قرآن|وَارْتَقِبُواْ إِنِّي مَعَكُمْ رَقِيبٌ}}<ref>«و شما چشم به راه باشید من نیز با شما چشم به راه خواهم بود» سوره هود، آیه ۹۳.</ref> و {{متن قرآن|فَانتَظِرُواْ إِنِّي مَعَكُم مِّنَ الْمُنتَظِرِينَ}}<ref>«پس چشم به راه (عذاب خداوند) بدارید که من نیز با شم» سوره اعراف، آیه ۷۱.</ref>؛ پس بر شما [[باد]] به [[صبر]]، زیرا [[فرج]] بعد از [[یأس]] و [[ناامیدی]] است، به [[راستی]] کسانی که قبل از شما [[زندگی]] می‌کردند از شما صبورتر بودند».<ref>ر.ک. رضوانی، علی اصغر، وظایف ما در عصر غیبت، ص ۵۲ ـ ۵۴.</ref> به تعبیر دیگر [[انتظار]] عام انتظاری است که متعلق آن عام و مطلق است و به معنای [[امید]] و [[امیدواری]] به هر نوع مشکل و معضلی اعم از مادی و [[معنوی]]، [[دنیایی]] و آخرتی و فردی و [[اجتماعی]] است<ref>ر.ک. الهی‌نژاد، حسین، بررسی و تحلیل انتظار در اهل‌سنت، ص ۲۶-۲۷.</ref>. | #[[انتظار]] عام، که از آن، [[انتظار فرج]] به صورت مطلق تعبیر شده است<ref>ر.ک. رضوانی، علی اصغر، وظایف ما در عصر غیبت، ص ۵۲ -۵۴.</ref>. [[انتظار فرج]] به معنای عام، یعنی [[انتظار]] [[گشایش]] و [[امید]] به [[آینده]] و [[نکوهش]] [[یأس]] و [[ناامیدی]]<ref>ر.ک. ربانی خوراسگانی، محمد صادق، بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر، ص ۱۹.</ref>. در این معنا، [[مکتب اسلام]] تلاش کرده است از یک‌سو، با [[فضیلت]] بخشیدن به "[[انتظار]] [[گشایش]]" و [[امید]] به [[آینده]] و از سوی دیگر، با [[نکوهش]] [[ناامیدی]]، دلسردی و دل‌مردگی، روحیۀ تلاش و تکاپوی سازنده را در افراد جامعۀ [[اسلامی]] زنده نگه دارد<ref>ر.ک. شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص۴۵.</ref>. در همین رابطه [[امام رضا]]{{ع}} فرمود<ref>محمد بن علی بن بابویه، کمال الدین، ص ۶۴۵. حدیث ۵.</ref>: «چقدر نیکوست [[صبر]] و [[انتظار فرج]]، آیا نشنیده‌ای گفتار [[خداوند عزوجل]] را که فرمود: {{متن قرآن|وَارْتَقِبُواْ إِنِّي مَعَكُمْ رَقِيبٌ}}<ref>«و شما چشم به راه باشید من نیز با شما چشم به راه خواهم بود» سوره هود، آیه ۹۳.</ref> و {{متن قرآن|فَانتَظِرُواْ إِنِّي مَعَكُم مِّنَ الْمُنتَظِرِينَ}}<ref>«پس چشم به راه (عذاب خداوند) بدارید که من نیز با شم» سوره اعراف، آیه ۷۱.</ref>؛ پس بر شما [[باد]] به [[صبر]]، زیرا [[فرج]] بعد از [[یأس]] و [[ناامیدی]] است، به [[راستی]] کسانی که قبل از شما [[زندگی]] می‌کردند از شما صبورتر بودند».<ref>ر.ک. رضوانی، علی اصغر، وظایف ما در عصر غیبت، ص ۵۲ ـ ۵۴.</ref> به تعبیر دیگر [[انتظار]] عام انتظاری است که متعلق آن عام و مطلق است و به معنای [[امید]] و [[امیدواری]] به هر نوع مشکل و معضلی اعم از مادی و [[معنوی]]، [[دنیایی]] و آخرتی و فردی و [[اجتماعی]] است<ref>ر.ک. الهی‌نژاد، حسین، بررسی و تحلیل انتظار در اهل‌سنت، ص ۲۶-۲۷.</ref>. | ||
