بنی‌جنب در تاریخ اسلامی: تفاوت میان نسخه‌ها
(صفحه‌ای تازه حاوی «{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = | پرسش مرتبط = }} ==نسب جنب== جنب را از شاخه‌های قبیله مذحج<ref>نشوان بن سعید الحمیری الیمنی، شمس العلوم ودواء کلام العرب من الکلوم، ج۲، ص۱۱۷۹.</ref> و از فرزندان یزید بن حرب بن کعب بن علة...» ایجاد کرد) برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی |
(←پانویس) |
||
| (۹ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۳ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{مدخل مرتبط | {{مدخل مرتبط | ||
| موضوع مرتبط = | | موضوع مرتبط = بنی‌جنب | ||
| عنوان مدخل = | | عنوان مدخل = بنی‌جنب | ||
| مداخل مرتبط = | | مداخل مرتبط = [[بنی‌جنب در تاریخ اسلامی]] | ||
| پرسش مرتبط = | | پرسش مرتبط = | ||
}} | }} | ||
== | == نام و نسب == | ||
جنب را از شاخه‌های [[قبیله مذحج]]<ref>نشوان بن سعید الحمیری الیمنی، شمس العلوم ودواء کلام العرب من الکلوم، ج۲، ص۱۱۷۹.</ref> و از [[فرزندان]] یزید بن حرب بن کعب بن علة بن جلد بن مالک ([[مذحج]]) گفته‌اند.<ref>ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۲۹۹؛ ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۴۱۳.</ref> این [[قوم]] [[قحطانی]]،<ref>عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۱، ص۲۱۰.</ref> متشکل از ۶ [[طایفه]] از فرزندان یزید بن حرب بن علة بن جلد بن مالک<ref>این نسب در برخی منابع، «بنو منبه بن حرب بن | جنب را از شاخه‌های [[قبیله مذحج]]<ref>نشوان بن سعید الحمیری الیمنی، شمس العلوم ودواء کلام العرب من الکلوم، ج۲، ص۱۱۷۹.</ref> و از [[فرزندان]] یزید بن حرب بن کعب بن علة بن جلد بن مالک ([[مذحج]]) گفته‌اند.<ref>ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۲۹۹؛ ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۴۱۳.</ref> این [[قوم]] [[قحطانی]]،<ref>عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۱، ص۲۱۰.</ref> متشکل از ۶ [[طایفه]] از فرزندان یزید بن حرب بن علة بن جلد بن مالک<ref>این نسب در برخی منابع، «بنو منبه بن حرب بن علة بن خالد بن مالک(مذحج) ذکر شده است. ر.ک: سمعانی، الانساب، ج۳، ص۳۴۲؛ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الانساب، ج۱، ص۲۹۴؛ حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۱۱۵.</ref> به اسامی منبه، [[حارث]]، الغلی، سنحان، هفّان و شمران بودند که بواسطه ترک برادرشان صداء و [[همپیمانی]] با [[سعد العشیره]] به این نام خوانده شدند. بنی صداء هم با [[بنی حارث بن کعب]] – دیگر شاخه مذحج - [[پیمان]] بستند.<ref>قلقشندی، نهایة الارب، ج۱، ص۲۱۹-۲۲۰؛ ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۲۹۹؛ ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۴۱۳. برخی از منابع اسامی مجموعه طوایفی را که قبیله جنب را تشکیل دادند را عبد اللّه، أنس اللّه، زید اللّه، أوس اللّه، جعفی، الحکم و جروة فرزندان سعد العشیرة بن مذحج ذکر کردند. (حجری یمانی، مجموع البلدان الیمن و قبائلها، ج۱، ص۱۹۳. به نقل از شرح القاموس)</ref> برخی نیز در توضیح چرایی نامیده شدنشان به این نام، گفته‌اند که آنها را جنب گفته‌اند؛ چراکه جماعتی از [[مردم]] جدا از هم، [[منزوی]]، اندک و [[ذلیل]] بودند که چون در کنار هم قرار گرفتند، [[عزیز]] شدند و با تبدیل شدن به یک [[قبیله]]، یکدیگر را تقویت کردند.<ref>سمعانی، الانساب، ج۳، ص۳۴۲؛ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الانساب، ج۱، ص۲۹۵.