ویژگی علم معصوم

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث علم معصوم است. "ویژگی علم معصوم" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

ویژگی علم معصوم در قرآن - ویژگی علم معصوم در حدیث - ویژگی علم معصوم در کلام اسلامی - ویژگی علم معصوم در فلسفه اسلامی - ویژگی علم معصوم در عرفان اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل علم معصوم (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

معصومین (ع) به گواهی قرآن کریم دارای علم غیب هستند و علم آنان دارای ویژگی‌هایی است که مهم ترین آنها عبارت است از: خزانه‌دار دانش خداوند؛ ظرف دانش خداوند؛ علم ایشان الهی و لدنی بوده و در اثر اتصال به عالم غیب و هم‌نشینی با فرشتگان الهی به دست آمده است؛ وارثان دانش پیامبران؛ همسانی سخن آنان با حدیث پیامبر(ص)؛ امامان(ع) راسخان در علم هستند.

مقدمه

انبیاء، اولیاء و مؤمنین به گواهی قرآن کریم دارای علم غیب هستند، ولی بهره انبیاء و اولیاء بیش از سایر مؤمنین است و در عین حال علم غیب آنان دارای ویژگی‌هایی است.

ویژگی های علم معصوم

مهم ترین ویژگی‌های دانش اهل بیت(ع) که ویژۀ آنان است و دیگران از آن محروم‌اند، عبارت است از:

1. خزانه‌دار دانش خداوند: امامان(ع)، نگهبان دانش خداوند هستند و آن را مانند گنجی پر بها، پاس می‌دارند. امام باقر(ع) فرمودند: "به خدا سوگند، ما خزانه داران خدا در آسمان و زمینش هستیم، نه بر زر و سیم، که خزانه داران دانش اوییم".
2. ظرف دانش خداوند: هر کسی نمی‌تواند دانش الهی را تحمل کند؛ بلکه دانش الهی به سبب گستردگی، نیازمند انسان‌های باظرفیتی است که دانش الهی را می‌پذیرند و از هم، فرو نمی‌ریزند. یکی از ویژگی‌های دانش اهل بیت(ع) توانایی پذیرش دانش خداوند است. امام سجاد(ع) فرمودند: "ما، درهای خدا هستیم و ما، راه راست اوییم و ما، ظرف دانش او هستیم".
3. علم اهل بیت(ع) الهی و لدنی بوده و در اثر اتصال به عالم غیب و هم‌نشینی با فرشتگان الهی به دست آمده است.
4. وارثان دانش پیامبران: دانش تمام پیامبران پیشین، به پیامبر(ص) واگذار شد و پیامبر(ص) آن را به اهل بیت(ع) سپرد. امام باقر(ع) در روایتی از رسول اکرم(صلی الله علیه وآله) نقل کرده که ایشان فرمودند: "نخستین جانشینی که بر زمین بود، هبة الله، پسر آدم بود و پیامبری رحلت نکرده، مگر آنکه جانشینی داشته است (...) و علی بن ابی‌طالب(ع)، هدیه خداوند به محمد(صلی الله علیه وآله) است که دانش اوصیا و دانش کسانی را که پیش از او بوده‌اند، به ارث برده است".
5. همسانی سخن آنان با حدیث پیامبر(ص): در باور پیروان اهل بیت(ع)، حدیث اهل بیت(ع) همان حدیث پیامبر(ص) است و در میان گفتار پیشوایان دینی، هیچ گونه تفاوتی دیده نمی‌شود. امام صادق(ع) در این زمینه فرمودند: "سخن من، سخن پدرم است و سخن پدرم، سخن جدم است و سخن جدم، سخن حسین(ع) است و سخن حسین(ع)، سخن حسن(ع) است و سخن حسن(ع)، سخن امیرمؤمنان(ع) است و سخن امیرمؤمنان(ع)، سخن پیامبر خدا(ص) است و سخن پیامبر خدا(ص) کلام خداوندی است".
6. آگاه ترین مردم: اهل بیت(ع)، آگاه ترین مردم هستند؛ زیرا دانش الهی نزد آنان است و گنج‌وران دانش خداوندند و بر همۀ نادانستنی‌ها، آگاه‌اند.
7. علم معصوم چون از راه غیب و روح القدس و... حاصل می‌‌شود نه حس و تعقل و... لذا از خطاهای راه‌های حسی و عقلی و... نیز مصون است.
8. معدن علم و سرچشمه آن: در روایات مختلفی اهل بیت(ع) به عنوان معدن علم معرفی شده‌اند مانند: «قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص): إِنَّا أَهْلَ الْبَیْتِ أَهْلُ‏ بَیْتِ‏ الرَّحْمَةِ وَ شَجَرَةُ النُّبُوَّةِ وَ مَوْضِعُ‏ الرِّسَالَةِ وَ مُخْتَلَفُ‏ الْمَلَائِکَةِ وَ مَعْدِنُ الْعِلْمِ» و روایات دیگری نیز با این مضمون وجود دارد که بر اساس آنها اولاً علم نزد اهل بیت(ع) است و آنان معدن دانش هستند و ثانیاً، تنها علمی که نزد آنان است علم صحیح و غیرقابل خدشه است، علمی که امکان خطا و اشتباه در آن راه ندارد، علمی که کنه حقیقت را نشان می‌دهد؛ چرا که صاحبان این علم آن را از منبع فیض الهی گرفته‌اند.
9. امامان(ع) راسخان در علم هستند: امام صادق(ع) فرمودند: «نَحْنُ‏ الرَّاسِخُونَ‏ فِی‏ الْعِلْمِ».