#[[انتظار]] خاص، که از آن، [[انتظار ظهور حضرت مهدی]]{{ع}} بالخصوص تعبیر گردیده است<ref>ر.ک. رضوانی، علی اصغر، وظایف ما در عصر غیبت، ص ۵۲ -۵۴.</ref>. | #[[انتظار]] خاص، که از آن، [[انتظار ظهور حضرت مهدی]]{{ع}} بالخصوص تعبیر گردیده است<ref>ر.ک. رضوانی، علی اصغر، وظایف ما در عصر غیبت، ص ۵۲ -۵۴.</ref>. | ||
==تفاوت بین دو نوع [[انتظار]]== | |||
*باید توجه داشت بین دو نوع [[انتظار]] تفاوت اساسی وجود دارد، زیرا کسی که [[معتقد]] به اصل [[فرج]] است بدون آنکه آن [[فرج]] بخش و [[نجات دهنده]] را در قید حیات و در کنار خود ببیند و او را ناظر [[اعمال]] خود بداند چندان تأثیری در وجود او ندارد. به خلاف کسی که [[معتقد]] است اولا او از ذریۀ [[پیامبر]]{{صل}} است و ثانیا: او موجود است و تمام [[اعمال]] و [[رفتار]] [[مردم]]، خصوصا شیعیانش در تحت نظر اوست، و هنگام [[گرفتاری‌ها]] به داد آنها رسیده و آنها را مراعات و [[مراقبت]] خواهد نمود<ref>ر.ک. رضوانی، علی اصغر، وظایف ما در عصر غیبت، ص ۵۴ -۵۵.</ref>. | |||
==[[انتظار]] عام از دیدگاه [[آیات]]== | ==[[انتظار]] عام از دیدگاه [[آیات]]== | ||
نسخهٔ ۳۰ سپتامبر ۲۰۱۹، ساعت ۰۹:۰۰
پاسخ اجمالی
اقسام انتظار
- در بین احادیث اسلامی که از طریق شیعه و سنی به دست ما رسیده، اشاره به دو نوع انتظار شده است:
- انتظار عام، که از آن، انتظار فرج به صورت مطلق تعبیر شده است[۱]. انتظار فرج به معنای عام، یعنی انتظار گشایش و امید به آینده و نکوهش یأس و ناامیدی[۲]. در این معنا، مکتب اسلام تلاش کرده است از یک‌سو، با فضیلت بخشیدن به "انتظار گشایش" و امید به آینده و از سوی دیگر، با نکوهش ناامیدی، دلسردی و دل‌مردگی، روحیۀ تلاش و تکاپوی سازنده را در افراد جامعۀ اسلامی زنده نگه دارد[۳]. در همین رابطه امام رضا(ع) فرمود[۴]: «چقدر نیکوست صبر و انتظار فرج، آیا نشنیده‌ای گفتار خداوند عزوجل را که فرمود: ﴿وَارْتَقِبُواْ إِنِّي مَعَكُمْ رَقِيبٌ﴾[۵] و ﴿فَانتَظِرُواْ إِنِّي مَعَكُم مِّنَ الْمُنتَظِرِينَ﴾[۶]؛ پس بر شما باد به صبر، زیرا فرج بعد از یأس و ناامیدی است، به راستی کسانی که قبل از شما زندگی می‌کردند از شما صبورتر بودند».[۷] به تعبیر دیگر انتظار عام انتظاری است که متعلق آن عام و مطلق است و به معنای امید و امیدواری به هر نوع مشکل و معضلی اعم از مادی و معنوی، دنیایی و آخرتی و فردی و اجتماعی است[۸].
- انتظار خاص، که از آن، انتظار ظهور حضرت مهدی(ع) بالخصوص تعبیر گردیده است[۹].
تفاوت بین دو نوع انتظار
- باید توجه داشت بین دو نوع انتظار تفاوت اساسی وجود دارد، زیرا کسی که معتقد به اصل فرج است بدون آنکه آن فرج بخش و نجات دهنده را در قید حیات و در کنار خود ببیند و او را ناظر اعمال خود بداند چندان تأثیری در وجود او ندارد. به خلاف کسی که معتقد است اولا او از ذریۀ پیامبر(ص) است و ثانیا: او موجود است و تمام اعمال و رفتار مردم، خصوصا شیعیانش در تحت نظر اوست، و هنگام گرفتاری‌ها به داد آنها رسیده و آنها را مراعات و مراقبت خواهد نمود[۱۰].
