عصمت امام در معارف و سیره امام باقر: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۱۱ سپتامبر ۲۰۲۲، ساعت ۱۸:۲۷

مقدمه

پس از پشت سر نهادن دوران پر از فشار و اختناق ناشی از حکومت آل امیه و آل مروان و ورود به دوران انتقال قدرت و حکومت به بنی عباس، فرصتی دست داد تا پیشوایان مذهب شیعه با فراغ بال بیشتری به نشر معارف حقه مذهب تشیع بپردازند. همچنین این دوره با شکل‌گیری مهم‌ترین گرایش‌ها و مذاهب فکری و کلامی در جهان اسلام مقارن بود. در این راستا امام باقر (ع) با تأسیس و پی‌ریزی نهضتی علمی، افزون بر بیان مطالب و معارف فقهی، به نشر معارف بلند اعتقادی نیز پرداختند. در این دوره امام باقر (ع)، همچون دیگر امامان پاک (ع) بر موهبتی و الهی بودن مقوله عصمت تأکید می‌کردند. ابوحمزه ثمالی از امام باقر (ع) نقل می‌کند که ایشان در قنوت نماز جمعه، پس از بیان کلمات فرج، ذکری ویژه می‌گفت: «خدایا مرا بیامرز... ؛ گناهان پیشین مرا ببخش و برای ادامه عمرم عصمت را روزی من کن که هرگز به عصیان تو بازنگردم و در حالی بمیرم که تو از من راضی باشی»^[۱]. امام باقر (ع) در پاسخ به پرسش جابر بن یزید جعفی، با یادآوری روایت پیامبر اکرم (ص) در وصف امامان پاک (ع) می‌فرماید: «ایشان گناه نمی‌کنند، و خدای عزوجل تأییدشان می‌کند و توفیقشان می‌دهد.... روح القدس از ایشان جدا نمی‌شود، و ایشان نیز از او مفارقت نمی‌کنند؛ از قرآن جدا نیستند، و قرآن نیز از آنها جدا نیست»^[۲]. بر اساس این بیان، راز عصمت امامان پاک (ع) تأیید، توفیق و تسدید الهی و نیز همراهی دائم روح القدس با آنهاست. اگرچه عصمت پیامبران، از جمله آموزه‌های پذیرفته شده اغلب فرقه‌های اسلامی است، همان‌گونه که پیش‌تر نیز بیان شد، ظاهر برخی از آیات قرآن کریم، موهم صدور گناه از برخی پیامبران بود که در ذهن برخی از مسلمانان شیهه صدور گناه از پیامبران را ایجاد کرده بود.

حضرت ایوب (ع) از جمله پیامبرانی است که به امتحانات فراوانی مبتلا شد. بر اساس برخی روایات، در عصر امام باقر (ع) این توهم برای برخی به وجود آمد که بلاهای نازل شده بر آن پیامبر الهی به دلیل صدور گناهانی از وی بوده است. به نقل محمد بن عماره از پدرش، امام باقر (ع) در رفع این توهم فرمود: «همانا ایوب (ع) بدون اینکه گناهی از او سر زند، به بلایا مبتلا شد، و پیامبران گناه نمی‌کنند؛ زیرا آنان معصوم و مطهرند، گناه نمی‌کنند و از حق منحرف و گناه صغیره و کبیره مرتکب نمی‌شوند»^[۳]. امام (ع) در این بیان، نه تنها به تقریر اصل عصمت پیامبران می‌پردازد، بلکه به قلمرو عصمت ایشان نیز اشاره می‌کند و پیامبران را کسانی می‌شمرد که از همه گناهان کبیره و صغیره معصوم‌اند. از این روایت برمی‌آید که مفهوم عصمت در آن، تنها بر عصمت از گناه اطلاق شده است؛ اما برخلاف بسیاری از روایات بر عمومیت آن برای گناهان کبیره و صغیره نیز تأکید شده است.

امام باقر (ع)، در دوران امامت خود همچون گذشته بر عصمت امامان پاک (ع) تأکید می‌کرد؛ چنان که آن حضرت در پاسخ به پرسش جابر بن یزید جعفی مبنی بر دلیل نیاز به پیامبر و امام فرمود: «برای اینکه عالَم بر صلاح باقی بماند؛ چه آنکه خداوند عزوجل مادام که نبی یا امام در بین مردم‌اند، عذاب را از اهل زمین برمی‌دارد، و شاهد این کلام، فرمود: خدای عزوجل در قرآن کریم است: وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَأَنْتَ فِيهِمْ^[۴]^[۵]. امام (ع) در ادامه همین روایت با استناد به کلام پیامبر اکرم (ص) به توصیف اهل بیت عصمت و طهارت می‌پردازد و آنان را همان مصداق‌های اولی الأمر می‌شمرد: «مقصود از اهل بیت پیامبر (ص) امامان (ع) هستند که حق تعالی طاعت ایشان را با طاعت خود مقرون کرده و فرموده است: يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ^[۶]، و مقصود از صاحبان امر امامان معصوم‌اند که از هرگونه آلودگی پاک‌اند؛ مرتکب هیچ گناهی نمی‌شوند و اساساً کوچک‌ترین عصیانی از آنان سر نمی‌زند»^[۷].^[۸]