اهل بیت(ع) علم را از یکدیگر به ارث می‌برند و علومشان زائل نمی‌شود: امام صادق(ع) فرمودند: «إِنَ‏ الْعِلْمَ‏ الَّذِی‏ هَبَطَ مَعَ‏ آدَمَ‏ لَمْ‏ یُرْفَعْ‏ وَ إِنَ‏ الْعِلْمَ‏ یُتَوَارَثُ وَ مَا یَمُوتُ مِنَّا عَالِمٌ حَتَّی یُخْلِفَهُ مِنْ أَهْلِهِ مَنْ یَعْلَمُ عِلْمَهُ أَوْ مَا شَاءَ اللَّهُ».

1. به هر اندازه‏‌ای که باشد باز هم به لحاظ کمی و کیفی محدود به حدود خاصی است.
2. نشأت‌ گرفته از فیض الهی و مطابق واقع و حقیقت است. امام رضا(ع) فرمودند: «إِنَّ الْأَنْبِیَاءَ وَ الْأَئِمَّةَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَیْهِمْ یُوَفِّقُهُمُ اللَّهُ، وَ یُؤْتِیهِمْ مِنْ مَخْزُونِ عِلْمِهِ وَ حِکَمِهِ مَا لَایُؤْتِیهِ غَیْرَهُمْ؛ فَیَکُونُ عِلْمُهُمْ فَوْقَ عِلْمِ أَهْلِ الزَّمَانِ، فِی قَوْلِهِ تَعَالَی: أَفَمَنْ یَهْدِی إِلَی الْحَقِّ أَحَقُّ أَنْ یُتَّبَعَ أَمَّنْ لا یَهِدِّی إِلَّا أَنْ یُهْدی‏ فَما لَکُمْ کَیْفَ تَحْکُمُونَ وَ قَوْلِهِ تَبَارَکَ وَ تَعَالی‏: «وَ مَنْ یُؤْتَ الْحِکْمَةَ فَقَدْ أُوتِیَ خَیْراً کَثِیراً وَ قَوْلِهِ فِی طَالُوتَ: إِنَّ اللَّهَ اصْطَفاهُ عَلَیْکُمْ وَ زادَهُ بَسْطَةً فِی الْعِلْمِ وَ الْجِسْمِ وَ اللَّهُ یُؤْتِی مُلْکَهُ مَنْ یَشاءُ وَ اللَّهُ واسِعٌ عَلِیمٌ». امام زین العابدین(ع) فرمودند: "چرا مردم فضیلت ما را انکار می‌‌کنند؟ به خدا قسم ما از درخت نبوتیم، خانه رحمت و جایگاه رسالتیم و محل آمد و رفت فرشتگانیم و کانون علم".

و ویژگی‌های دیگری مانند اینکه علم ایشان قابل ازدیاد است، علم امام حادث و بعد از معلوماتش بوده و عین ذاتش نیست.

پرسش‌های وابسته

• ویژگی‌های علم معصوم چیست؟ (پرسش)
• ویژگی‌های علم غیب معصوم چیست؟ (پرسش)

جستارهای وابسته

• ویژگی علم امام؛
• ویژگی علم پیامبر؛
• ویژگی علم پیامبر خاتم؛
• ویژگی علم ولی؛
• ویژگی علم وصی؛
• ویژگی علم اهل بیت(ع)؛
• ویژگی علم فاطمه زهرا(س).

منبع‌شناسی جامع علم معصوم

• کتاب‌شناسی علم معصوم؛
• مقاله‌شناسی علم معصوم؛
• پایان‌نامه‌شناسی علم معصوم.

منابع

1. محمد فاضل‌ لنکرانی و شهاب‌الدین اشراقی، پاسداران وحی
2. قاضی طباطبایی، سید محمد علی، رساله‌ای در دلالت آیۀ تطهیر بر علم گستردۀ پیامبر و امام
3. محمدی ری‌شهری، محمد، شرح زیارت جامعه کبیره
4. حسینی، سید جعفر، آشنایی با نهج البلاغه امام علی
5. افقی، داوود، بررسی غلو در روایات علم اهل بیت از کتاب بصائر الدرجات
6. شریعتمدار جزایری، سید نورالدین، امام حسین و علم به شهادت
7. رنجبر، جواد، نکاشی در کیفیت و سرچشمه‌های علم اهل بیت
8. میرترابی حسینی، زهرةالسادات، علم لدنی در قرآن و حدیث

پانویس