انتظار عام از دیدگاه آیات
- به طور کلی می‌‌توان در سه بخش، معنای عام انتظار را بررسی کرد:
- آیات قرآن: بسیاری از آیاتی که در آنها به فضیلت "انتظار" به طور کلی و بدون ذکر متعلق فرج اشاره شده است، به اصل تقویت روحیۀ امید به آینده و مقابله با ناامیدی و بدبینی نسبت به آینده نظر داشته‌اند. قرآن کریم، ناامیدی از رحمت خدا را از ویژگی‌های کافران می‌داند و از زبان حضرت یعقوب(ع) چنین نقل می‌کند: ﴿يَا بَنِيَّ اذْهَبُواْ فَتَحَسَّسُواْ مِن يُوسُفَ وَأَخِيهِ وَلاَ تَيْأَسُواْ مِن رَّوْحِ اللَّهِ إِنَّهُ لاَ يَيْأَسُ مِن رَّوْحِ اللَّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْكَافِرُونَ﴾[۱۱][۱۲] و نیز در جای دیگری آمده است: إِنَّ ﴿إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا﴾[۱۳][۱۴]
انتظار عام از دیدگاه روایات
- امام علی(ع) در بخشی از روایت مفصلی که در آن به چهارصد مورد از اموری اشاره می‌کند که برای صلاح دین و دنیای مؤمن شایسته است، پس از سفارش کردن به طلب رزق در میانه طلوع فجر و طلوع شمس می‌فرماید[۱۵]: «منتظر فرج باشید و از رحمت خداوند ناامید نشوید».[۱۶]
- از رسول گرامی اسلام(ص) نقل شده است[۱۷]: «هر کس نسبت به رزق کمی که خداوند به او داده است، خشنود باشد، خداوند نیز نسبت به عبادت عمل کمی که او انجام می‌دهد، خشنود می‌شود و انتظار گشایش عبادت است».[۱۸]
- امام صادق(ع) نیز در سفارش‌های خود به أبو حنیفه می‌فرماید[۱۹]: «برترین کارها، انتظار گشایش از خداست».[۲۰] و... [۲۱].
انتظار عام از بررسی اقوال علما و دانشمندان
- اقوال علما:
- ابن‌قیم جوزی در کتاب مدارج‌السالکین درباره معنای اصطلاحی انتظار عام می‌نویسد[۲۲]: «انتظار، روحِ فرج است؛ یعنی ملایمت و لذت‌بخشی و راحت فرج با انتظار حاصل می‌شود. به راستی اینکه انسان در میان بلا بهره‌مند از روح فرج و ملایمت و راحت آن است، از الطاف خفی و گشایش تعجیل یافته است».[۲۳]
- در معنای اصطلاحی انتظار عام محمد ابو العلا نیز می‌نویسد[۲۴]: «انتظار فرج یعنی امیدوار بودن جهت از بین رفتن بلا و اندوه و ترک شکوه پیش غیر خدا و این انتظار به جهت اینکه همراه است با صبر در بلا و تسلیم در قضا، بافضیلت‌ترین عبادت محسوب می‌شود».[۲۵]
- شهید مطهری می‌‌گوید:[۲۶] «اصل انتظار فرج از یک اصل کلی قرآنی و اسلامی به نام حرمت یأس از روح الله استنتاج شده است».[۲۷]
نتیجه گیری
- نتیجه اینکه انتظار فرج به معنای عام عبارت از گشایش و نجات شیعه بلکه تمام مظلومین عالم از ظلم و بی‌عدالتی و شرک و فساد و تبعیض و بی‌دینی است و از باب اینکه شخص منتظر را مستعد و زمینه‌ساز فرج امام زمان(ع) می‌کند افضل عبادات است[۲۸].
پاسخ تفصیلی
اقسام انتظار
- در بین احادیث اسلامی که از طریق شیعه و سنی به دست ما رسیده، اشاره به دو نوع انتظار شده است:
- انتظار عام، که از آن، انتظار فرج به صورت مطلق تعبیر شده است[۲۹]. انتظار فرج به معنای عام، یعنی انتظار گشایش و امید به آینده و نکوهش یأس و ناامیدی[۳۰]. در این معنا، مکتب اسلام تلاش کرده است از یک‌سو، با فضیلت بخشیدن به "انتظار گشایش" و امید به آینده و از سوی دیگر، با نکوهش ناامیدی، دلسردی و دل‌مردگی، روحیۀ تلاش و تکاپوی سازنده را در افراد جامعه اسلامی زنده نگه دارد و از ایجاد ناامیدی در زندگی شخصی مسلمانان جلوگیری کند. اهتمام اسلام به این معنای عام از انتظار و امید به آینده چنان است که از یک سو، امید به فرا رسیدن گشایش از سوی خداوند در ردیف برترین اعمال شمرده شده و از سوی دیگر، ناامیدی از رحمت خداوند از جمله گناهان کبیره به شمار آمده است[۳۱].[۳۲] بنابراین انسان مؤمن هرگز از عنایات و الطاف الهی ناامید نمی‌شود[۳۳]. در همین رابطه امام رضا(ع) فرمود[۳۴]: «چقدر نیکوست صبر و انتظار فرج، آیا نشنیده‌ای گفتار خداوند عزوجل را که فرمود: ﴿وَارْتَقِبُواْ إِنِّي مَعَكُمْ رَقِيبٌ﴾[۳۵] و ﴿فَانتَظِرُواْ إِنِّي مَعَكُم مِّنَ الْمُنتَظِرِينَ﴾[۳۶]؛ پس بر شما باد به صبر، زیرا فرج بعد از یأس و ناامیدی است، به راستی کسانی که قبل از شما زندگی می‌کردند از شما صبورتر بودند».[۳۷] به تعبیر دیگر انتظار عام انتظاری است که متعلق آن عام و مطلق است و به معنای امید و امیدواری به هر نوع مشکل و معضلی اعم از مادی و معنوی، دنیایی و آخرتی و فردی و اجتماعی است[۳۸].
