استضعاف: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| (۳۶ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۸ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{ | {{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = [[استضعاف در قرآن]] - [[استضعاف در معارف مهدویت]] - [[استضعاف در فقه سیاسی]]| پرسش مرتبط = }} | ||
== | == معناشناسی == | ||
استضعاف به معنای "[[ضعیف]] شمردن" و "به [[ضعف]] کشاندن" است<ref>مفردات، ص۵۰۷؛ مجمع البحرین، ج۳، ص۱۹؛ التحقیق، ج۷، ص۳۱، «ضعف».</ref> و [[مستضعف]] کسی است که ضعیف و حقیر شمرده شده یا در [[شناخت حق]] یا عمل به آن [[ناتوان]] شده است<ref>ر. ک: [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۲۰۹؛ [[حسین غفاری ساروی|غفاری ساروی، حسین]] و [[غلام رضا قدمی|قدمی، غلام رضا]]، [[استضعاف (مقاله)|استضعاف]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)|دائرةالمعارف قرآن کریم]]؛ [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۳۹۳ ـ ۳۹۵؛ [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۹۷؛ [[عبدالله نظرزاده|نظرزاده، عبدالله]]، [[فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم (کتاب)|فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم]]، ص۸۱.</ref>؛ لذا در فرهنگ دینی، مستضعف دو گروه هستند: | |||
# | # مستضعف فکری و عقیدتی: افرادی که از نظر [[فکری]]، بدنی یا [[اقتصادی]] آنچنان ضعیف باشند که قادر به شناسایی حق از [[باطل]] نشوند. | ||
# | # مستضعف عملی و [[سیاسی]]: افراد ستمدیده و محرومی که خفقان محیط، اجازۀ عمل و اقدام را از آنان سلب کرده است<ref>ر. ک: [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۳۹۳ ـ ۳۹۵؛ [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۶۴۷؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۲۰۹؛</ref>. | ||
در بسیاری از [[آیات]]، واژه استضعاف در برابر "[[استکبار]]" آمده است؛ لذا [[جوامع انسانی]] به دو طبقه "مستضعَف" و "مستکبِر" تقسیم می‌شوند<ref>ر.ک: [[حسین غفاری ساروی|غفاری ساروی، حسین]] و [[غلام رضا قدمی|قدمی، غلام رضا]]، [[استضعاف (مقاله)|استضعاف]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)| دائرةالمعارف قرآن کریم ج۳]].</ref>. | |||
#"اسْتُضْعِفُوا": {{متن قرآن|وَنُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ}}<ref>«و برآنیم که بر آنان که در زمین ناتوان شمرده شده‌اند | == استضعاف در [[قرآن]] == | ||
واژه استضعاف در قرآن نیامده است؛ اما مشتقات آن در قالب واژه‌های ذیل به کار رفته است: | |||
#"اسْتُضْعِفُوا": {{متن قرآن|وَنُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ}}<ref>«و برآنیم که بر آنان که در زمین ناتوان شمرده شده‌اند منّت گذاریم و آنان را پیشوا گردانیم و آنان را وارثان (روی زمین) کنیم» سوره قصص، آیه ۵.</ref>؛ | |||
