حضرت آدم در نهج البلاغه: تفاوت میان نسخه‌ها
(←منابع) |
|||
| خط ۲۰: | خط ۲۰: | ||
== سرگذشت آدم {{ع}} == | == سرگذشت آدم {{ع}} == | ||
{{اصلی|سرگذشت حضرت آدم}} | |||
[[خداوند]] پس از [[آفرینش]] [[آدم]] {{ع}} [[حوا]] را نیز آفرید تا [[آدم]] همسری داشته باشد. آن دو در [[بهشت]] از نعمت‌ها فراوان برخوردار شدند. آنگاه [[خداوند سبحان]] [[آدم]] را در [[بهشت]] جای داد؛ سرایی که زندگی در آن خوش و آرام بود و جایگاهی همه ایمنی؛ و او را از [[ابلیس]] و دشمنی‌اش برحذر داشت<ref>{{متن حدیث|ثُمَّ أَسْكَنَ سُبْحَانَهُ آدَمَ دَاراً أَرْغَدَ فِيهَا [عِيشَتَهُ] عَيْشَهُ وَ آمَنَ فِيهَا مَحَلَّتَهُ وَ حَذَّرَهُ إِبْلِيسَ وَ عَدَاوَتَهُ}}؛ نهج البلاغه، خطبه ۱.</ref>. | [[خداوند]] پس از [[آفرینش]] [[آدم]] {{ع}} [[حوا]] را نیز آفرید تا [[آدم]] همسری داشته باشد. آن دو در [[بهشت]] از نعمت‌ها فراوان برخوردار شدند. آنگاه [[خداوند سبحان]] [[آدم]] را در [[بهشت]] جای داد؛ سرایی که زندگی در آن خوش و آرام بود و جایگاهی همه ایمنی؛ و او را از [[ابلیس]] و دشمنی‌اش برحذر داشت<ref>{{متن حدیث|ثُمَّ أَسْكَنَ سُبْحَانَهُ آدَمَ دَاراً أَرْغَدَ فِيهَا [عِيشَتَهُ] عَيْشَهُ وَ آمَنَ فِيهَا مَحَلَّتَهُ وَ حَذَّرَهُ إِبْلِيسَ وَ عَدَاوَتَهُ}}؛ نهج البلاغه، خطبه ۱.</ref>. | ||
نسخهٔ کنونی تا ۱۷ ژوئن ۲۰۲۳، ساعت ۱۵:۱۵
این مدخل زیرشاخهٔ بحث حضرت آدم است. حضرت آدم از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: حضرت آدم در قرآن - حضرت آدم در علوم قرآنی - حضرت آدم در کلام اسلامی - حضرت آدم در فقه اسلامی - حضرت آدم در نهج البلاغه - حضرت آدم در معارف مهدویت - حضرت آدم در معارف دعا و زیارات - حضرت آدم در معارف و سیره سجادی - حضرت آدم در معارف و سیره رضوی - حضرت آدم در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط نداردمقدمه
حضرت آدم (ع) نخستین انسانی است که پا به جهان آفرینش گذاشت. او نیای همه انسان‌ها و نخستین پیامبر الهی است. نام حضرت آدم (ع) در قرآن کریم ۲۵ مرتبه و در نهج البلاغه هشت مرتبه تکرار شده است: «فَلَمَّا مَهَدَ أَرْضَهُ وَ أَنْفَذَ أَمْرَهُ اخْتَارَ آدَمَ خِیرَةً مِنْ خَلْقِهِ وَ جَعَلَهُ أَوَّلَ جِبِلَّتِهِ»[۱]. درباره کیفیت آفرینش حضرت آدم (ع) نیز می‌فرماید: "آنگاه که خدای سبحان از زمین ناهموار و نرم و از آن‌جا که زمین شیرین بود و شوره‌زار، خاکی برگرفت و به آب بشست تا یک‌دست و خالص شد. پس نمناکش ساخت تا چسبنده شد و از آن پیکری ساخت دارای دارای اندام‌ها و اعضا و مفاصل، و خشکش کرد تا خود را بگرفت چونان سفالینه؛ و تا مدتی معین و زمانی مشخص سختش گردانید. آنگاه از روح خود در آن بدمید. آن پیکر گلین که جان یافته بود، از جای برخاست که انسانی شده بود"[۲].
خداوند متعال خاک آدم (ع) را از مکان‌های مختلف با خصوصیات متفاوت و متضاد برگزید تا طبیعت او طبیعتی معتدل و میانه باشد. سپس از روح خود در آن دمید و او را جان داد. دمیدن روح الهی در ضمیر آدم ویژگی‌هایی را در او به وجود آورد که لازمه رشد و تعالی فرزندان آدم شد. امام (ع) در این باره می‌فرماید: "(وجود) ذهنی که در کارها به جولانش درآورد و اندیشه‌ای که با آن در امور تصرف کند و عضوهایی که مانند ابزارها به کارشان گیرد و نیروی شناختی که میان حق و باطل فرق نهد و طعم‌ها و بوها و رنگ‌ها و چیزها را دریابد. معجونی سرشته از رنگ‌های گوناگون؛ برخی همانند یکدیگر و برخی مخالف و ضد یکدیگر، چون گرمی و سردی، تری و خشکی و اندوه و شادمانی[۳].