- انتظار خاص، که از آن، انتظار ظهور حضرت مهدی(ع) بالخصوص تعبیر گردیده است، این تعبیر عمدتاً در روایات شیعه وارد شده است[۳۹].
انتظار عام از دیدگاه آیات
- به طور کلی می‌‌توان در سه بخش، معنای عام انتظار را بررسی کرد:
- آیات قرآن: بسیاری از آیاتی که در آنها به فضیلت "انتظار" به طور کلی و بدون ذکر متعلق فرج اشاره شده است، به اصل تقویت روحیۀ امید به آینده و مقابله با ناامیدی و بدبینی نسبت به آینده نظر داشته‌اند. قرآن کریم، ناامیدی از رحمت خدا را از ویژگی‌های کافران می‌داند و از زبان حضرت یعقوب(ع) چنین نقل می‌کند: ﴿يَا بَنِيَّ اذْهَبُواْ فَتَحَسَّسُواْ مِن يُوسُفَ وَأَخِيهِ وَلاَ تَيْأَسُواْ مِن رَّوْحِ اللَّهِ إِنَّهُ لاَ يَيْأَسُ مِن رَّوْحِ اللَّهِ إِلاَّ الْقَوْمُ الْكَافِرُونَ﴾[۴۰][۴۱] و نیز در جای دیگری آمده است: ﴿إِنَّ مَعَ الْعُسْرِ يُسْرًا﴾[۴۲] [۴۳]
انتظار عام از دیدگاه روایات
- امام علی(ع) در بخشی از روایت مفصلی که در آن به چهارصد مورد از اموری اشاره می‌کند که برای صلاح دین و دنیای مؤمن شایسته است، پس از سفارش کردن به طلب رزق در میانه طلوع فجر و طلوع شمس می‌فرماید[۴۴]: «منتظر فرج باشید و از رحمت خداوند ناامید نشوید. به درستی که خوشایند‌ترین اعمال نزد خداوند صاحب عزت و جلال، انتظار فرج است».[۴۵] آن حضرت در بخش دیگری از روایت یاد شده، پس از اشاره به این مطلب که ناشکیبایی هنگام ناگواری‌ها موجب از بین رفتن پاداش انسان می‌شود، می‌فرماید[۴۶]: «برترین کارهای انسان، انتظار گشایش از سوی خداست».[۴۷]
- از رسول گرامی اسلام(ص) نقل شده است[۴۸]: «هر کس نسبت به رزق کمی که خداوند به او داده است، خشنود باشد، خداوند نیز نسبت به عبادت عمل کمی که او انجام می‌دهد، خشنود می‌شود و انتظار گشایش عبادت است».[۴۹]
- امام صادق(ع) نیز در سفارش‌های خود به أبو حنیفه می‌فرماید[۵۰]: «برترین کارها، انتظار گشایش از خداست».[۵۱]
- امیرمؤمنان علی(ع) در پاسخ به سائلی می‌فرماید[۵۲]: «کدام مصیبت سخت‌تر است؟ فرمود: مصیبت در دین. کدام عمل پیش خدا محبوب‌تر است؟ فرمود: انتظار فرج. کدام مردم نزد خدا بهترند؟ فرمود: ترساتر و باتقواترشان و زاهدترشان در دنیا».[۵۳]
- رسول گرامی اسلام(ص) نیز در این مورد می‌فرماید[۵۴]: «"أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ اِنْتِظَارُ الْفَرَجِ"»[۵۵]. «انْتِظَارُ الْفَرَجِ عِبَادَةٌ»[۵۶]؛ و باز در جایی دیگر می‌فرماید[۵۷]: «برترین جهاد امت من، انتظار فرج است».[۵۸] و یا می‌‌فرمایند[۵۹]: «برترین عبادت، صبر و سکوت و انتظار فرج است».[۶۰]
- مجلسی در "بحارالانوار" از امام صادق(ع) نقل می‌کند که فرمود[۶۱]: «از دین ائمه پرهیزکاری، عفت، رستگاری و... انتظار فرج همراه با صبر است».[۶۲]
- ترمذی به سندش از رسول خدا (صلی الله علیه و آله ) نقل می‌کند که فرمود[۶۳]: «از فضل خدا بخواهید زیرا که خداوند سؤال‌کننده از خود را دوست دارد. و برترین عبادت انتظار فرج است».[۶۴]