</ref> ضمن این که برخی هم جنب را نام قبیله‌ای در [[یمن]] گفته‌اند.<ref>سمعانی، الانساب، ج۳، ص۳۴۱؛ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الانساب، ج۱، ص۲۹۴.</ref>-<ref>سمعانی و ابن اثیر در توضیح قبیله جنب آورده اند: «جنب را نام قبیله‌ای در یمن گفته‌اند. برخی نیز آن را متشکل از قبایل منبه، حارث، الغلی، سنحان، هفّان و شمران فرزندان یزید بن حرب بن علة بن جلد بن مالک گفته، آورده‌اند به آنها جنب گفته شده چون جماعتی از مردم جدا، منزوی، اندک و ذلیل بودند که چون در کنار هم قرار گرفتند، عزیز شدند و با تبدیل شدن به یک قبیله، یکدیگر را تقویت کردند. برخی هم آن را بطنی از مذحج و از فرزندان منبه بن حرب بن علة بن جلد بن مالک دانستند و در توضیح چرایی نامیده شدنشان به این نام گفته‌اند که آنها را جنب گفته‌اند چون برادرشان صداء را ترک گفته و با سعد العشیره همپیمان شدند». (سمعانی، الانساب، ج۳، ص۳۴۱-۳۴۲؛ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الانساب، ج۱، ص۲۹۴-۲۹۵.)</ref> از [[بنی منبه بن حارث بن یزید]]،<ref>صحاری، الانساب، ج۱، ص۳۶۸.</ref> [[بنی وقشه]]، [[بنی عبیده]]، [[بنی شریف]] و [[بنی رنیه]]<ref>ر.ک: حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۱۱۶.</ref> به عنوان برخی از شاخه‌های این [[قبیله]] نام برده شده است<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>. | ||
== مساکن و منازل == | |||
[[مسکن]] [[قبیله]] جنب در [[یمن]] به "مخلاف جنب" معروف بود.<ref>حموی، معجم البلدان، ج۲، ص۱۶۷.</ref> این مخلاف در شمال بلاد صعده قرار داشت.<ref>حجری یمانی، مجموع البلدان الیمن و قبائلها، ج۱، ص۱۹۲.</ref> از دیگر مخالیف یمن، مخلاف سنحان بود که جنبی‌ها در آن [[منزل]] داشتند.<ref>حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۷۰.</ref> [[مردم]] جنب در گذشته در مناطق هرّان، [[ذمار]]،<ref>اصغر منتظرالقائم، نقش قبایل یمنی در حمایت از اهل بیت، ص۷۶ به نقل از حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۱۳۰ و ۲۲۷.</ref> المختلف<ref>"المختلف" از سرزمین‌های طایفه سنحان از طوایف جنب بود که به آن "الحمره" و "المنشر" هم گفته می‌‌شد. این سرزمین را از آن رو که در ایام جاهلی دو قبیله مذحج و قضاعه در آن به هم رسیدند و «نشروا فیه جمیعهم» یعنی در آن صف کشیدند تا بجنگند، "المنشر" خوانده شده است. (حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۲۵۱.)</ref> و اعقق سکنی داشتند.<ref>حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۱۱۵.</ref> نواحی [[قرآن]] - که قصبه ای است در الحمره از نواحی المختلف که "المختلف المنشر" هم خوانده می‌‌شد - و نیز، سروم العقده، سروم العین، سروم الفیض -یا همان سروم الطرفاء- السفسف با دو کوهش، عراعرین، القرحاء، الثجه و ذات عش - محل [[قبور]] شهدای سابله و حجاج کشته شده - از دیگر مساکن این [[قوم]] برشمرده شده است. [[جبل]] [[الاسود]]، اصلی‌ترین بخش [[سرزمین]] جنب بود. این [[کوه]] در انتهای [[سراة]] [[خولان]]، روبروی سرزمین [[وادعه]] تا [[جرش]] قرار داشته، دارای دهکده‌ها و مساکن و مزارع بوده و از این حیث، مشابه کوه منطقه یمامه بود.<ref>حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۱۱۵.</ref> از دیگر سرزمین‌های جنب، راحة و محلاة بود. این دو مکان، دو دره بودند که از جبل الاسود آغاز و تا شرق نجد امتداد می‌‌یافتند. راحة و محلاة، دارای دو [[وادی]] به نام تهامه و نجد بودند که جوف الخزیمیین بخشی از آن بود. همچنین از دو روستای الکبیبه متعلق به بنی وقشه و القریحا از آن بنی [[عبیده]] و نیز، صنان،<ref>این صنان غیر صنانی است که از منازل خثعم است.