#"اسْتَضْعَفُونِي": {{متن قرآن|قَالَ ابْنَ أُمَّ إِنَّ الْقَوْمَ اسْتَضْعَفُونِي}}<ref>«(برادرش) گفت: ای فرزند مادرم! این قوم مرا ناتوان شمردند» سوره اعراف، آیه ۱۵۰.</ref>؛ | #"اسْتَضْعَفُونِي": {{متن قرآن|قَالَ ابْنَ أُمَّ إِنَّ الْقَوْمَ اسْتَضْعَفُونِي}}<ref>«(برادرش) گفت: ای فرزند مادرم! این قوم مرا ناتوان شمردند» سوره اعراف، آیه ۱۵۰.</ref>؛ | ||
#"يُسْتَضْعَفُونَ": {{متن قرآن|وَأَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذِينَ كَانُوا يُسْتَضْعَفُونَ مَشَارِقَ الْأَرْضِ وَمَغَارِبَهَا}}<ref>«و قومی را که (از سوی فرعونیان) ناتوان شمرده می‌شدند وارث شرق و غرب آن سرزمین کردیم» سوره اعراف، آیه ۱۳۷.</ref>؛ | #"يُسْتَضْعَفُونَ": {{متن قرآن|وَأَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذِينَ كَانُوا يُسْتَضْعَفُونَ مَشَارِقَ الْأَرْضِ وَمَغَارِبَهَا}}<ref>«و قومی را که (از سوی فرعونیان) ناتوان شمرده می‌شدند وارث شرق و غرب آن سرزمین کردیم» سوره اعراف، آیه ۱۳۷.</ref>؛ | ||
#"يَسْتَضْعِفُ": {{متن قرآن|إِنَّ فِرْعَوْنَ عَلَا فِي الْأَرْضِ وَجَعَلَ أَهْلَهَا شِيَعًا يَسْتَضْعِفُ طَائِفَةً مِنْهُمْ}}<ref>«بی‌گمان فرعون در زمین (مصر) گردنکشی ورزید و مردم آنجا را دسته‌دسته کرد» سوره قصص، آیه ۴.</ref>؛ | #"يَسْتَضْعِفُ": {{متن قرآن|إِنَّ فِرْعَوْنَ عَلَا فِي الْأَرْضِ وَجَعَلَ أَهْلَهَا شِيَعًا يَسْتَضْعِفُ طَائِفَةً مِنْهُمْ}}<ref>«بی‌گمان فرعون در زمین (مصر) گردنکشی ورزید و مردم آنجا را دسته‌دسته کرد» سوره قصص، آیه ۴.</ref>؛ | ||
#"مُسْتَضْعَفِينَ": {{متن قرآن|قَالُوا كُنَّا مُسْتَضْعَفِينَ فِي الْأَرْضِ}}<ref>«می‌گویند: ما ناتوان شمرده‌شدگان | #"مُسْتَضْعَفِينَ": {{متن قرآن|قَالُوا كُنَّا مُسْتَضْعَفِينَ فِي الْأَرْضِ}}<ref>«می‌گویند: ما ناتوان شمرده‌شدگان روی زمین بوده‌ایم». سوره نساء، آیه ۹۷.</ref>؛ | ||
#"مُسْتَضْعَفُونَ": {{متن قرآن|وَاذْكُرُوا إِذْ أَنْتُمْ قَلِيلٌ مُسْتَضْعَفُونَ فِي الْأَرْضِ}}<ref>«و به یاد آورید هنگامی را که شما در این (سر) زمین گروه اندکی بودید | #"مُسْتَضْعَفُونَ": {{متن قرآن|وَاذْكُرُوا إِذْ أَنْتُمْ قَلِيلٌ مُسْتَضْعَفُونَ فِي الْأَرْضِ}}<ref>«و به یاد آورید هنگامی را که شما در این (سر) زمین گروه اندکی بودید ناتوان به شمار آمده» سوره انفال، آیه ۲۶.</ref>.<ref>ر.ک: [[حسین غفاری ساروی|غفاری ساروی، حسین]] و [[غلام رضا قدمی|قدمی، غلام رضا]]، [[استضعاف (مقاله)|استضعاف]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)| دائرةالمعارف قرآن کریم ج۳]].</ref> | ||
== شرایط تحقق استضعاف == | |||
شرایط تحقق استضعاف در [[شناخت دین]] و عمل به آن است، استضعاف در شناخت دین از [[ناتوانی]] در [[ادراک]] یا دسترسی نداشتن به [[عالمان]] یا متون دینی به وجود می‌‌آید<ref>بحارالانوار، ج۶۹، ص۹۵-۱۰۳؛ نورالثقلین، ج۱، ص۵۳۶-۵۳۹؛ کنزالدقائق، ج۳، ص۵۱۳-۵۱۹؛ المیزان، ج۵، ص۵۱.</ref>، امّا استضعاف در عمل به وظایف دینی، به سبب ناتوانی[[انسان]] در عمل به فرایض دینی واقع می‌شود و [[مستضعف]] هیچ نقشی در استضعاف خود ندارد، بلکه این عوامل ناخواستۀ درونی و بیرونی او را از راهیابی به [[زندگی]] کاملاً مؤمنانه [[ناتوان]] ساخته است<ref>ر.ک: [[حسین غفاری ساروی|غفاری ساروی، حسین]] و [[غلام رضا قدمی|قدمی، غلام رضا]]، [[استضعاف (مقاله)|استضعاف]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)| دائرةالمعارف قرآن کریم ج۳]].</ref>. | |||
== عوامل [[اجتماعی]] استضعاف == | |||
برخی از عوامل اجتماعی نیز در ایجاد استضعاف نقش دارند که برخی از آنها عبارت‌اند از: | |||
# خالی شدن مناسبات اجتماعی از [[عدالت]]: {{متن قرآن|إِنَّ فِرْعَوْنَ عَلَا فِي الْأَرْضِ}}<ref>«بی‌گمان فرعون در زمین (مصر) گردنکشی ورزید» سوره قصص، آیه ۴.</ref>؛ | |||
# برتری‌‌طلبی در رابطه [[حاکمان]] یا [[مردم]]: {{متن قرآن|قَالَ الْمَلَأُ الَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا مِنْ قَوْمِهِ...}}<ref>«سرکردگان سرکش از قوم وی به مؤمنانی که ناتوان به شمار آمده‌اند.».. سوره اعراف، آیه ۷۵.</ref>؛ | |||
# به [[ضعف]] کشاندن [[حاکمان]] برحقّ و [[نافرمانی]] از آنان: {{متن قرآن|إِنَّ الْقَوْمَ اسْتَضْعَفُونِي}}<ref>«این قوم مرا ناتوان شمردند» سوره اعراف، آیه ۱۵۰.</ref>؛ | |||
# [[فساد‌گرایی]] و [[محرومیت]] افراد زیر [[سلطه]] از [[حقوق انسانی]]: {{متن قرآن|يَسْتَضْعِفُ طَائِفَةً مِنْهُمْ يُذَبِّحُ أَبْنَاءَهُمْ وَيَسْتَحْيِي نِسَاءَهُمْ إِنَّهُ كَانَ مِنَ الْمُفْسِدِينَ}}<ref>«بی‌گمان فرعون در زمین (مصر) گردنکشی ورزید و مردم آنجا را دسته‌دسته کرد» سوره قصص، آیه ۴.</ref>. بر اساس این [[آیه]]، انباشت [[ثروت]] و [[اشرافیت]] در بخشی از [[جامعه]] به همراه کمی نفرات و [[تفرقه]] در طبقات دیگر [[اجتماع]]، زمینۀ [[زبونی]] و استضعاف فرودستان را به وسیله [[مستکبران]] فراهم می‌آورد<ref>ر.ک: [[حسین غفاری ساروی|غفاری ساروی، حسین]] و [[غلام رضا قدمی|قدمی، غلام رضا]]، [[استضعاف (مقاله)|استضعاف]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)| دائرةالمعارف قرآن کریم ج۳]].</ref>. | |||
== [[وظیفه]] [[مستضعفین]] == | |||
[[قرآن]] به مستضعفین توصیه می‌‌کند صابرانه در راه [[حق]] بایستند و [[تسلیم]] [[تبلیغات]] مستکبران نگردند و اگر مستکبران امکان [[زندگی]] مؤمنانه را از آنان گرفتند در صورت [[توانایی]]، [[مهاجرت]] کنند و همۀ [[مسلمانان]] نیز وظیفه دارند در راه [[نجات]] [[مستضعفان]] تلاش کنند: {{متن قرآن|وَمَا لَكُمْ لَا تُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَالْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاءِ وَالْوِلْدَانِ}}<ref>«و چرا شما در راه خداوند نبرد نمی‌کنید و (نیز) در راه (رهایی) مستضعفان از مردان و زنان و کودکانی که می‌گویند: پروردگارا! ما را از این شهر که مردمش ستمگرند رهایی بخش و از سوی خود برای ما سرپرستی بگذار و از سوی خود برای ما یاوری بگمار» سوره نساء، آیه ۷۵.</ref><ref>ر.ک: [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۳۹۳ ـ ۳۹۵؛ [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۶۴۱؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۲۰۹.</ref> | |||
==[[وظیفه]] [[مستضعفین]]== | |||
==جستارهای وابسته== | == [[استضعاف در معارف مهدویت]] == | ||
در برخی [[روایات]]<ref>مجمع البیان، ج۷، ص۳۷۵؛ بحارالانوار، ج۲۴، ص۱۶۷-۱۶۸.</ref>، از [[ائمۀ اطهار]]{{ع}} با عنوان مستضعفین یاد شده که [[ظالمان]] [[حق]] آنان را [[غصب]] کرده اندف اما [[ارادۀ خداوند]] بر [[امامت]] و [[وارث]] شدن مستضعفان در [[زمین]] است: {{متن قرآن|وَنُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ}}<ref>«و برآنیم که بر آنان که در زمین ناتوان شمرده شده‌اند منّت گذاریم و آنان را پیشوا گردانیم و آنان را وارثان (روی زمین) کنیم» سوره قصص، آیه ۵.</ref> که روشن‌ترین نمونه برای تحقق این وعدۀ الهی، [[ظهور امام زمان]]{{ع}} و [[حکومت حق]] و [[عدالت]] در تمام کرۀ [[زمین]] است که در [[تفسیر]] این [[آیه]] به آن اشاره شده است. [[امام علی]]{{ع}} در این باره فرمودند: «این گروه، [[آل محمد]] هستند [[خداوند سبحانه و تعالی]] [[مهدی]] آنان را بعد از زحمت و فشاری که بر آنان وارد می‌شود، برمیانگیزد و به آنها [[عزّت]] میدهد و دشمنانشان را [[ذلیل]] و [[خوار]] می‌‌کند»<ref>{{متن حدیث|هُمْ آلُ مُحَمَّدٍ یَبْعَثُ اللَّهُ مَهْدِیَّهُمْ بَعْدَ جَهْدِهِمْ فَیُعِزُّهُمْ وَ یُذِلُ عَدُوَّهُمْ}}، کتاب الغیبة، ص۱۸۴؛ بحار الانوار، ج ۵۱، ص۵۴.</ref>. [[امام صادق]] و [[امام باقر]]{{ع}} نیز تحقق وعده الهی را به [[زمان ظهور حضرت مهدی]]{{ع}} تعبیر کرده‌اند<ref>بحار الانوار، ج ۶۰، ص۲۱۳؛ سفینة البحار، ج ۲، ص۴۴۵.</ref>.<ref>ر.ک: [[خدامراد سلیمیان|سلیمیان، خدامراد]]، [[فرهنگ‌نامه مهدویت (کتاب)|فرهنگ‌نامه مهدویت]]، ص۳۹۳ ـ ۳۹۵؛ [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|موعودنامه]]، ص۶۴۱؛ [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|فرهنگ‌نامه دینی]]، ص۲۰۹.</ref> | |||
== جستارهای وابسته == | |||
{{مدخل وابسته}} | |||
* [[آیه استضعاف]] | * [[آیه استضعاف]] | ||
* [[مستضعف]] | * [[مستضعف]] | ||
| خط ۴۳: | خط ۴۰: | ||
* [[فقیر]] | * [[فقیر]] | ||
* [[مسکین]] | * [[مسکین]] | ||
{{پایان مدخل وابسته}} | |||
== | == منابع == | ||
{{منابع}} | |||
{{ | |||
# [[پرونده:13681040.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه دینی''']] | # [[پرونده:13681040.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ‌نامه دینی (کتاب)|'''فرهنگ‌نامه دینی''']] | ||
# [[پرونده:000057.jpg|22px]] [[حسین غفاری ساروی|غفاری ساروی، حسین]] و [[غلام رضا قدمی|قدمی، غلام رضا]]، [[استضعاف (مقاله)|استضعاف]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)|'''دائرةالمعارف قرآن کریم ج۳''']] | # [[پرونده:000057.jpg|22px]] [[حسین غفاری ساروی|غفاری ساروی، حسین]] و [[غلام رضا قدمی|قدمی، غلام رضا]]، [[استضعاف (مقاله)|استضعاف]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۳ (کتاب)|'''دائرةالمعارف قرآن کریم ج۳''']] | ||
| خط ۵۶: | خط ۴۹: | ||
# [[پرونده:29873800.jpg|22px]] [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|'''موعودنامه''']] | # [[پرونده:29873800.jpg|22px]] [[مجتبی تونه‌ای|تونه‌ای، مجتبی]]، [[موعودنامه (کتاب)|'''موعودنامه''']] | ||
# [[پرونده:1379779.jpg|22px]] [[عبدالله نظرزاده|نظرزاده، عبدالله]]، [[فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم (کتاب)|'''فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم''']] | # [[پرونده:1379779.jpg|22px]] [[عبدالله نظرزاده|نظرزاده، عبدالله]]، [[فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم (کتاب)|'''فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم''']] | ||
{{پایان | {{پایان منابع}} | ||
== پانویس == | |||
{{پانویس}} | |||
[[رده: | [[رده:اصطلاحات قرآنی]] | ||
[[رده:مدخل موعودنامه]] | [[رده:مدخل موعودنامه]] | ||
{{مدینه}} | |||
{{عدالت}} | |||
نسخهٔ کنونی تا ۲۹ ژوئن ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۰۴
استضعاف از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: استضعاف در قرآن - استضعاف در معارف مهدویت - استضعاف در فقه سیاسی - پرسش مرتبط نداردمعناشناسی
استضعاف به معنای "ضعیف شمردن" و "به ضعف کشاندن" است[۱] و مستضعف کسی است که ضعیف و حقیر شمرده شده یا در شناخت حق یا عمل به آن ناتوان شده است[۲]؛ لذا در فرهنگ دینی، مستضعف دو گروه هستند:
- مستضعف فکری و عقیدتی: افرادی که از نظر فکری، بدنی یا اقتصادی آنچنان ضعیف باشند که قادر به شناسایی حق از باطل نشوند.
- مستضعف عملی و سیاسی: افراد ستمدیده و محرومی که خفقان محیط، اجازۀ عمل و اقدام را از آنان سلب کرده است[۳].
در بسیاری از آیات، واژه استضعاف در برابر "استکبار" آمده است؛ لذا جوامع انسانی به دو طبقه "مستضعَف" و "مستکبِر" تقسیم می‌شوند[۴].
استضعاف در قرآن
واژه استضعاف در قرآن نیامده است؛ اما مشتقات آن در قالب واژه‌های ذیل به کار رفته است:
- "اسْتُضْعِفُوا": ﴿وَنُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ﴾[۵]؛
- "اسْتَضْعَفُونِي": ﴿قَالَ ابْنَ أُمَّ إِنَّ الْقَوْمَ اسْتَضْعَفُونِي﴾[۶]؛
- "يُسْتَضْعَفُونَ": ﴿وَأَوْرَثْنَا الْقَوْمَ الَّذِينَ كَانُوا يُسْتَضْعَفُونَ مَشَارِقَ الْأَرْضِ وَمَغَارِبَهَا﴾[۷]؛
- "يَسْتَضْعِفُ": ﴿إِنَّ فِرْعَوْنَ عَلَا فِي الْأَرْضِ وَجَعَلَ أَهْلَهَا شِيَعًا يَسْتَضْعِفُ طَائِفَةً مِنْهُمْ﴾[۸]؛
- "مُسْتَضْعَفِينَ": ﴿قَالُوا كُنَّا مُسْتَضْعَفِينَ فِي الْأَرْضِ﴾[۹]؛
- "مُسْتَضْعَفُونَ": ﴿وَاذْكُرُوا إِذْ أَنْتُمْ قَلِيلٌ مُسْتَضْعَفُونَ فِي الْأَرْضِ﴾[۱۰].[۱۱]
شرایط تحقق استضعاف
شرایط تحقق استضعاف در شناخت دین و عمل به آن است، استضعاف در شناخت دین از ناتوانی در ادراک یا دسترسی نداشتن به عالمان یا متون دینی به وجود می‌‌آید[۱۲]، امّا استضعاف در عمل به وظایف دینی، به سبب ناتوانیانسان در عمل به فرایض دینی واقع می‌شود و مستضعف هیچ نقشی در استضعاف خود ندارد، بلکه این عوامل ناخواستۀ درونی و بیرونی او را از راهیابی به زندگی کاملاً مؤمنانه ناتوان ساخته است[۱۳].
عوامل اجتماعی استضعاف
برخی از عوامل اجتماعی نیز در ایجاد استضعاف نقش دارند که برخی از آنها عبارت‌اند از:
- خالی شدن مناسبات اجتماعی از عدالت: ﴿إِنَّ فِرْعَوْنَ عَلَا فِي الْأَرْضِ﴾[۱۴]؛
- برتری‌‌طلبی در رابطه حاکمان یا مردم: ﴿قَالَ الْمَلَأُ الَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا مِنْ قَوْمِهِ...﴾[۱۵]؛
- به ضعف کشاندن حاکمان برحقّ و نافرمانی از آنان: ﴿إِنَّ الْقَوْمَ اسْتَضْعَفُونِي﴾[۱۶]؛
- فساد‌گرایی و محرومیت افراد زیر سلطه از حقوق انسانی: ﴿يَسْتَضْعِفُ طَائِفَةً مِنْهُمْ يُذَبِّحُ أَبْنَاءَهُمْ وَيَسْتَحْيِي نِسَاءَهُمْ إِنَّهُ كَانَ مِنَ الْمُفْسِدِينَ﴾[۱۷]. بر اساس این آیه، انباشت ثروت و اشرافیت در بخشی از جامعه به همراه کمی نفرات و تفرقه در طبقات دیگر اجتماع، زمینۀ زبونی و استضعاف فرودستان را به وسیله مستکبران فراهم می‌آورد[۱۸].
وظیفه مستضعفین
قرآن به مستضعفین توصیه می‌‌کند صابرانه در راه حق بایستند و تسلیم تبلیغات مستکبران نگردند و اگر مستکبران امکان زندگی مؤمنانه را از آنان گرفتند در صورت توانایی، مهاجرت کنند و همۀ مسلمانان نیز وظیفه دارند در راه نجات مستضعفان تلاش کنند: ﴿وَمَا لَكُمْ لَا تُقَاتِلُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ وَالْمُسْتَضْعَفِينَ مِنَ الرِّجَالِ وَالنِّسَاءِ وَالْوِلْدَانِ﴾[۱۹][۲۰]
استضعاف در معارف مهدویت
در برخی روایات[۲۱]، از ائمۀ اطهار(ع) با عنوان مستضعفین یاد شده که ظالمان حق آنان را غصب کرده اندف اما ارادۀ خداوند بر امامت و وارث شدن مستضعفان در زمین است: ﴿وَنُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ﴾[۲۲] که روشن‌ترین نمونه برای تحقق این وعدۀ الهی، ظهور امام زمان(ع) و حکومت حق و عدالت در تمام کرۀ زمین است که در تفسیر این آیه به آن اشاره شده است. امام علی(ع) در این باره فرمودند: «این گروه، آل محمد هستند خداوند سبحانه و تعالی مهدی آنان را بعد از زحمت و فشاری که بر آنان وارد می‌شود، برمیانگیزد و به آنها عزّت میدهد و دشمنانشان را ذلیل و خوار می‌‌کند»[۲۳]. امام صادق و امام باقر(ع) نیز تحقق وعده الهی را به زمان ظهور حضرت مهدی(ع) تعبیر کرده‌اند[۲۴].[۲۵]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ مفردات، ص۵۰۷؛ مجمع البحرین، ج۳، ص۱۹؛ التحقیق، ج۷، ص۳۱، «ضعف».
- ↑ ر. ک: محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۲۰۹؛ غفاری ساروی، حسین و قدمی، غلام رضا، استضعاف، دائرةالمعارف قرآن کریم؛ سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۳۹۳ ـ ۳۹۵؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۹۷؛ نظرزاده، عبدالله، فرهنگ اصطلاحات و مفاهیم سیاسی قرآن کریم، ص۸۱.
- ↑ ر. ک: سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۳۹۳ ـ ۳۹۵؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۶۴۷؛ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۲۰۹؛
- ↑ ر.ک: غفاری ساروی، حسین و قدمی، غلام رضا، استضعاف، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۳.
- ↑ «و برآنیم که بر آنان که در زمین ناتوان شمرده شده‌اند منّت گذاریم و آنان را پیشوا گردانیم و آنان را وارثان (روی زمین) کنیم» سوره قصص، آیه ۵.
- ↑ «(برادرش) گفت: ای فرزند مادرم! این قوم مرا ناتوان شمردند» سوره اعراف، آیه ۱۵۰.
- ↑ «و قومی را که (از سوی فرعونیان) ناتوان شمرده می‌شدند وارث شرق و غرب آن سرزمین کردیم» سوره اعراف، آیه ۱۳۷.
- ↑ «بی‌گمان فرعون در زمین (مصر) گردنکشی ورزید و مردم آنجا را دسته‌دسته کرد» سوره قصص، آیه ۴.
- ↑ «می‌گویند: ما ناتوان شمرده‌شدگان روی زمین بوده‌ایم». سوره نساء، آیه ۹۷.
- ↑ «و به یاد آورید هنگامی را که شما در این (سر) زمین گروه اندکی بودید ناتوان به شمار آمده» سوره انفال، آیه ۲۶.
- ↑ ر.ک: غفاری ساروی، حسین و قدمی، غلام رضا، استضعاف، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۳.
- ↑ بحارالانوار، ج۶۹، ص۹۵-۱۰۳؛ نورالثقلین، ج۱، ص۵۳۶-۵۳۹؛ کنزالدقائق، ج۳، ص۵۱۳-۵۱۹؛ المیزان، ج۵، ص۵۱.
- ↑ ر.ک: غفاری ساروی، حسین و قدمی، غلام رضا، استضعاف، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۳.
- ↑ «بی‌گمان فرعون در زمین (مصر) گردنکشی ورزید» سوره قصص، آیه ۴.
- ↑ «سرکردگان سرکش از قوم وی به مؤمنانی که ناتوان به شمار آمده‌اند.».. سوره اعراف، آیه ۷۵.
- ↑ «این قوم مرا ناتوان شمردند» سوره اعراف، آیه ۱۵۰.
- ↑ «بی‌گمان فرعون در زمین (مصر) گردنکشی ورزید و مردم آنجا را دسته‌دسته کرد» سوره قصص، آیه ۴.
- ↑ ر.ک: غفاری ساروی، حسین و قدمی، غلام رضا، استضعاف، دائرةالمعارف قرآن کریم ج۳.
- ↑ «و چرا شما در راه خداوند نبرد نمی‌کنید و (نیز) در راه (رهایی) مستضعفان از مردان و زنان و کودکانی که می‌گویند: پروردگارا! ما را از این شهر که مردمش ستمگرند رهایی بخش و از سوی خود برای ما سرپرستی بگذار و از سوی خود برای ما یاوری بگمار» سوره نساء، آیه ۷۵.
- ↑ ر.ک: سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۳۹۳ ـ ۳۹۵؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۶۴۱؛ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۲۰۹.
- ↑ مجمع البیان، ج۷، ص۳۷۵؛ بحارالانوار، ج۲۴، ص۱۶۷-۱۶۸.
- ↑ «و برآنیم که بر آنان که در زمین ناتوان شمرده شده‌اند منّت گذاریم و آنان را پیشوا گردانیم و آنان را وارثان (روی زمین) کنیم» سوره قصص، آیه ۵.
- ↑ «هُمْ آلُ مُحَمَّدٍ یَبْعَثُ اللَّهُ مَهْدِیَّهُمْ بَعْدَ جَهْدِهِمْ فَیُعِزُّهُمْ وَ یُذِلُ عَدُوَّهُمْ»، کتاب الغیبة، ص۱۸۴؛ بحار الانوار، ج ۵۱، ص۵۴.
- ↑ بحار الانوار، ج ۶۰، ص۲۱۳؛ سفینة البحار، ج ۲، ص۴۴۵.
- ↑ ر.ک: سلیمیان، خدامراد، فرهنگ‌نامه مهدویت، ص۳۹۳ ـ ۳۹۵؛ تونه‌ای، مجتبی، موعودنامه، ص۶۴۱؛ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۲۰۹.