- شیخ صدوق از امام جواد(ع) نقل می‌کند که فرمود[۶۵]: «برترین اعمال شیعیان ما انتظار فرج است. هرکس از این امر اطلاع داشته باشد خداوند به جهت انتظارش گرفتاری را از او برطرف می‌کند».[۶۶]
انتظار عام از بررسی اقوال علما و دانشمندان
- اقوال علما:
- انتظار عام در اصطلاح به معنای امید و امیدواری جهت گشایش و فراخی کار در امور زندگی است که این امور زندگی به فردی و اجتماعی تقسیم می‌شود و امور اجتماعی نیز شامل همه ابعاد آن نظیر مشکلات اقتصادی، سیاسی و مانند آن می‌شود؛ به عبارت دیگر متعلق انتظار اصطلاحی عام، مطلق مشکلات و معضلات در همه ابعاد و رویکردهای مختلف اجتماعی و فردی است[۶۷].
- ابن‌قیم جوزی در کتاب مدارج‌السالکین درباره معنای اصطلاحی انتظار عام می‌نویسد[۶۸]: «انتظار، روحِ فرج است؛ یعنی ملایمت و لذت‌بخشی و راحت فرج با انتظار حاصل می‌شود؛ پس انتظار و ترقب فرج، تخفیف سختی انتظار را به همراه دارد؛ به ویژه زمانی که انسان در اوج امیدواری و قطعیت امیدواری است؛پس به راستی اینکه انسان در میان بلا بهره‌مند از روح فرج و ملایمت و راحت آن است، از الطاف خفی و گشایش تعجیل یافته است».[۶۹]
- در معنای اصطلاحی انتظار عام محمد ابو العلا نیز می‌نویسد[۷۰]: «انتظار فرج یعنی امیدوار بودن جهت از بین رفتن بلا و اندوه و ترک شکوه پیش غیر خدا و این انتظار به جهت اینکه همراه است با صبر در بلا و تسلیم در قضا، بافضیلت‌ترین عبادت محسوب می‌شود و واژه فرج که به فتح "فاء" و "راء" است، در فارسی به معنای گشایش است و فرج الله الغم یعنی خداوند غم و سختی را از بین برد»[۷۱]
- شهید مطهری می‌‌گوید:[۷۲] «اصل انتظار فرج از یک اصل کلی قرآنی و اسلامی به نام حرمت یأس از روح الله استنتاج شده است».[۷۳]
نتیجه گیری
- نتیجه اینکه انتظار فرج به معنای عام عبارت از گشایش و نجات شیعه بلکه تمام مظلومین عالم از ظلم و بی‌عدالتی و شرک و فساد و تبعیض و بی‌دینی است و از باب اینکه شخص منتظر را مستعد و زمینه‌ساز فرج امام زمان(ع) می‌کند افضل عبادات است[۷۴].
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ ر.ک. رضوانی، علی اصغر، وظایف ما در عصر غیبت، ص ۵۲ -۵۴.
- ↑ ر.ک. ربانی خوراسگانی، محمد صادق، بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر، ص ۱۹.
- ↑ ر.ک. شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص۴۵.
- ↑ محمد بن علی بن بابویه، کمال الدین، ص ۶۴۵. حدیث ۵.
- ↑ «و شما چشم به راه باشید من نیز با شما چشم به راه خواهم بود» سوره هود، آیه ۹۳.
- ↑ «پس چشم به راه (عذاب خداوند) بدارید که من نیز با شم» سوره اعراف، آیه ۷۱.
- ↑ ر.ک. رضوانی، علی اصغر، وظایف ما در عصر غیبت، ص ۵۲ ـ ۵۴.
- ↑ ر.ک. الهی‌نژاد، حسین، بررسی و تحلیل انتظار در اهل‌سنت، ص ۲۶-۲۷.
- ↑ ر.ک. رضوانی، علی اصغر، وظایف ما در عصر غیبت، ص ۵۲ -۵۴.
- ↑ ر.ک. رضوانی، علی اصغر، وظایف ما در عصر غیبت، ص ۵۴ -۵۵.