</ref> [[عبید]] و عفارین - از متعلقات [[طوایف]] [[بنی شریف]] و [[بنی رنیه]] - به عنوان دیگر منازل جنب یاد شده است.<ref>حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۱۱۶.</ref> پس از [[فتوحات اسلامی]] جمعی از [[مردم]] جنب در بلاد مفتوحه از جمله [[کوفه]]<ref>ر.ک: سمعانی، الانساب، ج۳، ص۳۴۳؛ ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۶، ص۲۳۹ و ج۹، ص۲۵۴؛ شیخ طوسی، رجال طوسی، ص۶۱ و ۱۷۱.</ref> و [[مصر]]<ref>ر.ک: بخاری، التاریخ الکبیر، ج۶، ص۳۷۰؛ ابن حبان، الثقات، ج۵، ص۱۸۳.</ref>[[منزل]] گرفتند<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>. | |||
== پیشینه تاریخی == | |||
از تاریخ [[جاهلی]] این [[قوم]] خبر چندانی در دست نیست. شاید بتوان گفت [[اخبار]] جریان [[ازدواج]] [[معاویة بن عمرو بن معاویه]] ملقب به "معاویة الخیر"<ref>ابن حزم، جمهرة أنساب العرب، ص۴۱۳؛ صحاری، الانساب، ج۱، ص۳۶۸. ابن کلبی از او با نسبی متفاوت «معاویة بن عامر بن عامر بن حارث بن ربیعه» یاد کرده است. (ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۲۹۹)</ref> با دختر [[مهلهل بن ربیعه تغلبی]] در [[نجران]]<ref>ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۳۰۰؛ ابن حزم، جمهرة أنساب العرب، ص۴۱۳.</ref> و [[همپیمانی]] جنب با [[قبایل]] صداء و [[سعد العشیره]]،<ref>ابن سلام، کتاب النسب، ص۳۱۹. اما از عبارات برخی منابع چنین بر می‌‌آید که بنی صداء تنها با بنی حارث بن کعب همپیمان بودند. (ر.ک: ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۲۹۹؛ ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۴۱۳.)</ref> تنها اخبار موجود از تاریخ جاهلی جنب است. | |||
اما تاریخ [[اسلامی]] این [[قبیله]]، همراه با حوادث مهمی است که از جمله آن مشارکت در [[واقعه ظهور]] [[پیامبران دروغین]] است. بر اساس برخی گزارشات [[تاریخی]]، بعضی از جنبی‌ها به [[هنگام ظهور]] [[اسود عنسی]] با او [[همراهی]] کردند و از [[فرماندهان]] و سران [[سپاه]] او گردیدند.<ref>معاویة بن قیس جنبی از جنبی‌هایی بوده که در کنار برخی دیگر فرماندهی سپاه اسود عنسی را عهده دار بودند. طبری، تاریخ الطبری، ج۳، ص۲۳۰.</ref> حضور در [[فتوحات اسلامی]] هم، دیگر رخداد مهمی است که نامی از این [[قوم]] در آن به ثبت رسیده است. [[طبری]] در یکی از گزارشات خود از وقایع مربوط به [[پیکار]] [[قادسیه]] (در [[سال ۱۴ هجری]])، نقل کرده که در پی فراخان [[عمر بن خطاب]] جهت انجام [[فتوحات]] در [[ایران]]، جمعی از [[مردم]] [[مذحج]] همراه با دیگر [[مردمان]] [[یمن]] و [[سراة]]، در [[مدینه]] گرد آمدند. فوج ۱۳۰۰ نفره مذحج به [[فرماندهی]] سه تن از بزرگان مذحج به نام‌های [[عمرو بن معدی کرب]] [[فرمانده]] بنی منبه، [[ابوسبرة بن ذؤیب]] امیر [[بنی جعفی]] و [[احلاف]] آنان مانند: جزء، [[زبید]]، انس [[الله]] و امثال آن و ۳۰۰ تن از مردم صداء، جنب و مسلیه به فرماندهی [[یزید بن حارث]] صدائی در مدینه [[اجتماع]] کردند و سپس همراه با دیگر [[اقوام عرب]] -که جمعاً تعدادشان با [[زنان]] و [[فرزندان]] به ۴۰۰۰ هزار تن می‌‌رسید،- همراه با [[سعد بن ابی وقاص]] به سوی [[عراق]] حرکت کردند<ref>طبری، تاریخ الطبری، ج۳، ص۴۸۴. و با اندکی اختلاف در ابن اثیر، الکامل، ج۲، ص۴۵۱.</ref>. | |||