خداوند آدم (ع) و فرزندانش را جانشینان خود در زمین قرار داد و فرشتگان را به‌دلیل عهدی که با او بسته بودند، امر کرد تا بر آدم سجده کنند و او را گرامی بدارند: "خداوند از فرشتگان خواست تا امانت به‌جای آورند و به وصیّت او وفا کنند و در برابر آدم به سجده درآیند و کرامت و برتری او را به جان پذیرا شوند؛ و چنین فرمود: بر آدم سجده برید"[۴].
سجده فرشتگان به معنای عبادتِ آدم (ع) نبود، زیرا که تنها خداوند شایسته عبادت و پرستش است، بلکه خداوند بدین‌وسیله بر کرامت و عظمت انسان تأکید می‌ورزد. همان‌گونه که در پاسخ سؤال فرشتگان به چرایی آفرینش آدم به آنها می‌گوید: من می‌دانم آنچه را شما نمی‌دانید"[۵].[۶]
دین حضرت آدم (ع)
قرآن کریم درباره نبوت حضرت آدم (ع) و دین او بیان صریحی ندارد؛ اما مواردی مانند خلیفه خدا بودن وی در زمین[۷] و نام بردن از وی در کنار حضرت نوح (ع) و آل ابراهيم و آل عمران به عنوان برگزیده خدا[۸] دلیل پیامبری آن حضرت معرفی شده است[۹]. برخی روایات از نزول کتاب آسمانی "۱۰ صحیفه" بر حضرت آدم (ع) خبر داده‌اند[۱۰]. آیات قرآن کریم نیز بر نزول مجموعه‌ای از معارف وحیانی بر حضرت آدم (ع) دلالت می‌کنند[۱۱]. بر اساس این آیات و نظایر آنها، حضرت آدم (ع) نخستین دریافت‌کننده آموزه‌های وحیانی و دارنده نخستین دین بوده است[۱۲].[۱۳]
سرگذشت آدم (ع)
خداوند پس از آفرینش آدم (ع) حوا را نیز آفرید تا آدم همسری داشته باشد. آن دو در بهشت از نعمت‌ها فراوان برخوردار شدند. آنگاه خداوند سبحان آدم را در بهشت جای داد؛ سرایی که زندگی در آن خوش و آرام بود و جایگاهی همه ایمنی؛ و او را از ابلیس و دشمنی‌اش برحذر داشت[۱۴].
آنچه مسلم است خداوند آدم و فرزندانش را آفرید تا در زمین زندگی کنند و پس از پایان عمر بدرود حیات گویند. بنابراین حضور آدم (ع) و همسرش در بهشت نیز موقّتی و برای آزمایش آنها بود. خداوند استفاده از تمام نعمت‌های بهشتی را برای آن دو فراهم کرده بود، به‌جز میوه یک درخت. اما آنها اسیر وسوسه‌های ابلیس شدند و از میوه آن درخت خوردند که در پی آن، زشتی‌هایشان آشکار شد و به زمین انتقال یافتند. امام (ع) در این‌باره می‌فرماید: "ولی دشمن (ابلیس) که آدم را در آن سرای خوش و امن هم‌نشین نیکان دید بر او رشک برد. آدم یقین خویش بداد و شک ستاند و اراده استوارش به سستی گرایید و شادمانی از دل او رخت بربست و وحشت جای آن بگرفت و آن گردن فرازی و غرور به پشیمانی و حسرت بدل شد"[۱۵].
آدم (ع) چون امر خدا را اجابت نکرد، مورد خشم و غضب الهی قرار گرفت و به زمین هبوط کرد. اما آنگاه که از فروگذاری امر پروردگار پشیمان شد، خداوند راه توبه را به‌روی وی گشود و توبه‌اش را پذیرفت: "ولی خداوند در توبه به روی او بگشاد و کلمه رحمت خویش به او بیاموخت و وعده داد که بار دیگر او را به بهشت خود بازگرداند. لکن نخست او را به این جهان بلا و محنت و جایگان زادن و پروردن فرو فرستاد"[۱۶].[۱۷]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ پس آنگاه که زمینش را بگسترد و فرمانش را صادر کرد، آدم را از میان همه آفریدگانش برگزید و او را نخستین انسان در بوستان خلقت مقرّر فرمود؛ نهج البلاغه، خطبه ۹۰.
- ↑ «ثُمَّ جَمَعَ سُبْحَانَهُ مِنْ حَزْنِ الْأَرْضِ وَ سَهْلِهَا وَ عَذْبِهَا وَ سَبَخِهَا تُرْبَةً سَنَّهَا بِالْمَاءِ حَتَّی خَلَصَتْ وَ لَاطَهَا بِالْبِلَّةِ حَتَّی لَزَبَتْ فَجَبَلَ مِنْهَا صُورَةً ذَاتَ أَحْنَاءٍ وَ وُصُولٍ وَ أَعْضَاءٍ وَ فُصُولٍ أَجْمَدَهَا حَتَّی اسْتَمْسَکَتْ وَ أَصْلَدَهَا حَتَّی صَلْصَلَتْ لِوَقْتٍ مَعْدُودٍ وَ أَمَدٍ [أَجَلٍ] مَعْلُومٍ ثُمَّ نَفَخَ فِیهَا مِنْ رُوحِهِ فَتَمَثَّلَتْ إِنْسَاناً»، نهج البلاغه، خطبه ۱.
- ↑ «ذَا أَذْهَانٍ یُجِیلُهَا وَ فِکَرٍ یَتَصَرَّفُ بِهَا وَ جَوَارِحَ یَخْتَدِمُهَا وَ أَدَوَاتٍ یُقَلِّبُهَا وَ مَعْرِفَةٍ یَفْرُقُ بِهَا بَیْنَ الْحَقِّ وَ الْبَاطِلِ وَ الْأَذْوَاقِ وَ الْمَشَامِّ وَ الْأَلْوَانِ وَ الْأَجْنَاسِ مَعْجُوناً بِطِینَةِ الْأَلْوَانِ الْمُخْتَلِفَةِ وَ الْأَشْبَاهِ الْمُؤْتَلِفَةِ وَ الْأَضْدَادِ الْمُتَعَادِیَةِ وَ الْأَخْلَاطِ الْمُتَبَایِنَةِ مِنَ الْحَرِّ وَ الْبَرْدِ وَ الْبَلَّةِ وَ الْجُمُودِ وَ الْمَسَاءَةِ وَ السُّرُورِ»، نهج البلاغه، خطبه ۱.
- ↑ «وَ اسْتَأْدَی اللَّهُ سُبْحَانَهُ الْمَلَائِکَةَ وَدِیعَتَهُ لَدَیْهِمْ وَ عَهْدَ وَصِیَّتِهِ إِلَیْهِمْ فِی الْإِذْعَانِ بِالسُّجُودِ لَهُ وَ الْخُنُوعِ لِتَکْرِمَتِهِ فَقَالَ سُبْحَانَهُ لَهُمْ ﴿اسْجُدُوا لِآدَمَ فَسَجَدُوا إِلَّا إِبْلِيسَ﴾»؛ و (یاد کنید) آنگاه را که به فرشتگان گفتیم: برای آدم فروتنی کنید، همه فروتنی کردند جز ابلیس که سرباز زد و سرکشی کرد و از کافران شد؛ سوره بقره، آیه ۳۴، نهج البلاغه، خطبه ۱.
- ↑ سوره بقره، آیه۳۰.
- ↑ دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۴۴.
- ↑ سوره بقره، آیه ۳۰ و ۳۳.
- ↑ سوره بقره، آیه ۳۳.
- ↑ مجمع البیان، ج۲، ص۲۷۷؛ نور الثقلین، ج۵، ص ۵۶۲.
- ↑ نور الثقلین، ج۵، ص۵۶۲؛ روح البیان، ج۱۰، ص۴۱۲.
- ↑ سوره طه، آیه ۱۲۳- ۱۲۴.
- ↑ نک: المنار، ج۷، ص۶۰۳ - ۶۰۷؛ المیزان، ج۳، ص۱۶۵.
- ↑ اسدی، علی، دائرةالمعارف قرآن کریم؛ ج۱۳، ص ۲۱۰- ۲۱۳.
- ↑ «ثُمَّ أَسْكَنَ سُبْحَانَهُ آدَمَ دَاراً أَرْغَدَ فِيهَا [عِيشَتَهُ] عَيْشَهُ وَ آمَنَ فِيهَا مَحَلَّتَهُ وَ حَذَّرَهُ إِبْلِيسَ وَ عَدَاوَتَهُ»؛ نهج البلاغه، خطبه ۱.
- ↑ «فَاغْتَرَّهُ عَدُوُّهُ نَفَاسَةً عَلَیْهِ بِدَارِ الْمُقَامِ وَ مُرَافَقَةِ الْأَبْرَارِ فَبَاعَ الْیَقِینَ بِشَکِّهِ وَ الْعَزِیمَةَ بِوَهْنِهِ وَ اسْتَبْدَلَ بِالْجَذَلِ وَجَلًا وَ [بِالاعْتِزَازِ] بِالاغْتِرَارِ نَدَماً»، نهج البلاغه، خطبه ۱.
- ↑ «ثُمَّ بَسَطَ اللَّهُ سُبْحَانَهُ لَهُ فِي تَوْبَتِهِ وَ لَقَّاهُ كَلِمَةَ رَحْمَتِهِ وَ وَعَدَهُ الْمَرَدَّ إِلَى جَنَّتِهِ وَ أَهْبَطَهُ إِلَى دَارِ الْبَلِيَّةِ وَ تَنَاسُلِ الذُّرِّيَّةِ»، نهج البلاغه، خطبه ۱.
- ↑ دین‌پرور، سید حسین، دانشنامه نهج البلاغه، ج۱، ص ۴۴- ۴۵.