- ↑ «ای فرزندان من! بروید و از یوسف و برادرش خبر گیرید و از رحمت خداوند نومید نگردید که جز گروه کافران (کسی) از رحمت خداوند نومید نمی‌گردد» سوره یوسف، آیه ۸۷.
- ↑ ر.ک. شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص۴۵.
- ↑ «به راستی با دشواری، آسانی همراه است،» سوره انشراح، آیه ۶.
- ↑ ر.ک. الهی‌نژاد، حسین، بررسی و تحلیل انتظار در اهل‌سنت، ص ۲۶-۲۷.
- ↑ خصال، ج ۲، ص ۶۱۶؛ تحف العقول ص ۱۰۶؛ بحارالأنوار، ج ۵۲، ص ۱۲۳، ح ۷.
- ↑ ر.ک. شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص۴۵.
- ↑ مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج ۵۲، ص ۱۲۲، ح ۳.
- ↑ ر.ک. شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص۴۵.
- ↑ مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج ۷۵، ص ۲۰۸، ح ۷۷.
- ↑ ر.ک. شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص۴۵.
- ↑ ر.ک. رضوانی، علی اصغر، وظایف ما در عصر غیبت، ص ۵۲ -۵۴؛ شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص۴۵؛ ربانی خوراسگانی، محمد صادق، بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر، ص ۱۹.
- ↑ "انْتِظَارُ رُوحِ الْفَرَجِ یَعْنِی رَاحَتَهُ و نَسِیمَهُ وَ لَذَّتَهُ. فَإنَّ انتِظارَهُ وَ مُطالَعَتَهُ وَ تَرَقُّبَهُ یُخَفِّفُ حَملَ الْمَشَقَّةِ ولا سِیَّما عِندَ قُوَّةِ الرَّجاءِ أَوِ الْقَطْعِ بِالْفَرْجِ. فَإِنَّهُ یَجِدُ فِی حَشْوِ الْبَلاءِ مِنْ رُوْحِ الْفَرَجِ وَ نَسِیمِهِ وَ راحَتِهِ: ما هُوَ مِن خَفِیِّ الأَلطافِ، وَ مَا هُوَ فَرَجٌ مُعَجَّلٌابن قیم الجوزی"، الجوزیه، ابن قیم، مدارج السالکین بین منازل ایاک نعبد و ایاک نستعین، ج ۲، ص ۱۶۶.
- ↑ ر.ک. الهی‌نژاد، حسین، بررسی و تحلیل انتظار در اهل‌سنت، ص ۲۲-۲۴.
- ↑ "انْتِظَارُ الْفَرَجِ أَیْ إِرْتِقَابُ ذَهَابِ الْبَلاَءِ وَ الْحُزْنِ بِتَرْکِ الشِّکایَةِ إِلَی غَیرِهِ تَعالَی وَ کَوْنُهُ أَفْضَلَ الْعِبَادَةِ لِأَنَّ الصَّبْرَ فِی الْبَلاءِ إِنْقِیَادٌ لِلْقَضَاءِ وَ الْفَرَجُ بِفَتْحَتَیْنِ بالفارسیةِ کشایش یُقَالُ فَرَّجَ اللَّهُ الْغَمَّ عَنْهُ أَیْ کَشَفَهُ وَ أَذْهَبَهُ"، آل مبارک، عبدالرحمن، تحفة الأحوذی بشرح جامع الترمذی، ج ۸، ص ۴۶۸.
- ↑ ر.ک. الهی‌نژاد، حسین، بررسی و تحلیل انتظار در اهل‌سنت، ص ۲۲-۲۴.
- ↑ ر.ک. مطهری، مرتضی، قیام و انقلاب مهدی، ص ۷.
- ↑ ر.ک. ربانی خوراسگانی، محمد صادق، بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر، ص ۱۹.
- ↑ ر.ک. رضوانی، علی اصغر، وظایف ما در عصر غیبت، ص ۵۲ -۵۴.
- ↑ ر.ک. رضوانی، علی اصغر، وظایف ما در عصر غیبت، ص ۵۲ -۵۴.
- ↑ ر.ک. ربانی خوراسگانی، محمد صادق، بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر، ص ۱۹.
- ↑ ر.ک. دستغیب، سید عبدالحسین، گناهان کبیره، چاپ سیزدهم، ص ۶۸ ـ ۹۱.
- ↑ ر.ک. شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص۴۵.
- ↑ ر.ک. ربانی خوراسگانی، محمد صادق، بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر، ص ۱۹.