از دیگر حوادث مهم [[تاریخی]] [[صدر اسلام]] که جنبی‌ها در آن مشارکت داشتند، [[واقعه عظیم عاشورا]] است. از شناخته شده‌ترین چهره‌های این قوم در این [[روز]]، [[زید بن رقاد جنبی]] است که از او به عنوان یکی از [[قاتلان]] [[ابوالفضل العباس]]{{ع}} یاد شده است.<ref>ابن‌سعد، الطبقات الکبری، خامسه۱، ص۴۷۵؛ طبری، تاریخ الطبری، ج۵، ص۴۶۸؛ ابوالفرج الاصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص۹۰.</ref> او همچنین در به [[شهادت]] رساندن یکی از [[یاران امام حسین]]{{ع}} به نام [[سوید بن مطاع خثعمی]] مشارکت داشت.<ref>بلاذری، انساب الاشراف، ج۳، ص۲۰۴؛ طبری، تاریخ الطبری، ج۵، ص۴۵۳.</ref> [[زید بن رقاد]] را [[قاتل]] [[عبدالله بن مسلم بن عقیل]] نیز دانسته‌اند.<ref>بلاذری، [[انساب الاشراف]]، ج۶، ص۴۰۸. زید خود درباره چگونگی به شهادت رساندن [[عبدالله بن مسلم]] می‌گفت: «من تیری به سوی [[جوانی]] انداختم که دستش را به پیشانی‌اش گرفته بود و آن [[جوان]] [[عبدالله بن مسلم]] نام داشت و چون دستش را به وسیله تیر به پیشانی‌اش دوختم، گفت: «خدایا! اینان ما را کوچک شمردند و ما را [[خوار]] کردند، آنان را بکش همان گونه که ما را کشتند». بعد در حالی که او کشته شده بود به او نزدیک شدم و خواستم تیرم را از پیشانی‌اش بیرون بکشم، آن تیر را آن قدر تکان دادم تا بیرون کشیدم! ولی قسمت نصل تیر(قسمت تیزی تیر) در پیشانی او باقی ماند!» ([[طبری]]، [[تاریخ الطبری]]، ج۶، ص۶۴؛ [[ابن‌اثیر]]، [[الکامل]] فی التاریخ، ج۴، ص۲۴۳.)</ref> از این رو پس از به سرانجام رسیدن [[قیام مختار]]، وی، یارانش را نزد [[زید بن رقاد]] فرستاد تا او را به سبب حضور در [[کربلا]] و انجام جنایاتش به [[مجازات]] برسانند. [[یاران مختار]]، او را دستگیر کرده، سپس با تیر و سنگ آن قدر زدند تا اینکه بر [[زمین]] افتاد. سپس [[آتش]] آورده او را زنده زنده در آتش سوزاندند<ref>طبری، تاریخ الطبری، ج۶، ص۶۴؛ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۲۴۳.</ref>.<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref> | |||
== مشاهیر و چهره‌های برجسته == | |||
[[قبیله]] جنب نیز بمانند سایر [[قبایل]] بزرگ و کوچک [[عرب]]، زادگاه چهره‌های سرشناس [[سیاسی]] و [[علمی]] در طول [[تاریخ]] بوده که از جمله بزرگان این [[قوم]] در ایام [[جاهلیت]] می‌‌توان از [[معاویة بن عمرو بن معاویه]] ملقب به "[[معاویة الخیر]]"<ref>ابن حزم، جمهرة أنساب العرب، ص۴۱۳؛ صحاری، الانساب، ج۱، ص۳۶۸. و با اختلاف در ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۲۹۹.</ref> و پسرش عمرو بن معاویه<ref>ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۳۰۰.</ref> نام برد. از معاریف این قوم در [[دوره اسلامی]] هم می‌‌توان به نام [[ابوظبیان حصین بن جندب بن عمرو]]<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۶، ص۲۴۶؛ خلیفة بن خیاط، طبقات، ص۲۶۷.</ref> و پسرش [[قابوس بن ابی ظبیان]]<ref>بخاری، التاریخ الکبیر، ج۷، ص۱۹۳؛ عجلی، معرفة الثقات، ج۲، ص۲۱۰.</ref> اشاره کرد. ضمن این که [[ابوعلی عمرو بن مالک جنبی]] – از [[فقهاء]] و [[راویان حدیث]] - <ref>ابن حبان، الثقات، ج۵، ص۱۸۳؛ یحیی ین معین، تاریخ ابن معین(الدوری)، ج۱، ص۳۷۶.</ref> [[ابومالک]] [[عمرو]] بن هاشم جنبی-از [[راویان]] معروف [[حدیث اهل سنت]]-<ref>بخاری، التاریخ الکبیر، ج۶، ص۳۸۱؛ ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۱۳، ص۳۲۵.</ref> [[ابراهیم بن اعمش]]<ref>صحاری، الانساب، ج۱، ص۳۶۸.</ref> و نیز [[عمار بن ابی مالک جنبی]] - [[قاضی]] [[مکه]] - <ref>زبیر بکار، جمهرة نسب قریش، ج۱، ص۱۶.