رافع بن خدیج اوسی انصاری در قرآن: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (جایگزینی متن - 'عمربن' به 'عمر بن') |
|||
| (۲۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
{{نبوت}} | {{نبوت}} | ||
{{مدخل مرتبط | |||
| موضوع مرتبط = رافع بن خدیج اوسی انصاری | |||
| عنوان مدخل = [[رافع بن خدیج اوسی انصاری]] | |||
| مداخل مرتبط = [[رافع بن خدیج اوسی انصاری در قرآن]] - [[رافع بن خدیج اوسی انصاری در حدیث]] - [[رافع بن خدیج اوسی انصاری در کلام اسلامی]] | |||
| پرسش مرتبط = | |||
}} | |||
==مقدمه== | == مقدمه == | ||
[[ابوعبدالله]]<ref>الاستیعاب، ج ۲، ص ۴۷۹؛ المنتظم، ج ۶، ص ۱۴۳؛ اسدالغابه، ج ۲، ص ۳۸.</ref> (یا ابو خَدیج)<ref> الاستیعاب، ج ۲، ص ۴۷۹؛ اسدالغابه، ج ۲، ص ۳۸.</ref> [[رافع بن خدیج بن رافع اوسی]] از [[طایفه]] [[بنی‌حارثه]] بود<ref> المعارف، ص ۲۰۶؛ جمهرة انساب العرب، ص ۳۴۰؛ الاصابه، ج ۲، ص ۲۲۹.</ref>. | [[ابوعبدالله]]<ref>الاستیعاب، ج ۲، ص ۴۷۹؛ المنتظم، ج ۶، ص ۱۴۳؛ اسدالغابه، ج ۲، ص ۳۸.</ref> (یا ابو خَدیج)<ref> الاستیعاب، ج ۲، ص ۴۷۹؛ اسدالغابه، ج ۲، ص ۳۸.</ref> [[رافع بن خدیج بن رافع اوسی]] از [[طایفه]] [[بنی‌حارثه]] بود<ref> المعارف، ص ۲۰۶؛ جمهرة انساب العرب، ص ۳۴۰؛ الاصابه، ج ۲، ص ۲۲۹.</ref>. | ||
برخی به [[خطا]] وی را [[خزرجی]] و از طایفه [[بنی‌نجار]] دانسته‌اند<ref> الاستیعاب، ج ۲، ص ۴۷۹.</ref>. مادرش حلیمه، دختر [[مسعود بن سنان بن عامر]] از طایفه خزرجی بنی‌بیاضه بود<ref>اسدالغابه، ج ۲، ص ۳۸؛ الاصابه، ج ۲، ص ۳۶۳.</ref>. از پدرش خدیج اطلاعات کافی در [[اختیار]] نیست و گویا هنگام [[هجرت پیامبر]]{{صل}} زنده نبوده است و هنگام [[وفات]] قطعه‌ای [[زمین]]، یک [[کنیز]] و غلامی حجامت‌گر برای او به [[ارث]] گذاشته بود<ref> الاصابه، ج ۲، ص ۲۲۹.</ref>. هنگام [[مهاجرت]] [[رسول خدا]]{{صل}} [[نوجوانی]] ۱۲، ۱۳ سیزده ساله بود<ref>الاخبار الطوال، ص ۳۱۶.</ref>، از این رو در [[سال دوم هجری]] [[پیامبر]]{{صل}} او را برای شرکت در [[نبرد]] [[بدر]]، کوچک شمرد و اجازه نداد در آن شرکت کند. در نبرد [[احد]] در سال سوم نیز [[حضرت]] با او چنین کرد و تنها [[نگهبانی]] [[مدینه]] را برای او مقرر کرد<ref> اسدالغابه، ج ۲، ص ۳۸؛ الاصابه، ج ۱، ص ۲۹۳.</ref>؛ ولی به پادرمیانی عمویش که بر توان او در [[تیراندازی]] تأکید داشت<ref> السیرة النبویه، ج ۲، ص ۶۶؛ مجمع الزوائد، ج ۶، ص ۱۰۸.</ref>، همچنین چون از همسالانش قد بلندتر، یا آنکه به ۱۵ سالگی رسیده بود، اجازه یافت در نبرد احد شرکت کند<ref> عیون الاثر، ج ۲، ص ۱۲.</ref>. | برخی به [[خطا]] وی را [[خزرجی]] و از طایفه [[بنی‌نجار]] دانسته‌اند<ref> الاستیعاب، ج ۲، ص ۴۷۹.</ref>. مادرش حلیمه، دختر [[مسعود بن سنان بن عامر]] از طایفه خزرجی بنی‌بیاضه بود<ref>اسدالغابه، ج ۲، ص ۳۸؛ الاصابه، ج ۲، ص ۳۶۳.</ref>. از پدرش خدیج اطلاعات کافی در [[اختیار]] نیست و گویا هنگام [[هجرت پیامبر]] {{صل}} زنده نبوده است و هنگام [[وفات]] قطعه‌ای [[زمین]]، یک [[کنیز]] و غلامی حجامت‌گر برای او به [[ارث]] گذاشته بود<ref> الاصابه، ج ۲، ص ۲۲۹.</ref>. هنگام [[مهاجرت]] [[رسول خدا]] {{صل}} [[نوجوانی]] ۱۲، ۱۳ سیزده ساله بود<ref>الاخبار الطوال، ص ۳۱۶.</ref>، از این رو در [[سال دوم هجری]] [[پیامبر]] {{صل}} او را برای شرکت در [[نبرد]] [[بدر]]، کوچک شمرد و اجازه نداد در آن شرکت کند. در نبرد [[احد]] در سال سوم نیز [[حضرت]] با او چنین کرد و تنها [[نگهبانی]] [[مدینه]] را برای او مقرر کرد<ref> اسدالغابه، ج ۲، ص ۳۸؛ الاصابه، ج ۱، ص ۲۹۳.</ref>؛ ولی به پادرمیانی عمویش که بر توان او در [[تیراندازی]] تأکید داشت<ref> السیرة النبویه، ج ۲، ص ۶۶؛ مجمع الزوائد، ج ۶، ص ۱۰۸.</ref>، همچنین چون از همسالانش قد بلندتر، یا آنکه به ۱۵ سالگی رسیده بود، اجازه یافت در نبرد احد شرکت کند<ref> عیون الاثر، ج ۲، ص ۱۲.</ref>. | ||