- ↑ محمد بن علی بن بابویه، کمال الدین، ص ۶۴۵. حدیث ۵.
- ↑ «و شما چشم به راه باشید من نیز با شما چشم به راه خواهم بود» سوره هود، آیه ۹۳.
- ↑ «پس چشم به راه (عذاب خداوند) بدارید که من نیز باشم» سوره اعراف، آیه ۷۱.
- ↑ ر.ک. رضوانی، علی اصغر، وظایف ما در عصر غیبت، ص ۵۲ -۵۴.
- ↑ ر.ک. الهی‌نژاد، حسین، بررسی و تحلیل انتظار در اهل‌سنت، ص ۲۶-۲۷.
- ↑ ر.ک. رضوانی، علی اصغر، وظایف ما در عصر غیبت، ص ۵۲ -۵۴.
- ↑ «ای فرزندان من! بروید و از یوسف و برادرش خبر گیرید و از رحمت خداوند نومید نگردید که جز گروه کافران (کسی) از رحمت خداوند نومید نمی‌گردد» سوره یوسف، آیه ۸۷.
- ↑ ر.ک. شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص۴۵.
- ↑ «به راستی با دشواری، آسانی همراه است،» سوره انشراح، آیه ۶.
- ↑ ر.ک. الهی‌نژاد، حسین، بررسی و تحلیل انتظار در اهل‌سنت، ص ۲۶-۲۷.
- ↑ خصال، ج ۲، ص ۶۱۶؛ تحف العقول ص ۱۰۶؛ بحارالأنوار، ج ۵۲، ص ۱۲۳، ح ۷.
- ↑ ر.ک. شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص۴۵؛ ربانی خوراسگانی، محمد صادق، بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر، ص ۱۹.
- ↑ محمد بن علی بن بابویه ، الخصال، ج ۲، ص ۶۲۱، تحف العقول، ص ۱۱۱.
- ↑ ر.ک. شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص۴۵.
- ↑ مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج ۵۲، ص ۱۲۲، ح ۳.
- ↑ ر.ک. شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص۴۵.
- ↑ مجلسی، محمد باقر، بحارالأنوار، ج ۷۵، ص ۲۰۸، ح ۷۷.
- ↑ ر.ک. شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص۴۵.
- ↑ «"قالَ فَأَیُّ المَصائِبِ أَشَدُّ قالَ الْمُصِیبَةُ بِالدِّینِ قَالَ فَأَیُّ الأَعْمَالِ أَحَبُّ إِلَی اللَّهُ عزّوجلّ قالَ انْتِظَارُ الْفَرَجِ قَالَ فَأَیُّ النَّاسِ خَیْرٌ عِنْدَ اللَّهِ عزّوجل قَالَ أَخُوهُمْ لِلَّهِ وَ أَعْمَلُهُمْ بِالتَّقَوی وَ أَزْهَدُهُمْ فِی الدُّنْیَا"»، القضاعی، محمد بن سلامه الشهاب ، المسند؛ ص ۱۰۳.
- ↑ ر.ک. الهی‌نژاد، حسین، بررسی و تحلیل انتظار در اهل‌سنت، ص ۲۶-۲۷.
- ↑ الهیثمی، احمد بن حجر ، مجمع الزوائد، ج ۱۰، ص ۱۴۷؛ سیوطی، جلال‌الدین ، جامع الصغیر، ص ۱۹۲. ۱۹؛ مجلسی، محمدباقر ، بحار الانوار، ج۵۲، ص ۱۲۲و ج ۲، ص ۲۸۷، ح ۲.
- ↑ ر.ک. الهی‌نژاد، حسین، بررسی و تحلیل انتظار در اهل‌سنت، ص ۲۶-۲۷؛ شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص۴۵؛ ربانی خوراسگانی، محمد صادق، بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر، ص ۱۹؛ رضوانی، علی اصغر، وظایف ما در عصر غیبت، ص ۵۲ ـ ۵۴.
- ↑ مجلسی، محمد باقر، بحار الانوار، ج۵۲، ص ۱۲۲.
- ↑ تحف العقول ص ۳۷.
- ↑ ر.ک. شفیعی سروستانی، ابراهیم، چشم به راه، ص۴۵.
- ↑ «"أَفْضَلُ الْعِبَادِةِ الصَّبْرُ وَ الصَّمْتُ وَ انْتِظَارُ الْفَرَجِ"»، الحرانی، حسین بن علی بن حسین ابن شعبة، تحف العقول، ص ۲۰۱.
- ↑ ر.ک. رضوانی، علی اصغر، وظایف ما در عصر غیبت، ص ۵۲ ـ ۵۴.