</ref> دیگر شخصیت‌های شناخته شده این [[قوم]] هستند که نام آنها در [[تاریخ]] ماندگار شده است. از چهره‌های [[شیعی]] و از [[اصحاب]] و [[راویان احادیث ائمه]]{{ع}} هم می‌‌توان از افرادی نظیر [[ابوظبیان حصین بن جندب کوفی]]<ref>شیخ طوسی، رجال شیخ طوسی، ص۶۱.</ref> و [[هاشم بن ابی عمار جنبی]]<ref>خویی، معجم رجال الحدیث، ج۲۰، ص۲۶۳.</ref> -هر دو از اصحاب و [[راویان حدیث]] [[امیرالمؤمنین]]{{ع}} - [[بکیر بن قابوس بن ابوظبیان جنبی کوفی]] -از اصحاب و [[راویان امام صادق]]{{ع}}-<ref>شیخ طوسی، رجال شیخ طوسی، ص۱۷۱.</ref> نام برد<ref>[[سید علی اکبر حسینی ایمنی|حسینی ایمنی، سید علی اکبر]]، مکاتبه اختصاصی با [[دانشنامه مجازی امامت و ولایت]].</ref>. | |||
== منابع == | == منابع == | ||
| خط ۱۶: | خط ۲۹: | ||
== پانویس == | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||
[[رده:مذحج]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۱۹ ژوئیهٔ ۲۰۲۳، ساعت ۱۰:۱۷
این مدخل زیرشاخهٔ بحث بنی‌جنب است. بنی‌جنب از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: بنی‌جنب در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط نداردنام و نسب
جنب را از شاخه‌های قبیله مذحج[۱] و از فرزندان یزید بن حرب بن کعب بن علة بن جلد بن مالک (مذحج) گفته‌اند.[۲] این قوم قحطانی،[۳] متشکل از ۶ طایفه از فرزندان یزید بن حرب بن علة بن جلد بن مالک[۴] به اسامی منبه، حارث، الغلی، سنحان، هفّان و شمران بودند که بواسطه ترک برادرشان صداء و همپیمانی با سعد العشیره به این نام خوانده شدند. بنی صداء هم با بنی حارث بن کعب – دیگر شاخه مذحج - پیمان بستند.[۵] برخی نیز در توضیح چرایی نامیده شدنشان به این نام، گفته‌اند که آنها را جنب گفته‌اند؛ چراکه جماعتی از مردم جدا از هم، منزوی، اندک و ذلیل بودند که چون در کنار هم قرار گرفتند، عزیز شدند و با تبدیل شدن به یک قبیله، یکدیگر را تقویت کردند.[۶] ضمن این که برخی هم جنب را نام قبیله‌ای در یمن گفته‌اند.[۷]-[۸] از بنی منبه بن حارث بن یزید،[۹] بنی وقشه، بنی عبیده، بنی شریف و بنی رنیه[۱۰] به عنوان برخی از شاخه‌های این قبیله نام برده شده است[۱۱].
مساکن و منازل
مسکن قبیله جنب در یمن به "مخلاف جنب" معروف بود.[۱۲] این مخلاف در شمال بلاد صعده قرار داشت.[۱۳] از دیگر مخالیف یمن، مخلاف سنحان بود که جنبی‌ها در آن منزل داشتند.[۱۴] مردم جنب در گذشته در مناطق هرّان، ذمار،[۱۵] المختلف[۱۶] و اعقق سکنی داشتند.[۱۷] نواحی قرآن - که قصبه ای است در الحمره از نواحی المختلف که "المختلف المنشر" هم خوانده می‌‌شد - و نیز، سروم العقده، سروم العین، سروم الفیض -یا همان سروم الطرفاء- السفسف با دو کوهش، عراعرین، القرحاء، الثجه و ذات عش - محل قبور شهدای سابله و حجاج کشته شده - از دیگر مساکن این قوم برشمرده شده است. جبل الاسود، اصلی‌ترین بخش سرزمین جنب بود. این کوه در انتهای سراة خولان، روبروی سرزمین وادعه تا جرش قرار داشته، دارای دهکده‌ها و مساکن و مزارع بوده و از این حیث، مشابه کوه منطقه یمامه بود.[۱۸] از دیگر سرزمین‌های جنب، راحة و محلاة بود. این دو مکان، دو دره بودند که از جبل الاسود آغاز و تا شرق نجد امتداد می‌‌یافتند. راحة و محلاة، دارای دو وادی به نام تهامه و نجد بودند که جوف الخزیمیین بخشی از آن بود. همچنین از دو روستای الکبیبه متعلق به بنی وقشه و القریحا از آن بنی عبیده و نیز، صنان،[۱۹] عبید و عفارین - از متعلقات طوایف بنی شریف و بنی رنیه - به عنوان دیگر منازل جنب یاد شده است.[۲۰] پس از فتوحات اسلامی جمعی از مردم جنب در بلاد مفتوحه از جمله کوفه[۲۱] و مصر[۲۲]منزل گرفتند[۲۳].
