ماهیت قیام کربلا

این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

ماهیت قیام کربلا در حدیث - ماهیت قیام کربلا در تاریخ اسلامی - ماهیت قیام کربلا در معارف و سیره حسینی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل امام حسین (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

برای حفظ هویّت نهضت عاشورا و اهداف آن، باید "ماهیّت" آن را خوب شناخت. ماهیّت قیام امام حسین(ع) را از منابع مستند و خدشه‌ناپذیر زیر می‌توان شناخت:

1. خطبه‌های امام و اهل بیت، که در مکّه و بین راه حجاز و عراق و در کربلا و پس از آن در کوفه، شام و مدینه ایراد شده است.
2. سخنانی که امام، در پاسخ به پرسش‌ها، پیشنهادها و خیرخواهی‌های این و آن، در طول نهضت بیان کرده است.
3. رجزهایی که امام و اصحاب او، روز عاشورا در مقابل دشمن خوانده‌اند و همۀ آنها در مآخذ معتبر ثبت شده است.
4. نامه‌هایی که میان امام و مردم کوفه و بصره ردّ و بدل شده است، نامه‌های یزید به ابن زیاد، ابن زیاد به یزید و عمر سعد، نامه‌های عمر سعد به ابن زیاد، ابن زیاد به حاکم مدینه و...

از مجموع این منابع و اسناد مکتوب و موجود، می‌توان اهداف، ماهیّت، دیدگاه‌های طرفین را به دست آورد. در عین حال می‌توان گفت نهضت امام حسین(ع) چهار بعد داشت: ویران کردن، ساختن، تجدید و آفریدن و ابداع. امّا توضیح مختصر این ابعاد:

"ویران کردن": در هم شکستن و ویران کردن هیکل و اسکلتی که به امویان امکان داده بود به اسم "دین"، ستمگری کنند و به نام خلافت، کاخ‌های عیاشی خود را بر استخوان‌ها و جمجمه‌های محرومان و آزادی‌خواهان بنا کنند و آزاد مردان را از صحنه کنار بزنند یا به شهادت برسانند. انقلاب کربلا، بنیان ستم و تحمیق و تزویر را در هم شکست و پایه‌های آن را متزلزل ساخت.

"ساختن": دمیدن روح شهامت و بیداری در کالبد جامعۀ اسلامی و پروراندن نسلی خداجوی و شهادت طلب و ستیزه‌گر با سلطۀ ستم، به دلیل حرکت‌های انقلابی پس از عاشورا.

"تجدید": ارزش‌های اسلامی که با نقشه‌ها و توطئه‌های بنی امیّه کهنه و فراموش شده و مفاهیم دینی که به دست آنان تحریف گشته بود، دوباره احیا شد. دیدگاه اصلی دین دربارۀ حکومت و حاکم و بیت المال و حقوق مردم مطرح گشت و بنای عقیده و ایمان، روحی تازه یافت و تحریف‌ها زدوده گشت و روح‌های کوچک، آن عظمت را یافتند که در برابر طاغوت بایستند و امر به معروف و نهی از منکر کنند.

"ابداع": نمونه‌های زنده و بزرگ و قهرمان برای بشریّت ساخته شد که همواره خار سر راه متجاوزان به حقوق محرومان بودند و ایجاد یک خطّ آزادی‌بخش که با روح تقوا و اخلاص خدایی اشباع شده بود، خطّی که در طول تاریخ، خواب از چشم جباران متکبّر ربوده، و بستر نرمشان را خشن ساخت. این خطّ، در سایۀ ایجاد هویّت جدید انسانی و اسلامی در جامعه پدید آمد و امام حسین(ع) به همۀ انسان‌ها، حتی غیر مسلمانان، درس آزادگی و غیرت داد.

ماهیّت قیام کربلا، امر به معروف و نهی از منکر و احیاء سنت پیامبر(ص) بود. نیز جهاد در راه مبارزه با جهالت و گمراهی و سرگردانی، که در زیارت آن حضرت می‌خوانیم: «وَ بَذَلَ مُهْجَتَهُ فِيكَ حَتَّى اِسْتَنْقَذَ عِبَادَكَ مِنَ الْجَهَالَةِ وَ حَيْرَةِ الضَّلاَلَةِ». دست یافتن به این هدف، نثار "خون" لازم داشت که در عاشورا انجام یافت. و تفسیر"خون" و رسواگری ظالم لازم داشت که با برنامۀ اسرای اهل بیت تحقّق یافت. در خون شهدای کربلا و سید الشهدا(ع)، قیامت و رسالت و آزادگی نهفته بود.

منابع

• محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا

پانویس