- ↑ «"مِنْ دِینِ الْأَئِمَّةِ الْوَرَعُ وَ الْعِفَّةُ وَ الصَّلَاحُ... وَ انْتِظَارُ الْفَرَجِ بِالصَّبْرِ"»، مجلسی، محمد باقر، بحارالانوار، ج ۵۲، ص ۱۲۲. ح ۱.
- ↑ ر.ک. رضوانی، علی اصغر، وظایف ما در عصر غیبت، ص ۵۲ ـ ۵۴.
- ↑ «"سَلِ اللَّهَ مِن فَضلِهِ فَاِنَّ اللَّهَ یُحِبُّ أَن یُسْأَلَ. وَ أَفْضَلُ الْعِبادِةِ انْتِظارُ الفَرَجِ"»، ترمذی، ابو عیسی محمد، سنن ترمذی، ج ۵، ص ۲۲۵، ح ۳۶۴۲.
- ↑ ر.ک. رضوانی، علی اصغر، وظایف ما در عصر غیبت، ص ۵۲ ـ ۵۴.
- ↑ «"أَفْضَلُ أَعْمَالِ شِیعَتِنَا انْتِظَارُ الْفَرَجِ. مَنْ عَرَفَ هَذَا الْأَمْرَ فَقَدْ فُرِجَ عَنْهُ بِانْتِظَارِهِ"»، قمی(شیخ صدوق)، محمد بن علی بن بابویه ، کمال الدین، ص ۳۸۴. ح ۱.
- ↑ ر.ک. رضوانی، علی اصغر، وظایف ما در عصر غیبت، ص ۵۲ ـ ۵۴.
- ↑ ر.ک. الهی‌نژاد، حسین، بررسی و تحلیل انتظار در اهل‌سنت، ص ۲۲-۲۴.
- ↑ "انْتِظَارُ رُوحِ الْفَرَجِ یَعْنِی رَاحَتَهُ و نَسِیمَهُ وَ لَذَّتَهُ. فَإنَّ انتِظارَهُ وَ مُطالَعَتَهُ وَ تَرَقُّبَهُ یُخَفِّفُ حَملَ الْمَشَقَّةِ ولا سِیَّما عِندَ قُوَّةِ الرَّجاءِ أَوِ الْقَطْعِ بِالْفَرْجِ. فَإِنَّهُ یَجِدُ فِی حَشْوِ الْبَلاءِ مِنْ رُوْحِ الْفَرَجِ وَ نَسِیمِهِ وَ راحَتِهِ: ما هُوَ مِن خَفِیِّ الأَلطافِ، وَ مَا هُوَ فَرَجٌ مُعَجَّلٌابن قیم الجوزی"، الجوزیه، ابن قیم، مدارج السالکین بین منازل ایاک نعبد و ایاک نستعین، ج ۲، ص ۱۶۶.
- ↑ ر.ک. الهی‌نژاد، حسین، بررسی و تحلیل انتظار در اهل‌سنت، ص ۲۲-۲۴.
- ↑ "انْتِظَارُ الْفَرَجِ أَیْ إِرْتِقَابُ ذَهَابِ الْبَلاَءِ وَ الْحُزْنِ بِتَرْکِ الشِّکایَةِ إِلَی غَیرِهِ تَعالَی وَ کَوْنُهُ أَفْضَلَ الْعِبَادَةِ لِأَنَّ الصَّبْرَ فِی الْبَلاءِ إِنْقِیَادٌ لِلْقَضَاءِ وَ الْفَرَجُ بِفَتْحَتَیْنِ بالفارسیةِ کشایش یُقَالُ فَرَّجَ اللَّهُ الْغَمَّ عَنْهُ أَیْ کَشَفَهُ وَ أَذْهَبَهُ"، آل مبارک، عبدالرحمن، تحفة الأحوذی بشرح جامع الترمذی، ج ۸، ص ۴۶۸؛ أبو العلا، محمد عبدالرحمن بن عبدالرحیم ، تحفة الأحوذی بشرح جامع الترمذی، ج ۸، ص ۴۶۸.
- ↑ ر.ک. الهی‌نژاد، حسین، بررسی و تحلیل انتظار در اهل‌سنت، ص ۲۲-۲۴.
- ↑ ر.ک. مطهری، مرتضی، قیام و انقلاب مهدی، ص ۷.
- ↑ ر.ک. ربانی خوراسگانی، محمد صادق، بررسی کارکردهای اجتماعی انتظار حضرت مهدی در ایران معاصر، ص ۱۹.
- ↑ ر.ک. رضوانی، علی اصغر، وظایف ما در عصر غیبت، ص ۵۲ -۵۴.