پیشینه تاریخی
از تاریخ جاهلی این قوم خبر چندانی در دست نیست. شاید بتوان گفت اخبار جریان ازدواج معاویة بن عمرو بن معاویه ملقب به "معاویة الخیر"[۲۴] با دختر مهلهل بن ربیعه تغلبی در نجران[۲۵] و همپیمانی جنب با قبایل صداء و سعد العشیره،[۲۶] تنها اخبار موجود از تاریخ جاهلی جنب است.
اما تاریخ اسلامی این قبیله، همراه با حوادث مهمی است که از جمله آن مشارکت در واقعه ظهور پیامبران دروغین است. بر اساس برخی گزارشات تاریخی، بعضی از جنبی‌ها به هنگام ظهور اسود عنسی با او همراهی کردند و از فرماندهان و سران سپاه او گردیدند.[۲۷] حضور در فتوحات اسلامی هم، دیگر رخداد مهمی است که نامی از این قوم در آن به ثبت رسیده است. طبری در یکی از گزارشات خود از وقایع مربوط به پیکار قادسیه (در سال ۱۴ هجری)، نقل کرده که در پی فراخان عمر بن خطاب جهت انجام فتوحات در ایران، جمعی از مردم مذحج همراه با دیگر مردمان یمن و سراة، در مدینه گرد آمدند. فوج ۱۳۰۰ نفره مذحج به فرماندهی سه تن از بزرگان مذحج به نام‌های عمرو بن معدی کرب فرمانده بنی منبه، ابوسبرة بن ذؤیب امیر بنی جعفی و احلاف آنان مانند: جزء، زبید، انس الله و امثال آن و ۳۰۰ تن از مردم صداء، جنب و مسلیه به فرماندهی یزید بن حارث صدائی در مدینه اجتماع کردند و سپس همراه با دیگر اقوام عرب -که جمعاً تعدادشان با زنان و فرزندان به ۴۰۰۰ هزار تن می‌‌رسید،- همراه با سعد بن ابی وقاص به سوی عراق حرکت کردند[۲۸].
از دیگر حوادث مهم تاریخی صدر اسلام که جنبی‌ها در آن مشارکت داشتند، واقعه عظیم عاشورا است. از شناخته شده‌ترین چهره‌های این قوم در این روز، زید بن رقاد جنبی است که از او به عنوان یکی از قاتلان ابوالفضل العباس(ع) یاد شده است.[۲۹] او همچنین در به شهادت رساندن یکی از یاران امام حسین(ع) به نام سوید بن مطاع خثعمی مشارکت داشت.[۳۰] زید بن رقاد را قاتل عبدالله بن مسلم بن عقیل نیز دانسته‌اند.[۳۱] از این رو پس از به سرانجام رسیدن قیام مختار، وی، یارانش را نزد زید بن رقاد فرستاد تا او را به سبب حضور در کربلا و انجام جنایاتش به مجازات برسانند. یاران مختار، او را دستگیر کرده، سپس با تیر و سنگ آن قدر زدند تا اینکه بر زمین افتاد. سپس آتش آورده او را زنده زنده در آتش سوزاندند[۳۲].[۳۳]
مشاهیر و چهره‌های برجسته
قبیله جنب نیز بمانند سایر قبایل بزرگ و کوچک عرب، زادگاه چهره‌های سرشناس سیاسی و علمی در طول تاریخ بوده که از جمله بزرگان این قوم در ایام جاهلیت می‌‌توان از معاویة بن عمرو بن معاویه ملقب به "معاویة الخیر"[۳۴] و پسرش عمرو بن معاویه[۳۵] نام برد. از معاریف این قوم در دوره اسلامی هم می‌‌توان به نام ابوظبیان حصین بن جندب بن عمرو[۳۶] و پسرش قابوس بن ابی ظبیان[۳۷] اشاره کرد. ضمن این که ابوعلی عمرو بن مالک جنبی – از فقهاء و راویان حدیث - [۳۸] ابومالک عمرو بن هاشم جنبی-از راویان معروف حدیث اهل سنت-[۳۹] ابراهیم بن اعمش[۴۰] و نیز عمار بن ابی مالک جنبی - قاضی مکه - [۴۱] دیگر شخصیت‌های شناخته شده این قوم هستند که نام آنها در تاریخ ماندگار شده است. از چهره‌های شیعی و از اصحاب و راویان احادیث ائمه(ع) هم می‌‌توان از افرادی نظیر ابوظبیان حصین بن جندب کوفی[۴۲] و هاشم بن ابی عمار جنبی[۴۳] -هر دو از اصحاب و راویان حدیث امیرالمؤمنین(ع) - بکیر بن قابوس بن ابوظبیان جنبی کوفی -از اصحاب و راویان امام صادق(ع)-[۴۴] نام برد[۴۵].