به [[روایت]] دیگری، برای اجازه گرفتن روی پنجه‌های پای خود ایستاد، تا قدش بلندتر دیده شود و پیامبر{{صل}} با دیدن [[اشتیاق]] رافع و مهارت وی در تیراندازی به او اجازه داد [[پیکار]] کند<ref>تاریخ طبری، ج ۲، ص ۵۰۵.</ref>. رافع در این نبرد جزو تیراندازانی بود که پیامبر{{صل}} آنها را بر [[کوه]] عینین قرار داد تا از [[سپاه]] [[پشتیبانی]] کنند؛ ولی او نیز همراه دیگران پس از [[شکست]] اولیه [[قریش]] برای گردآوری [[غنایم]] [[جایگاه]] خود را رها کرد<ref> المغازی، ج ۱، ص ۲۳۲ـ۲۳۳؛ انساب الاشراف، ج ۱، ص ۳۸۸ـ۳۸۹؛ الطبقات، ج ۲، ص ۳۲؛ ج ۳، ص ۳۶۲.</ref>. | به [[روایت]] دیگری، برای اجازه گرفتن روی پنجه‌های پای خود ایستاد، تا قدش بلندتر دیده شود و پیامبر {{صل}} با دیدن [[اشتیاق]] رافع و مهارت وی در تیراندازی به او اجازه داد [[پیکار]] کند<ref>تاریخ طبری، ج ۲، ص ۵۰۵.</ref>. رافع در این نبرد جزو تیراندازانی بود که پیامبر {{صل}} آنها را بر [[کوه]] عینین قرار داد تا از [[سپاه]] [[پشتیبانی]] کنند؛ ولی او نیز همراه دیگران پس از [[شکست]] اولیه [[قریش]] برای گردآوری [[غنایم]] [[جایگاه]] خود را رها کرد<ref> المغازی، ج ۱، ص ۲۳۲ـ۲۳۳؛ انساب الاشراف، ج ۱، ص ۳۸۸ـ۳۸۹؛ الطبقات، ج ۲، ص ۳۲؛ ج ۳، ص ۳۶۲.</ref>. | ||
[[رافع]]، گزارشگر فرار برخی از [[صحابه]] در [[نبرد]] [[احد]] است که در برخی منابع [[سیره]] و [[تاریخ]] نامشان به صورت «فلان و فلان» [[تغییر]] یافته است<ref> المغازی، ج ۱، ص ۲۹۵.</ref>. در این نبرد، تیری به نزدیکی استخوان ترقوه‌اش خورد که [[پیامبر]]{{صل}} خود آن را بیرون کشید.<ref> انساب الاشراف، ج ۱، ص ۳۸۶؛ اسدالغابه، ج ۲، ص ۳۸.</ref> رافع در بیشتر نبردهای پسین نیز حضور داشت<ref>المعارف، ص ۳۰۶ـ۳۰۷؛ الاستیعاب، ج ۲، ص ۴۷۹؛ اسدالغابه، ج، ص ۳۸.</ref> و از آنها گزارش‌هایی داشته است. در [[غزوه]] انمار بر ضد [[قبیله | [[رافع]]، گزارشگر فرار برخی از [[صحابه]] در [[نبرد]] [[احد]] است که در برخی منابع [[سیره]] و [[تاریخ]] نامشان به صورت «فلان و فلان» [[تغییر]] یافته است<ref> المغازی، ج ۱، ص ۲۹۵.</ref>. در این نبرد، تیری به نزدیکی استخوان ترقوه‌اش خورد که [[پیامبر]] {{صل}} خود آن را بیرون کشید.<ref> انساب الاشراف، ج ۱، ص ۳۸۶؛ اسدالغابه، ج ۲، ص ۳۸.</ref> رافع در بیشتر نبردهای پسین نیز حضور داشت<ref>المعارف، ص ۳۰۶ـ۳۰۷؛ الاستیعاب، ج ۲، ص ۴۷۹؛ اسدالغابه، ج، ص ۳۸.</ref> و از آنها گزارش‌هایی داشته است. در [[غزوه]] انمار بر ضد [[قبیله غطفان]] در [[سال سوم هجری]] گزارش کرده که چگونه پیامبر {{صل}} از دست یکی از [[دشمنان]] [[رهایی]] یافت <ref>اسدالغابه، ج ۲، ص ۸.</ref>. درباره نبرد مریسیع پس از [[سال ۵ هجری]]، نیز از [[نفاق]] [[عبدالله بن ابی]] و تلاش [[خزرجیان]] برای همراه ساختنش با [[رسول خدا]] {{صل}} گزارشی [[نقل]] کرده است<ref> المغازی، ج ۲، ص ۴۰۴، ۴۲۰ـ۴۲۱.</ref>. | ||
گزارشی از سریه خبط در [[سال ۸ هجری]] ضد قبایلی از [[جهینه]] از او در دست است که در آن درگیری [[قیس بن سعد بن عباده انصاری]] از یک سو و [[ابوعبیده]] و | گزارشی از سریه خبط در [[سال ۸ هجری]] ضد قبایلی از [[جهینه]] از او در دست است که در آن درگیری [[قیس بن سعد بن عباده انصاری]] از یک سو و [[ابوعبیده]] و عمر بن خطاب از سوی دیگر را یاد کرده است <ref>المغازی، ج ۲، ص ۷۷۵ـ۷۷۶؛ الطبقات، ج ۲، ص ۱۰۰.</ref>. | ||
در [[غزوه تبوک]] در [[سال ۹ هجری]] هنگامی که [[سپاهیان]] در [[تبوک]] جای گرفتند، با اجازه پیامبر{{صل}} و همراه ۱۰ تن از [[انصار]] به شکارگاهی در آن نزدیکی رفت و با [[تیراندازی]] ۲۰ آهو شکار کرد و [[شب]] هنگام که به لشکرگاه بازگشت پیامبر{{صل}} [[دستور]] داد شکارها را میان [[لشکر]] پخش کنند و براساس مسائل [[امنیتی]] دیگر شکار را به آنها اجازه نداد<ref>المغازی، ج ۳، ص ۱۰۳۵ ـ ۱۰۳۶.</ref>. از [[رافع]] تا دوره [[عثمان]] اطلاعات مشخصی در [[اختیار]] نیست. از سویی گفته شده که در دوره عثمان [[والی]] [[شهر]] یمامه در مناطق مرکزی | در [[غزوه تبوک]] در [[سال ۹ هجری]] هنگامی که [[سپاهیان]] در [[تبوک]] جای گرفتند، با اجازه پیامبر {{صل}} و همراه ۱۰ تن از [[انصار]] به شکارگاهی در آن نزدیکی رفت و با [[تیراندازی]] ۲۰ آهو شکار کرد و [[شب]] هنگام که به لشکرگاه بازگشت پیامبر {{صل}} [[دستور]] داد شکارها را میان [[لشکر]] پخش کنند و براساس مسائل [[امنیتی]] دیگر شکار را به آنها اجازه نداد<ref>المغازی، ج ۳، ص ۱۰۳۵ ـ ۱۰۳۶.</ref>. از [[رافع]] تا دوره [[عثمان]] اطلاعات مشخصی در [[اختیار]] نیست. از سویی گفته شده که در دوره عثمان [[والی]] [[شهر]] یمامه در مناطق مرکزی [[شبه جزیره عربستان]] بوده<ref>تاریخ المدینه، ج ۳، ص ۹۷۰.</ref>و از سوی دیگر برخی معتقدند عثمان وی را از [[مدینه]] [[تبعید]] کرد<ref>تاریخ طبری، ج ۴، ص ۲۸۵؛ الکامل، ابن اثیر، ج ۳، ص ۱۱۵.</ref>. | ||
در دوره [[امام علی]]{{ع}} نخست بر اثر گرایش‌های [[عثمانی]] خود از [[بیعت]] خودداری کرد؛ ولی اندکی بعد از [[رأی]] خود بازگشت و دست بیعت داد<ref> تاریخ طبری، ج ۴، ص ۴۲۹ـ۴۳۰؛ البدء و التاریخ، ج ۵، ص ۲۰۹؛ تاریخ ابن خلدون، ج ۲، ص ۶۰۲ـ۶۰۳.</ref>. رافع جزو [[یاران امام علی]]{{ع}} درآمد و در [[نبرد صفین]] شرکت کرد <ref>اسدالغابه، ج ۲، ص ۳۸؛ تاریخ الاسلام، ج ۵، ص ۴۰۰ـ۴۰۱.</ref> و [[حضرت]] وی را از [[گواهان]] [[حکمیت]] برگزید<ref>وقعة صفین، ص ۵۰۶ ـ ۵۰۷؛ الاخبار الطوال، ص ۱۹۶.</ref> به نظر، رافع در دوره [[معاویه]] به مدینه رفته و آنجا [[عریف]] ([[نماینده]] [[حکومت]] در [[قبیله]]) [[طایفه]] خود شد <ref>الطبقات، ج ۶، ص ۱۳۲؛ اسدالغابه، ج ۲، ص ۳۸.</ref>. | در دوره [[امام علی]] {{ع}} نخست بر اثر گرایش‌های [[عثمانی]] خود از [[بیعت]] خودداری کرد؛ ولی اندکی بعد از [[رأی]] خود بازگشت و دست بیعت داد<ref> تاریخ طبری، ج ۴، ص ۴۲۹ـ۴۳۰؛ البدء و التاریخ، ج ۵، ص ۲۰۹؛ تاریخ ابن خلدون، ج ۲، ص ۶۰۲ـ۶۰۳.</ref>. رافع جزو [[یاران امام علی]] {{ع}} درآمد و در [[نبرد صفین]] شرکت کرد <ref>اسدالغابه، ج ۲، ص ۳۸؛ تاریخ الاسلام، ج ۵، ص ۴۰۰ـ۴۰۱.</ref> و [[حضرت]] وی را از [[گواهان]] [[حکمیت]] برگزید<ref>وقعة صفین، ص ۵۰۶ ـ ۵۰۷؛ الاخبار الطوال، ص ۱۹۶.</ref> به نظر، رافع در دوره [[معاویه]] به مدینه رفته و آنجا [[عریف]] ([[نماینده]] [[حکومت]] در [[قبیله]]) [[طایفه]] خود شد <ref>الطبقات، ج ۶، ص ۱۳۲؛ اسدالغابه، ج ۲، ص ۳۸.</ref>. | ||
وی در آغاز دوره [[یزید بن معاویه]] در [[سال ۶۰ هجری]] هنگامی که دریافت [[عمرو اشدق]] والی [[یزید]] بر مدینه در پی اعزام لشکری برای [[سرکوب]] [[ابن زبیر]] است، به وی سفارش کرد با این کار [[حرمت]] [[خانه خدا]] را نشکند؛ اما او پاسخ داد که [[قریشیان]] اموری را می‌دانند که تو و دوستانت (یعنی [[انصار]]) نمی‌دانید<ref>انساب الاشراف، ج ۵، ص ۳۲۷ـ۳۲۸.</ref>. | وی در آغاز دوره [[یزید بن معاویه]] در [[سال ۶۰ هجری]] هنگامی که دریافت [[عمرو اشدق]] والی [[یزید]] بر مدینه در پی اعزام لشکری برای [[سرکوب]] [[ابن زبیر]] است، به وی سفارش کرد با این کار [[حرمت]] [[خانه خدا]] را نشکند؛ اما او پاسخ داد که [[قریشیان]] اموری را می‌دانند که تو و دوستانت (یعنی [[انصار]]) نمی‌دانید<ref>انساب الاشراف، ج ۵، ص ۳۲۷ـ۳۲۸.</ref>. | ||
| خط ۲۶: | خط ۲۶: | ||
رافع ۱۳ سال بعد و با پایان یافتن دوره ابن زبیر در اثناء سال ۷۳ یا اوایل ۷۴ و در سن ۸۶ سالگی از [[دنیا]] رفت <ref>الانساب، ج ۴، ص ۹؛ الاصابه، ج ۲، ص ۳۶۲ـ۳۶۴؛ تاریخ الاسلام، ج ۵، ص ۴۰۱.</ref>. | رافع ۱۳ سال بعد و با پایان یافتن دوره ابن زبیر در اثناء سال ۷۳ یا اوایل ۷۴ و در سن ۸۶ سالگی از [[دنیا]] رفت <ref>الانساب، ج ۴، ص ۹؛ الاصابه، ج ۲، ص ۳۶۲ـ۳۶۴؛ تاریخ الاسلام، ج ۵، ص ۴۰۱.</ref>. | ||
[[بخاری]] [[وفات]] او را در اواخر [[حکومت معاویه]] و در سال ۵۹ دانسته است<ref>التاریخ الکبیر، ج ۳، ص ۲۹۹؛ الاصابه، ج ۲، ص ۳۶۲؛ ج ۸، ص ۴۳۱.</ref>، پس در ۷۲ سالگی از [[دنیا]] رفته است. برپایه برخی گزارش‌ها نیز عوارض زخم او در [[جنگ احد]] تا دم [[مرگ]] همراهش بود<ref>الاستیعاب، ج ۲، ص ۴۷۹ـ۴۸۰؛ المنتظم، ج ۶، ص ۱۴۳ـ۱۴۴؛ اسدالغابه، ج ۲، ص ۳۸.</ref> وفاتش را در همه روستاهای [[مدینه]] اعلام کردند، تا [[تشییع جنازه]] او را با | [[بخاری]] [[وفات]] او را در اواخر [[حکومت معاویه]] و در سال ۵۹ دانسته است<ref>التاریخ الکبیر، ج ۳، ص ۲۹۹؛ الاصابه، ج ۲، ص ۳۶۲؛ ج ۸، ص ۴۳۱.</ref>، پس در ۷۲ سالگی از [[دنیا]] رفته است. برپایه برخی گزارش‌ها نیز عوارض زخم او در [[جنگ احد]] تا دم [[مرگ]] همراهش بود<ref>الاستیعاب، ج ۲، ص ۴۷۹ـ۴۸۰؛ المنتظم، ج ۶، ص ۱۴۳ـ۱۴۴؛ اسدالغابه، ج ۲، ص ۳۸.</ref> وفاتش را در همه روستاهای [[مدینه]] اعلام کردند، تا [[تشییع جنازه]] او را با شکوه برگزار کنند<ref> السنن الکبری، ج ۴، ص ۷۴؛ المعتبر، ج ۱، ص ۲۶۲؛ ذکری، ج ۱، ص ۲۹۹.</ref>. | ||
[[عبدالله بن عمر]] و به گزارشی [[ابن عباس]] در تشییع جنازه او شرکت داشتند<ref>السنن الکبری، ج ۴، ص ۲۰ـ۲۱.</ref>. عبداللّه‌بن [[عمر]] بر جنازه او [[نماز]] گزارد و پیشاپیش پیکرش حرکت کرد<ref>السنن الکبری، ج ۴، ص ۲۰.</ref>. [[رافع بن خدیج]] در [[رقابت]] میان [[قبایل]]، به ویژه در برابر [[قریش]]، همواره بر نقش [[انصار]] تأکید داشت. به [[روایت]] او [[پیامبر]]{{صل}} برای مدینه و اطراف آن به مثابه [[مکه]] [[حرم]] [[تعیین]] کرد <ref>مسند احمد، ج ۴، ص ۱۴۱؛ صحیح مسلم، ج ۴، ص ۱۱۲.</ref> و مدینه را [[برتر]] از مکه دانست<ref> التاریخ الکبیر، ج ۱، ص ۱۶۰؛ الکامل، ابن عدی، ج ۶، ص ۱۹۱.</ref>. یکبار، زمانی که [[مروان]] در [[خطبه]] خود، مکه، مکیان و حرم مکی را ستود، [[رافع]] به [[اعتراض]] او را [[سرزنش]] کرد که به مدینه و حرم [[مدنی]] اشاره نکرده است<ref>صحیح مسلم، ج ۴، ص ۱۱۲ـ۱۱۳؛ امتاع الاسماع، ج ۱۰، ص ۳۶۴.</ref>. | [[عبدالله بن عمر]] و به گزارشی [[ابن عباس]] در تشییع جنازه او شرکت داشتند<ref>السنن الکبری، ج ۴، ص ۲۰ـ۲۱.</ref>. عبداللّه‌بن [[عمر]] بر جنازه او [[نماز]] گزارد و پیشاپیش پیکرش حرکت کرد<ref>السنن الکبری، ج ۴، ص ۲۰.</ref>. [[رافع بن خدیج]] در [[رقابت]] میان [[قبایل]]، به ویژه در برابر [[قریش]]، همواره بر نقش [[انصار]] تأکید داشت. به [[روایت]] او [[پیامبر]] {{صل}} برای مدینه و اطراف آن به مثابه [[مکه]] [[حرم]] [[تعیین]] کرد <ref>مسند احمد، ج ۴، ص ۱۴۱؛ صحیح مسلم، ج ۴، ص ۱۱۲.</ref> و مدینه را [[برتر]] از مکه دانست<ref> التاریخ الکبیر، ج ۱، ص ۱۶۰؛ الکامل، ابن عدی، ج ۶، ص ۱۹۱.</ref>. یکبار، زمانی که [[مروان]] در [[خطبه]] خود، مکه، مکیان و حرم مکی را ستود، [[رافع]] به [[اعتراض]] او را [[سرزنش]] کرد که به مدینه و حرم [[مدنی]] اشاره نکرده است<ref>صحیح مسلم، ج ۴، ص ۱۱۲ـ۱۱۳؛ امتاع الاسماع، ج ۱۰، ص ۳۶۴.</ref>. | ||
همچنین او جزء ناقلان [[حدیث]] و [[اصحاب]] [[فتوا]] شمرده شده است<ref>الطبقات، ج ۲، ص ۲۸۷؛ الاصابه، ج ۱، ص ۷۵؛ امتاع الاسماع، ج ۹، ص ۱۳۰ ـ ۱۳۴.</ref> او روی هم رفته ۷۸ حدیث<ref>البدایة والنهایه، ج ۹، ص ۳؛ الاعلام، ج ۳، ص ۱۲.</ref>، نیز دعاهایی را از پیامبر{{صل}} بازگو کرده است<ref>سنن الترمذی، ج ۵، ص ۱۳۶؛ المستدرک، ج ۱، ص ۵۳۶ - ۵۳۷.</ref>. رافع، سخنانی را که از پیامبر{{صل}} می‌شنید، می‌نگاشت و در پرسشی در این باره از [[حضرت]]، ایشان [[نگارش]] [[حدیث]] را [[تأیید]] کرده بودند<ref>مجمع‌الزوائد، ج ۱، ص ۱۵۱.</ref>. [[رافع]]، [[فتوا]] دادن خود را پس از [[قتل عثمان]] در [[سال ۳۵ هجری]] در [[مدینه]] آغاز کرد<ref> الطبقات، ج ۲، ص ۲۸۴؛ الاصابه، ج ۱، ص ۷۵.</ref>. فتوای او به خودداری از [[قطع]] دست سارق نهال [[کشاورزی]]<ref>المبسوط، ج ۹، ص ۱۳۹.</ref> و مجاز نبودن کرایه [[زمین]] در برابر بخشی از محصول آن<ref>الرساله، ص ۴۴۵؛ المبسوط، ج ۲۳، ص ۱۳.</ref>، نمونه‌هایی از این فتاوا هستند.<ref>[[مهران اسماعیلی|اسماعیلی، مهران]]، [[رافع بن خدیج اوسی انصاری (مقاله)|مقاله «رافع بن خدیج اوسی انصاری»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۳.</ref> | همچنین او جزء ناقلان [[حدیث]] و [[اصحاب]] [[فتوا]] شمرده شده است<ref>الطبقات، ج ۲، ص ۲۸۷؛ الاصابه، ج ۱، ص ۷۵؛ امتاع الاسماع، ج ۹، ص ۱۳۰ ـ ۱۳۴.</ref> او روی هم رفته ۷۸ حدیث<ref>البدایة والنهایه، ج ۹، ص ۳؛ الاعلام، ج ۳، ص ۱۲.</ref>، نیز دعاهایی را از پیامبر {{صل}} بازگو کرده است<ref>سنن الترمذی، ج ۵، ص ۱۳۶؛ المستدرک، ج ۱، ص ۵۳۶ - ۵۳۷.</ref>. رافع، سخنانی را که از پیامبر {{صل}} می‌شنید، می‌نگاشت و در پرسشی در این باره از [[حضرت]]، ایشان [[نگارش]] [[حدیث]] را [[تأیید]] کرده بودند<ref>مجمع‌الزوائد، ج ۱، ص ۱۵۱.</ref>. [[رافع]]، [[فتوا]] دادن خود را پس از [[قتل عثمان]] در [[سال ۳۵ هجری]] در [[مدینه]] آغاز کرد<ref> الطبقات، ج ۲، ص ۲۸۴؛ الاصابه، ج ۱، ص ۷۵.</ref>. فتوای او به خودداری از [[قطع]] دست سارق نهال [[کشاورزی]]<ref>المبسوط، ج ۹، ص ۱۳۹.</ref> و مجاز نبودن کرایه [[زمین]] در برابر بخشی از محصول آن<ref>الرساله، ص ۴۴۵؛ المبسوط، ج ۲۳، ص ۱۳.</ref>، نمونه‌هایی از این فتاوا هستند.<ref>[[مهران اسماعیلی|اسماعیلی، مهران]]، [[رافع بن خدیج اوسی انصاری (مقاله)|مقاله «رافع بن خدیج اوسی انصاری»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۳.</ref> | ||
==[[رافع بن خدیج]] در [[ | == [[رافع بن خدیج]] در [[شأن نزول]] == | ||
او با خوله<ref>تفسیر قرطبی، ج ۵، ص ۴۰۲؛ تفسیر بغوی، ج ۱، ص ۷۰۷.</ref> یا خویله<ref>کشف الاسرار، ج ۱، ص ۷۱۵.</ref> یا لوحه<ref>غرر التبیان، ص ۲۴۰.</ref> دختر [[محمد بن مسلمه]] یا [[ام عمیس]] [[خواهر]] وی<ref>المحبر، ص ۴۱۱.</ref> ـ که او نیز از [[طایفه]] بنی‌حارثه بود ـ [[ازدواج]] کرد؛ ولی به جهت سن بالای همسرش [[زن]] [[جوان]] دیگری را نیز به همسری گرفت. رافع [[همسر]] جوان خود را بر همسر پیشین خود ترجیح می‌داد، در نتیجه همسر نخستش [[طلاق]] خواست و رافع وی را طلاق داد؛ ولی پیش از سرآمدن عده‌اش، در گفت و گو و توافق با او مقرر شد خوله در ازای کاهش برخی انتظارات خود، به همسری و [[قیمومیت]] او باز گردد. [[تحمل]] چنین شرایطی باز برای خوله دشوار بود که این [[آیه]] نازل شد که بر اساس آن هرگاه زنی [[حس]] کند که شوهرش بنای [[سرکشی]] و [[کناره‌گیری]] دارد، بهتر است برای [[حفظ]] [[حریم]] زوجیت، از پاره‌ای از [[حقوق]] خود صرف‌نظر کرده و با هم [[صلح]] کنند: {{متن قرآن|وَإِنِ امْرَأَةٌ خَافَتْ مِنْ بَعْلِهَا نُشُوزًا أَوْ إِعْرَاضًا فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا أَنْ يُصْلِحَا بَيْنَهُمَا صُلْحًا وَالصُّلْحُ خَيْرٌ وَأُحْضِرَتِ الْأَنْفُسُ الشُّحَّ وَإِنْ تُحْسِنُوا وَتَتَّقُوا فَإِنَّ اللَّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا}}<ref>«و اگر زنی از کناره‌گیری یا رویگردانی شویش بیم دارد بر آن دو گناهی نیست که میان خود به سازشی شایسته برسند و سازش نیکوتر است و جان‌ها آز را در آستین دارند | او با خوله<ref>تفسیر قرطبی، ج ۵، ص ۴۰۲؛ تفسیر بغوی، ج ۱، ص ۷۰۷.</ref> یا خویله<ref>کشف الاسرار، ج ۱، ص ۷۱۵.</ref> یا لوحه<ref>غرر التبیان، ص ۲۴۰.</ref> دختر [[محمد بن مسلمه]] یا [[ام عمیس]] [[خواهر]] وی<ref>المحبر، ص ۴۱۱.</ref> ـ که او نیز از [[طایفه]] بنی‌حارثه بود ـ [[ازدواج]] کرد؛ ولی به جهت سن بالای همسرش [[زن]] [[جوان]] دیگری را نیز به همسری گرفت. رافع [[همسر]] جوان خود را بر همسر پیشین خود ترجیح می‌داد، در نتیجه همسر نخستش [[طلاق]] خواست و رافع وی را طلاق داد؛ ولی پیش از سرآمدن عده‌اش، در گفت و گو و توافق با او مقرر شد خوله در ازای کاهش برخی انتظارات خود، به همسری و [[قیمومیت]] او باز گردد. [[تحمل]] چنین شرایطی باز برای خوله دشوار بود که این [[آیه]] نازل شد که بر اساس آن هرگاه زنی [[حس]] کند که شوهرش بنای [[سرکشی]] و [[کناره‌گیری]] دارد، بهتر است برای [[حفظ]] [[حریم]] زوجیت، از پاره‌ای از [[حقوق]] خود صرف‌نظر کرده و با هم [[صلح]] کنند: {{متن قرآن|وَإِنِ امْرَأَةٌ خَافَتْ مِنْ بَعْلِهَا نُشُوزًا أَوْ إِعْرَاضًا فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا أَنْ يُصْلِحَا بَيْنَهُمَا صُلْحًا وَالصُّلْحُ خَيْرٌ وَأُحْضِرَتِ الْأَنْفُسُ الشُّحَّ وَإِنْ تُحْسِنُوا وَتَتَّقُوا فَإِنَّ اللَّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا}}<ref>«و اگر زنی از کناره‌گیری یا رویگردانی شویش بیم دارد بر آن دو گناهی نیست که میان خود به سازشی شایسته برسند و سازش نیکوتر است و جان‌ها آز را در آستین دارند و اگر نکویی کنید و پرهیزگاری ورزید بی‌گمان خداوند از آنچه انجام می‌دهید آگاه است» سوره نساء، آیه ۱۲۸.</ref>.<ref>تفسیر قمی، ج ۱، ص ۱۵۴؛ جامع البیان، ج ۵، ص ۱۹۶؛ التبیان، ج ۱۳، ص ۳۴۶ـ۳۴۷.</ref> رافع در آغاز [[هجرت]] ۱۲ ساله بود و هنگام [[رحلت پیامبر]] {{صل}} ساله<ref>تاریخ خلیفه، ص ۱۶۹ـ۱۷۰؛ الاخبار الطوال، ص ۳۱۶.</ref>. بر اساس محتوای [[سوره نساء]]، نیز از [[نزول]] این [[سوره]] پس از [[سوره احزاب]] باید به حوادث پس از [[سال ۵ هجری]] مربوط باشد؛ یعنی زمانی که [[رافع]] ۱۷ ساله یا بیشتر بوده است. برپایه این [[شأن نزول]] که راوی‌اش [[سعید بن مسیب مخزومی]] از [[قریش]] است، [[رافع بن خدیج]] پیش از ۱۷ سالگی با زنی سالمند [[ازدواج]] کرده؛ ولی در ۱۷ سالگی [[زن]] [[جوان]] دیگری را به همسری [[برگزیده]] است که به نزول این [[آیه]] انجامید. احتمال دارد این شأن نزول مربوط به [[قریشیان]] بوده؛ ولی آن را به دیگران نسبت داده‌اند؛ به ویژه آنکه برپایه [[روایات]] متعددی، این آیه درباره [[سوده دختر زمعه]] یکی از [[همسران]] [[قریشی]] [[پیامبر]] {{صل}} نازل شده که [[حضرت]] به جهت [[نارضایتی]] از وی [[تصمیم]] داشت او را [[طلاق]] دهد؛ ولی پس از [[مصالحه]] با [[رسول خدا]] {{صل}}زیر [[قیمومیت]] ایشان ماند<ref>تفسیر ابن ابی حاتم، ج ۴، ص ۱۰۷۹؛ جامع البیان، ج ۵، ص ۲۰۰؛ مجمع البیان، ج ۳، ص ۱۸۳.</ref>.<ref>[[مهران اسماعیلی|اسماعیلی، مهران]]، [[رافع بن خدیج اوسی انصاری (مقاله)|مقاله «رافع بن خدیج اوسی انصاری»]]، [[دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|دائرة المعارف قرآن کریم]]، ج۱۳.</ref> | ||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||
{{مدخل وابسته}} | |||
* [[ام عمیس]] (خواهر) | * [[ام عمیس]] (خواهر) | ||
{{پایان مدخل وابسته}} | |||
==منابع== | == منابع == | ||
*[[پرونده:000064.jpg|22px]] [[مهران اسماعیلی|اسماعیلی، مهران]]، [[رافع بن خدیج اوسی انصاری (مقاله)|مقاله «رافع بن خدیج اوسی انصاری»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|'''دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳''']] | {{منابع}} | ||
* [[پرونده:000064.jpg|22px]] [[مهران اسماعیلی|اسماعیلی، مهران]]، [[رافع بن خدیج اوسی انصاری (مقاله)|مقاله «رافع بن خدیج اوسی انصاری»]]، [[دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳ (کتاب)|'''دائرةالمعارف قرآن کریم ج۱۳''']] | |||
{{پایان منابع}} | |||
{{ | == پانویس == | ||
{{پانویس}} | |||
[[رده:رافع بن خدیج اوسی انصاری]] | [[رده:رافع بن خدیج اوسی انصاری]] | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۶ اکتبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۷:۰۲
این مدخل زیرشاخهٔ بحث رافع بن خدیج اوسی انصاری است. رافع بن خدیج اوسی انصاری از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: رافع بن خدیج اوسی انصاری در قرآن - رافع بن خدیج اوسی انصاری در حدیث - رافع بن خدیج اوسی انصاری در کلام اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
ابوعبدالله[۱] (یا ابو خَدیج)[۲] رافع بن خدیج بن رافع اوسی از طایفه بنی‌حارثه بود[۳].
برخی به خطا وی را خزرجی و از طایفه بنی‌نجار دانسته‌اند[۴]. مادرش حلیمه، دختر مسعود بن سنان بن عامر از طایفه خزرجی بنی‌بیاضه بود[۵]. از پدرش خدیج اطلاعات کافی در اختیار نیست و گویا هنگام هجرت پیامبر (ص) زنده نبوده است و هنگام وفات قطعه‌ای زمین، یک کنیز و غلامی حجامت‌گر برای او به ارث گذاشته بود[۶]. هنگام مهاجرت رسول خدا (ص) نوجوانی ۱۲، ۱۳ سیزده ساله بود[۷]، از این رو در سال دوم هجری پیامبر (ص) او را برای شرکت در نبرد بدر، کوچک شمرد و اجازه نداد در آن شرکت کند. در نبرد احد در سال سوم نیز حضرت با او چنین کرد و تنها نگهبانی مدینه را برای او مقرر کرد[۸]؛ ولی به پادرمیانی عمویش که بر توان او در تیراندازی تأکید داشت[۹]، همچنین چون از همسالانش قد بلندتر، یا آنکه به ۱۵ سالگی رسیده بود، اجازه یافت در نبرد احد شرکت کند[۱۰].
به روایت دیگری، برای اجازه گرفتن روی پنجه‌های پای خود ایستاد، تا قدش بلندتر دیده شود و پیامبر (ص) با دیدن اشتیاق رافع و مهارت وی در تیراندازی به او اجازه داد پیکار کند[۱۱]. رافع در این نبرد جزو تیراندازانی بود که پیامبر (ص) آنها را بر کوه عینین قرار داد تا از سپاه پشتیبانی کنند؛ ولی او نیز همراه دیگران پس از شکست اولیه قریش برای گردآوری غنایم جایگاه خود را رها کرد[۱۲].
رافع، گزارشگر فرار برخی از صحابه در نبرد احد است که در برخی منابع سیره و تاریخ نامشان به صورت «فلان و فلان» تغییر یافته است[۱۳]. در این نبرد، تیری به نزدیکی استخوان ترقوه‌اش خورد که پیامبر (ص) خود آن را بیرون کشید.[۱۴] رافع در بیشتر نبردهای پسین نیز حضور داشت[۱۵] و از آنها گزارش‌هایی داشته است. در غزوه انمار بر ضد قبیله غطفان در سال سوم هجری گزارش کرده که چگونه پیامبر (ص) از دست یکی از دشمنان رهایی یافت [۱۶]. درباره نبرد مریسیع پس از سال ۵ هجری، نیز از نفاق عبدالله بن ابی و تلاش خزرجیان برای همراه ساختنش با رسول خدا (ص) گزارشی نقل کرده است[۱۷].
گزارشی از سریه خبط در سال ۸ هجری ضد قبایلی از جهینه از او در دست است که در آن درگیری قیس بن سعد بن عباده انصاری از یک سو و ابوعبیده و عمر بن خطاب از سوی دیگر را یاد کرده است [۱۸].
در غزوه تبوک در سال ۹ هجری هنگامی که سپاهیان در تبوک جای گرفتند، با اجازه پیامبر (ص) و همراه ۱۰ تن از انصار به شکارگاهی در آن نزدیکی رفت و با تیراندازی ۲۰ آهو شکار کرد و شب هنگام که به لشکرگاه بازگشت پیامبر (ص) دستور داد شکارها را میان لشکر پخش کنند و براساس مسائل امنیتی دیگر شکار را به آنها اجازه نداد[۱۹]. از رافع تا دوره عثمان اطلاعات مشخصی در اختیار نیست. از سویی گفته شده که در دوره عثمان والی شهر یمامه در مناطق مرکزی شبه جزیره عربستان بوده[۲۰]و از سوی دیگر برخی معتقدند عثمان وی را از مدینه تبعید کرد[۲۱].
در دوره امام علی (ع) نخست بر اثر گرایش‌های عثمانی خود از بیعت خودداری کرد؛ ولی اندکی بعد از رأی خود بازگشت و دست بیعت داد[۲۲]. رافع جزو یاران امام علی (ع) درآمد و در نبرد صفین شرکت کرد [۲۳] و حضرت وی را از گواهان حکمیت برگزید[۲۴] به نظر، رافع در دوره معاویه به مدینه رفته و آنجا عریف (نماینده حکومت در قبیله) طایفه خود شد [۲۵].
وی در آغاز دوره یزید بن معاویه در سال ۶۰ هجری هنگامی که دریافت عمرو اشدق والی یزید بر مدینه در پی اعزام لشکری برای سرکوب ابن زبیر است، به وی سفارش کرد با این کار حرمت خانه خدا را نشکند؛ اما او پاسخ داد که قریشیان اموری را می‌دانند که تو و دوستانت (یعنی انصار) نمی‌دانید[۲۶].
رافع ۱۳ سال بعد و با پایان یافتن دوره ابن زبیر در اثناء سال ۷۳ یا اوایل ۷۴ و در سن ۸۶ سالگی از دنیا رفت [۲۷].
بخاری وفات او را در اواخر حکومت معاویه و در سال ۵۹ دانسته است[۲۸]، پس در ۷۲ سالگی از دنیا رفته است. برپایه برخی گزارش‌ها نیز عوارض زخم او در جنگ احد تا دم مرگ همراهش بود[۲۹] وفاتش را در همه روستاهای مدینه اعلام کردند، تا تشییع جنازه او را با شکوه برگزار کنند[۳۰].
عبدالله بن عمر و به گزارشی ابن عباس در تشییع جنازه او شرکت داشتند[۳۱]. عبداللّه‌بن عمر بر جنازه او نماز گزارد و پیشاپیش پیکرش حرکت کرد[۳۲]. رافع بن خدیج در رقابت میان قبایل، به ویژه در برابر قریش، همواره بر نقش انصار تأکید داشت. به روایت او پیامبر (ص) برای مدینه و اطراف آن به مثابه مکه حرم تعیین کرد [۳۳] و مدینه را برتر از مکه دانست[۳۴]. یکبار، زمانی که مروان در خطبه خود، مکه، مکیان و حرم مکی را ستود، رافع به اعتراض او را سرزنش کرد که به مدینه و حرم مدنی اشاره نکرده است[۳۵].
همچنین او جزء ناقلان حدیث و اصحاب فتوا شمرده شده است[۳۶] او روی هم رفته ۷۸ حدیث[۳۷]، نیز دعاهایی را از پیامبر (ص) بازگو کرده است[۳۸]. رافع، سخنانی را که از پیامبر (ص) می‌شنید، می‌نگاشت و در پرسشی در این باره از حضرت، ایشان نگارش حدیث را تأیید کرده بودند[۳۹]. رافع، فتوا دادن خود را پس از قتل عثمان در سال ۳۵ هجری در مدینه آغاز کرد[۴۰]. فتوای او به خودداری از قطع دست سارق نهال کشاورزی[۴۱] و مجاز نبودن کرایه زمین در برابر بخشی از محصول آن[۴۲]، نمونه‌هایی از این فتاوا هستند.[۴۳]
رافع بن خدیج در شأن نزول
او با خوله[۴۴] یا خویله[۴۵] یا لوحه[۴۶] دختر محمد بن مسلمه یا ام عمیس خواهر وی[۴۷] ـ که او نیز از طایفه بنی‌حارثه بود ـ ازدواج کرد؛ ولی به جهت سن بالای همسرش زن جوان دیگری را نیز به همسری گرفت. رافع همسر جوان خود را بر همسر پیشین خود ترجیح می‌داد، در نتیجه همسر نخستش طلاق خواست و رافع وی را طلاق داد؛ ولی پیش از سرآمدن عده‌اش، در گفت و گو و توافق با او مقرر شد خوله در ازای کاهش برخی انتظارات خود، به همسری و قیمومیت او باز گردد. تحمل چنین شرایطی باز برای خوله دشوار بود که این آیه نازل شد که بر اساس آن هرگاه زنی حس کند که شوهرش بنای سرکشی و کناره‌گیری دارد، بهتر است برای حفظ حریم زوجیت، از پاره‌ای از حقوق خود صرف‌نظر کرده و با هم صلح کنند: ﴿وَإِنِ امْرَأَةٌ خَافَتْ مِنْ بَعْلِهَا نُشُوزًا أَوْ إِعْرَاضًا فَلَا جُنَاحَ عَلَيْهِمَا أَنْ يُصْلِحَا بَيْنَهُمَا صُلْحًا وَالصُّلْحُ خَيْرٌ وَأُحْضِرَتِ الْأَنْفُسُ الشُّحَّ وَإِنْ تُحْسِنُوا وَتَتَّقُوا فَإِنَّ اللَّهَ كَانَ بِمَا تَعْمَلُونَ خَبِيرًا﴾[۴۸].[۴۹] رافع در آغاز هجرت ۱۲ ساله بود و هنگام رحلت پیامبر (ص) ساله[۵۰]. بر اساس محتوای سوره نساء، نیز از نزول این سوره پس از سوره احزاب باید به حوادث پس از سال ۵ هجری مربوط باشد؛ یعنی زمانی که رافع ۱۷ ساله یا بیشتر بوده است. برپایه این شأن نزول که راوی‌اش سعید بن مسیب مخزومی از قریش است، رافع بن خدیج پیش از ۱۷ سالگی با زنی سالمند ازدواج کرده؛ ولی در ۱۷ سالگی زن جوان دیگری را به همسری برگزیده است که به نزول این آیه انجامید. احتمال دارد این شأن نزول مربوط به قریشیان بوده؛ ولی آن را به دیگران نسبت داده‌اند؛ به ویژه آنکه برپایه روایات متعددی، این آیه درباره سوده دختر زمعه یکی از همسران قریشی پیامبر (ص) نازل شده که حضرت به جهت نارضایتی از وی تصمیم داشت او را طلاق دهد؛ ولی پس از مصالحه با رسول خدا (ص)زیر قیمومیت ایشان ماند[۵۱].[۵۲]
جستارهای وابسته
- ام عمیس (خواهر)
منابع
پانویس
- ↑ الاستیعاب، ج ۲، ص ۴۷۹؛ المنتظم، ج ۶، ص ۱۴۳؛ اسدالغابه، ج ۲، ص ۳۸.
- ↑ الاستیعاب، ج ۲، ص ۴۷۹؛ اسدالغابه، ج ۲، ص ۳۸.
- ↑ المعارف، ص ۲۰۶؛ جمهرة انساب العرب، ص ۳۴۰؛ الاصابه، ج ۲، ص ۲۲۹.
- ↑ الاستیعاب، ج ۲، ص ۴۷۹.
- ↑ اسدالغابه، ج ۲، ص ۳۸؛ الاصابه، ج ۲، ص ۳۶۳.
- ↑ الاصابه، ج ۲، ص ۲۲۹.
- ↑ الاخبار الطوال، ص ۳۱۶.
- ↑ اسدالغابه، ج ۲، ص ۳۸؛ الاصابه، ج ۱، ص ۲۹۳.
- ↑ السیرة النبویه، ج ۲، ص ۶۶؛ مجمع الزوائد، ج ۶، ص ۱۰۸.
- ↑ عیون الاثر، ج ۲، ص ۱۲.
- ↑ تاریخ طبری، ج ۲، ص ۵۰۵.
- ↑ المغازی، ج ۱، ص ۲۳۲ـ۲۳۳؛ انساب الاشراف، ج ۱، ص ۳۸۸ـ۳۸۹؛ الطبقات، ج ۲، ص ۳۲؛ ج ۳، ص ۳۶۲.
- ↑ المغازی، ج ۱، ص ۲۹۵.
- ↑ انساب الاشراف، ج ۱، ص ۳۸۶؛ اسدالغابه، ج ۲، ص ۳۸.
- ↑ المعارف، ص ۳۰۶ـ۳۰۷؛ الاستیعاب، ج ۲، ص ۴۷۹؛ اسدالغابه، ج، ص ۳۸.
- ↑ اسدالغابه، ج ۲، ص ۸.
- ↑ المغازی، ج ۲، ص ۴۰۴، ۴۲۰ـ۴۲۱.
- ↑ المغازی، ج ۲، ص ۷۷۵ـ۷۷۶؛ الطبقات، ج ۲، ص ۱۰۰.
- ↑ المغازی، ج ۳، ص ۱۰۳۵ ـ ۱۰۳۶.
- ↑ تاریخ المدینه، ج ۳، ص ۹۷۰.
- ↑ تاریخ طبری، ج ۴، ص ۲۸۵؛ الکامل، ابن اثیر، ج ۳، ص ۱۱۵.
- ↑ تاریخ طبری، ج ۴، ص ۴۲۹ـ۴۳۰؛ البدء و التاریخ، ج ۵، ص ۲۰۹؛ تاریخ ابن خلدون، ج ۲، ص ۶۰۲ـ۶۰۳.
- ↑ اسدالغابه، ج ۲، ص ۳۸؛ تاریخ الاسلام، ج ۵، ص ۴۰۰ـ۴۰۱.
- ↑ وقعة صفین، ص ۵۰۶ ـ ۵۰۷؛ الاخبار الطوال، ص ۱۹۶.
- ↑ الطبقات، ج ۶، ص ۱۳۲؛ اسدالغابه، ج ۲، ص ۳۸.
- ↑ انساب الاشراف، ج ۵، ص ۳۲۷ـ۳۲۸.
- ↑ الانساب، ج ۴، ص ۹؛ الاصابه، ج ۲، ص ۳۶۲ـ۳۶۴؛ تاریخ الاسلام، ج ۵، ص ۴۰۱.
- ↑ التاریخ الکبیر، ج ۳، ص ۲۹۹؛ الاصابه، ج ۲، ص ۳۶۲؛ ج ۸، ص ۴۳۱.
- ↑ الاستیعاب، ج ۲، ص ۴۷۹ـ۴۸۰؛ المنتظم، ج ۶، ص ۱۴۳ـ۱۴۴؛ اسدالغابه، ج ۲، ص ۳۸.
- ↑ السنن الکبری، ج ۴، ص ۷۴؛ المعتبر، ج ۱، ص ۲۶۲؛ ذکری، ج ۱، ص ۲۹۹.
- ↑ السنن الکبری، ج ۴، ص ۲۰ـ۲۱.
- ↑ السنن الکبری، ج ۴، ص ۲۰.
- ↑ مسند احمد، ج ۴، ص ۱۴۱؛ صحیح مسلم، ج ۴، ص ۱۱۲.
- ↑ التاریخ الکبیر، ج ۱، ص ۱۶۰؛ الکامل، ابن عدی، ج ۶، ص ۱۹۱.
- ↑ صحیح مسلم، ج ۴، ص ۱۱۲ـ۱۱۳؛ امتاع الاسماع، ج ۱۰، ص ۳۶۴.
- ↑ الطبقات، ج ۲، ص ۲۸۷؛ الاصابه، ج ۱، ص ۷۵؛ امتاع الاسماع، ج ۹، ص ۱۳۰ ـ ۱۳۴.
- ↑ البدایة والنهایه، ج ۹، ص ۳؛ الاعلام، ج ۳، ص ۱۲.
- ↑ سنن الترمذی، ج ۵، ص ۱۳۶؛ المستدرک، ج ۱، ص ۵۳۶ - ۵۳۷.
- ↑ مجمع‌الزوائد، ج ۱، ص ۱۵۱.
- ↑ الطبقات، ج ۲، ص ۲۸۴؛ الاصابه، ج ۱، ص ۷۵.
- ↑ المبسوط، ج ۹، ص ۱۳۹.
- ↑ الرساله، ص ۴۴۵؛ المبسوط، ج ۲۳، ص ۱۳.
- ↑ اسماعیلی، مهران، مقاله «رافع بن خدیج اوسی انصاری»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۱۳.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج ۵، ص ۴۰۲؛ تفسیر بغوی، ج ۱، ص ۷۰۷.
- ↑ کشف الاسرار، ج ۱، ص ۷۱۵.
- ↑ غرر التبیان، ص ۲۴۰.
- ↑ المحبر، ص ۴۱۱.
- ↑ «و اگر زنی از کناره‌گیری یا رویگردانی شویش بیم دارد بر آن دو گناهی نیست که میان خود به سازشی شایسته برسند و سازش نیکوتر است و جان‌ها آز را در آستین دارند و اگر نکویی کنید و پرهیزگاری ورزید بی‌گمان خداوند از آنچه انجام می‌دهید آگاه است» سوره نساء، آیه ۱۲۸.
- ↑ تفسیر قمی، ج ۱، ص ۱۵۴؛ جامع البیان، ج ۵، ص ۱۹۶؛ التبیان، ج ۱۳، ص ۳۴۶ـ۳۴۷.
- ↑ تاریخ خلیفه، ص ۱۶۹ـ۱۷۰؛ الاخبار الطوال، ص ۳۱۶.
- ↑ تفسیر ابن ابی حاتم، ج ۴، ص ۱۰۷۹؛ جامع البیان، ج ۵، ص ۲۰۰؛ مجمع البیان، ج ۳، ص ۱۸۳.
- ↑ اسماعیلی، مهران، مقاله «رافع بن خدیج اوسی انصاری»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۱۳.