منابع

فاریاب، محمد حسین، عصمت امام

پانویس

↑ محمد بن حسن طوسی، مصباح المتهجد، ص۳۶۵.
↑ «...لَا يَعْصُونَ وَ هُمُ الْمُؤَيَّدُونَ الْمُوَفَّقُونَ الْمُسَدَّدُونَ... لَا يُفَارِقُهُمْ رُوحُ الْقُدُسِ وَ لَا يُفَارِقُونَهُ وَ لَا يُفَارِقُونَ الْقُرْآنَ وَ لَا يُفَارِقُهُمْ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ أَجْمَعِينَ»؛ (محمد بن علی بن حسین (شیخ صدوق)، علل الشرایع، ج۱، ص۱۲۳-۱۲۴).
↑ «إِنَّ أَيُّوبَ (ع) ابْتُلِيَ مِنْ غَيْرِ ذَنْبٍ وَ إِنَّ الْأَنْبِيَاءَ لَا يُذْنِبُونَ لِأَنَّهُمْ مَعْصُومُونَ مُطَهَّرُونَ لَا يُذْنِبُونَ وَ لَا يَزِيغُونَ وَ لَا يَرْتَكِبُونَ ذَنْباً صَغِيراً وَ لَا كَبِيراً»؛ (محمد بن علی بن حسین (شیخ صدوق)، الخصال، ج۲، ص۳۹۹).
↑ «و خداوند بر آن نیست تا تو در میان آنان هستی آنان را عذاب کند و تا آمرزش می‌خواهند خداوند بر آن نیست که عذاب کننده آنها باشد» سوره انفال، آیه ۳۳.
↑ «لِبَقَاءِ الْعَالَمِ عَلَى صَلَاحِهِ وَ ذَلِكَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَرْفَعُ الْعَذَابَ عَنْ أَهْلِ الْأَرْضِ إِذَا كَانَ فِيهَا نَبِيٌّ أَوْ إِمَامٌ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَأَنْتَ فِيهِمْ»؛ (محمد بن علی بن حسین (شیخ صدوق)، علل الشرایع، ج۱، ص۱۲۳-۱۲۴).
↑ «ای مؤمنان، از خداوند فرمان برید و از پیامبر و زمامدارانی که از شمایند فرمانبرداری کنید» سوره نساء، آیه ۵۹.
↑ محمد بن علی بن حسین (شیخ صدوق)، علل الشرایع، ج۱، ص۱۲۳-۱۲۴.
↑ فاریاب، محمد حسین، عصمت امام، ص ۱۶۸.

[1] محمد بن حسن طوسی، مصباح المتهجد، ص۳۶۵.

[2] «...لَا يَعْصُونَ وَ هُمُ الْمُؤَيَّدُونَ الْمُوَفَّقُونَ الْمُسَدَّدُونَ... لَا يُفَارِقُهُمْ رُوحُ الْقُدُسِ وَ لَا يُفَارِقُونَهُ وَ لَا يُفَارِقُونَ الْقُرْآنَ وَ لَا يُفَارِقُهُمْ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ أَجْمَعِينَ»؛ (محمد بن علی بن حسین (شیخ صدوق)، علل الشرایع، ج۱، ص۱۲۳-۱۲۴).

[3] «إِنَّ أَيُّوبَ (ع) ابْتُلِيَ مِنْ غَيْرِ ذَنْبٍ وَ إِنَّ الْأَنْبِيَاءَ لَا يُذْنِبُونَ لِأَنَّهُمْ مَعْصُومُونَ مُطَهَّرُونَ لَا يُذْنِبُونَ وَ لَا يَزِيغُونَ وَ لَا يَرْتَكِبُونَ ذَنْباً صَغِيراً وَ لَا كَبِيراً»؛ (محمد بن علی بن حسین (شیخ صدوق)، الخصال، ج۲، ص۳۹۹).

[4] «و خداوند بر آن نیست تا تو در میان آنان هستی آنان را عذاب کند و تا آمرزش می‌خواهند خداوند بر آن نیست که عذاب کننده آنها باشد» سوره انفال، آیه ۳۳.

[5] «لِبَقَاءِ الْعَالَمِ عَلَى صَلَاحِهِ وَ ذَلِكَ أَنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَرْفَعُ الْعَذَابَ عَنْ أَهْلِ الْأَرْضِ إِذَا كَانَ فِيهَا نَبِيٌّ أَوْ إِمَامٌ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَمَا كَانَ اللَّهُ لِيُعَذِّبَهُمْ وَأَنْتَ فِيهِمْ»؛ (محمد بن علی بن حسین (شیخ صدوق)، علل الشرایع، ج۱، ص۱۲۳-۱۲۴).

[6] «ای مؤمنان، از خداوند فرمان برید و از پیامبر و زمامدارانی که از شمایند فرمانبرداری کنید» سوره نساء، آیه ۵۹.

[7] محمد بن علی بن حسین (شیخ صدوق)، علل الشرایع، ج۱، ص۱۲۳-۱۲۴.

[8] فاریاب، محمد حسین، عصمت امام، ص ۱۶۸.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

@@ خط ۹: / خط ۹: @@
 پس از پشت سر نهادن دوران پر از فشار و [[اختناق]] ناشی از [[حکومت]] [[آل امیه]] و [[آل مروان]] و ورود به دوران انتقال [[قدرت]] و حکومت به [[بنی عباس]]، فرصتی دست داد تا [[پیشوایان]] [[مذهب شیعه]] با فراغ بال بیشتری به نشر [[معارف]] حقه [[مذهب تشیع]] بپردازند. همچنین این دوره با شکل‌گیری مهم‌ترین [[گرایش‌ها]] و [[مذاهب]] [[فکری]] و [[کلامی]] در [[جهان اسلام]] مقارن بود. در این راستا [[امام باقر]] {{ع}} با تأسیس و پی‌ریزی نهضتی [[علمی]]، افزون بر بیان مطالب و معارف [[فقهی]]، به نشر معارف بلند [[اعتقادی]] نیز پرداختند.
 در این دوره امام باقر {{ع}}، همچون دیگر [[امامان]] [[پاک]] {{عم}} بر موهبتی و [[الهی]] بودن مقوله [[عصمت]] تأکید می‌کردند. [[ابوحمزه ثمالی]] از امام باقر {{ع}} نقل می‌کند که ایشان در [[قنوت]] [[نماز جمعه]]، پس از بیان کلمات [[فرج]]، ذکری ویژه می‌گفت: «خدایا مرا بیامرز... ؛ [[گناهان]] پیشین مرا ببخش و برای ادامه عمرم عصمت را روزی من کن که هرگز به [[عصیان]] تو بازنگردم و در حالی بمیرم که تو از من [[راضی]] باشی»<ref>محمد بن حسن طوسی، مصباح المتهجد، ص۳۶۵.</ref>.
-امام باقر {{ع}} در پاسخ به [[پرسش]] [[جابر بن یزید جعفی]]، با یادآوری [[روایت]] [[پیامبر اکرم]] {{صل}} در [[وصف]] امامان پاک {{عم}} می‌فرماید: «ایشان [[گناه]] نمی‌کنند، و [[خدای عزوجل]] تأییدشان می‌کند و توفیقشان می‌دهد.... [[روح القدس]] از ایشان جدا نمی‌شود، و ایشان نیز از او مفارقت نمی‌کنند؛ از [[قرآن]] جدا نیستند، و قرآن نیز از آنها جدا نیست»<ref>{{متن حدیث|...لَا يَعْصُونَ وَ هُمُ الْمُؤَيَّدُونَ الْمُوَفَّقُونَ الْمُسَدَّدُونَ... لَا يُفَارِقُهُمْ رُوحُ الْقُدُسِ وَ لَا يُفَارِقُونَهُ وَ لَا يُفَارِقُونَ الْقُرْآنَ وَ لَا يُفَارِقُهُمْ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ أَجْمَعِينَ}}؛ (محمد بن علی بن حسین (شیخ صدوق)، علل الشرایع، ج۱، ص۱۲۳-۱۲۴).</ref>.
+امام باقر {{ع}} در پاسخ به [[پرسش]] [[جابر بن یزید جعفی]]، با یادآوری [[روایت]] [[پیامبر اکرم]] {{صل}} در وصف امامان پاک {{عم}} می‌فرماید: «ایشان [[گناه]] نمی‌کنند، و [[خدای عزوجل]] تأییدشان می‌کند و توفیقشان می‌دهد.... [[روح القدس]] از ایشان جدا نمی‌شود، و ایشان نیز از او مفارقت نمی‌کنند؛ از [[قرآن]] جدا نیستند، و قرآن نیز از آنها جدا نیست»<ref>{{متن حدیث|...لَا يَعْصُونَ وَ هُمُ الْمُؤَيَّدُونَ الْمُوَفَّقُونَ الْمُسَدَّدُونَ... لَا يُفَارِقُهُمْ رُوحُ الْقُدُسِ وَ لَا يُفَارِقُونَهُ وَ لَا يُفَارِقُونَ الْقُرْآنَ وَ لَا يُفَارِقُهُمْ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ أَجْمَعِينَ}}؛ (محمد بن علی بن حسین (شیخ صدوق)، علل الشرایع، ج۱، ص۱۲۳-۱۲۴).</ref>.
 بر اساس این بیان، [[راز]] [[عصمت امامان]] پاک {{عم}} [[تأیید]]، [[توفیق]] و [[تسدید الهی]] و نیز [[همراهی]] دائم روح القدس با آنهاست.
 اگرچه [[عصمت پیامبران]]، از جمله آموزه‌های پذیرفته شده اغلب [[فرقه‌های اسلامی]] است، همان‌گونه که پیش‌تر نیز بیان شد، ظاهر برخی از [[آیات قرآن کریم]]، موهم [[صدور گناه]] از برخی [[پیامبران]] بود که در [[ذهن]] برخی از [[مسلمانان]] شیهه [[صدور گناه]] از پیامبران را ایجاد کرده بود.