منابع
حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت
پانویس
- ↑ نشوان بن سعید الحمیری الیمنی، شمس العلوم ودواء کلام العرب من الکلوم، ج۲، ص۱۱۷۹.
- ↑ ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۲۹۹؛ ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۴۱۳.
- ↑ عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۱، ص۲۱۰.
- ↑ این نسب در برخی منابع، «بنو منبه بن حرب بن علة بن خالد بن مالک(مذحج) ذکر شده است. ر.ک: سمعانی، الانساب، ج۳، ص۳۴۲؛ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الانساب، ج۱، ص۲۹۴؛ حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۱۱۵.
- ↑ قلقشندی، نهایة الارب، ج۱، ص۲۱۹-۲۲۰؛ ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۲۹۹؛ ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۴۱۳. برخی از منابع اسامی مجموعه طوایفی را که قبیله جنب را تشکیل دادند را عبد اللّه، أنس اللّه، زید اللّه، أوس اللّه، جعفی، الحکم و جروة فرزندان سعد العشیرة بن مذحج ذکر کردند. (حجری یمانی، مجموع البلدان الیمن و قبائلها، ج۱، ص۱۹۳. به نقل از شرح القاموس)
- ↑ سمعانی، الانساب، ج۳، ص۳۴۲؛ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الانساب، ج۱، ص۲۹۵.
- ↑ سمعانی، الانساب، ج۳، ص۳۴۱؛ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الانساب، ج۱، ص۲۹۴.
- ↑ سمعانی و ابن اثیر در توضیح قبیله جنب آورده اند: «جنب را نام قبیله‌ای در یمن گفته‌اند. برخی نیز آن را متشکل از قبایل منبه، حارث، الغلی، سنحان، هفّان و شمران فرزندان یزید بن حرب بن علة بن جلد بن مالک گفته، آورده‌اند به آنها جنب گفته شده چون جماعتی از مردم جدا، منزوی، اندک و ذلیل بودند که چون در کنار هم قرار گرفتند، عزیز شدند و با تبدیل شدن به یک قبیله، یکدیگر را تقویت کردند. برخی هم آن را بطنی از مذحج و از فرزندان منبه بن حرب بن علة بن جلد بن مالک دانستند و در توضیح چرایی نامیده شدنشان به این نام گفته‌اند که آنها را جنب گفته‌اند چون برادرشان صداء را ترک گفته و با سعد العشیره همپیمان شدند». (سمعانی، الانساب، ج۳، ص۳۴۱-۳۴۲؛ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الانساب، ج۱، ص۲۹۴-۲۹۵.)
- ↑ صحاری، الانساب، ج۱، ص۳۶۸.
- ↑ ر.ک: حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۱۱۶.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت.
- ↑ حموی، معجم البلدان، ج۲، ص۱۶۷.
- ↑ حجری یمانی، مجموع البلدان الیمن و قبائلها، ج۱، ص۱۹۲.
- ↑ حموی، معجم البلدان، ج۵، ص۷۰.
- ↑ اصغر منتظرالقائم، نقش قبایل یمنی در حمایت از اهل بیت، ص۷۶ به نقل از حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۱۳۰ و ۲۲۷.
- ↑ "المختلف" از سرزمین‌های طایفه سنحان از طوایف جنب بود که به آن "الحمره" و "المنشر" هم گفته می‌‌شد. این سرزمین را از آن رو که در ایام جاهلی دو قبیله مذحج و قضاعه در آن به هم رسیدند و «نشروا فیه جمیعهم» یعنی در آن صف کشیدند تا بجنگند، "المنشر" خوانده شده است. (حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۲۵۱.)
- ↑ حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۱۱۵.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۱۱۵.
- ↑ این صنان غیر صنانی است که از منازل خثعم است.
- ↑ حسن بن احمد همدانی، صفة جزیرة العرب، ص۱۱۶.
- ↑ ر.ک: سمعانی، الانساب، ج۳، ص۳۴۳؛ ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۶، ص۲۳۹ و ج۹، ص۲۵۴؛ شیخ طوسی، رجال طوسی، ص۶۱ و ۱۷۱.
- ↑ ر.ک: بخاری، التاریخ الکبیر، ج۶، ص۳۷۰؛ ابن حبان، الثقات، ج۵، ص۱۸۳.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت.
- ↑ ابن حزم، جمهرة أنساب العرب، ص۴۱۳؛ صحاری، الانساب، ج۱، ص۳۶۸. ابن کلبی از او با نسبی متفاوت «معاویة بن عامر بن عامر بن حارث بن ربیعه» یاد کرده است. (ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۲۹۹)
- ↑ ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۳۰۰؛ ابن حزم، جمهرة أنساب العرب، ص۴۱۳.
- ↑ ابن سلام، کتاب النسب، ص۳۱۹. اما از عبارات برخی منابع چنین بر می‌‌آید که بنی صداء تنها با بنی حارث بن کعب همپیمان بودند. (ر.ک: ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۲۹۹؛ ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۴۱۳.)
- ↑ معاویة بن قیس جنبی از جنبی‌هایی بوده که در کنار برخی دیگر فرماندهی سپاه اسود عنسی را عهده دار بودند. طبری، تاریخ الطبری، ج۳، ص۲۳۰.
- ↑ طبری، تاریخ الطبری، ج۳، ص۴۸۴. و با اندکی اختلاف در ابن اثیر، الکامل، ج۲، ص۴۵۱.
- ↑ ابن‌سعد، الطبقات الکبری، خامسه۱، ص۴۷۵؛ طبری، تاریخ الطبری، ج۵، ص۴۶۸؛ ابوالفرج الاصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص۹۰.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ج۳، ص۲۰۴؛ طبری، تاریخ الطبری، ج۵، ص۴۵۳.
- ↑ بلاذری، انساب الاشراف، ج۶، ص۴۰۸. زید خود درباره چگونگی به شهادت رساندن عبدالله بن مسلم می‌گفت: «من تیری به سوی جوانی انداختم که دستش را به پیشانی‌اش گرفته بود و آن جوان عبدالله بن مسلم نام داشت و چون دستش را به وسیله تیر به پیشانی‌اش دوختم، گفت: «خدایا! اینان ما را کوچک شمردند و ما را خوار کردند، آنان را بکش همان گونه که ما را کشتند». بعد در حالی که او کشته شده بود به او نزدیک شدم و خواستم تیرم را از پیشانی‌اش بیرون بکشم، آن تیر را آن قدر تکان دادم تا بیرون کشیدم! ولی قسمت نصل تیر(قسمت تیزی تیر) در پیشانی او باقی ماند!» (طبری، تاریخ الطبری، ج۶، ص۶۴؛ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۲۴۳.)
- ↑ طبری، تاریخ الطبری، ج۶، ص۶۴؛ ابن‌اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۴، ص۲۴۳.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت.
- ↑ ابن حزم، جمهرة أنساب العرب، ص۴۱۳؛ صحاری، الانساب، ج۱، ص۳۶۸. و با اختلاف در ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۲۹۹.
- ↑ ابن کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۱، ص۳۰۰.
- ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۶، ص۲۴۶؛ خلیفة بن خیاط، طبقات، ص۲۶۷.
- ↑ بخاری، التاریخ الکبیر، ج۷، ص۱۹۳؛ عجلی، معرفة الثقات، ج۲، ص۲۱۰.
- ↑ ابن حبان، الثقات، ج۵، ص۱۸۳؛ یحیی ین معین، تاریخ ابن معین(الدوری)، ج۱، ص۳۷۶.
- ↑ بخاری، التاریخ الکبیر، ج۶، ص۳۸۱؛ ذهبی، تاریخ الاسلام، ج۱۳، ص۳۲۵.
- ↑ صحاری، الانساب، ج۱، ص۳۶۸.
- ↑ زبیر بکار، جمهرة نسب قریش، ج۱، ص۱۶.
- ↑ شیخ طوسی، رجال شیخ طوسی، ص۶۱.
- ↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ج۲۰، ص۲۶۳.
- ↑ شیخ طوسی، رجال شیخ طوسی، ص۱۷۱.
- ↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت.