شبهه طلاق‌های متعدد امام حسن مجتبی: تفاوت میان نسخه‌ها

افزودن پیوند
از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت
نمایش تاریخچه به صورت تعاملی
دیداریویکی‌متن
(صفحه‌ای تازه حاوی «{{مدخل مرتبط | موضوع مرتبط = امام حسن مجتبی | عنوان مدخل = | مداخل مرتبط = | پرسش مرتبط = }} == مقدمه == از جمله تهمت‌هایی که به امام حسن {{ع}} وارد کرده‌اند ازدواج و طلاق‌های بسیار زیاد است به طوری که گویا آن حضرت به غیر از این کار دیگری نداشته...» ایجاد کرد)
برچسب: پیوندهای ابهام‌زدایی
 
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۷: خط ۷:


== مقدمه ==
== مقدمه ==
از جمله تهمت‌هایی که به [[امام حسن]] {{ع}} وارد کرده‌اند [[ازدواج]] و طلاق‌های بسیار زیاد است به طوری که گویا آن [[حضرت]] به غیر از این کار دیگری نداشته است تا جایی که از آن [[حضرت]] به "مطلاق" تعبیر کرده‌اند<ref>ر. ک: مرآة العقول فی شرح أخبار آل الرسول، ج ۲۱، ص ۹۶ و نفحات الازهار، ج ۴، ص ۲۳۰ و الامام المجتبی {{ع}} مهجة قلب المصطفی، ص ۷۱۲.</ref><ref>[[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ (کتاب)|معارف و عقاید ۵]]، جلد ۲ ص ۲۵.</ref>.
مِطلاق به معنای [[ازدواج]] و [[طلاق]] پیاپی، اتهامی است که به [[امام حسن]]{{ع}} زده شد و سبب شبهاتی گردید. مورخان و نسب‌شناسان [[شیعه]] و [[اهل سنت]] درباره تعداد همسران و فرزندان امام مجتبی{{ع}} [[اختلاف]] دارند. [[ابن ابی ثلج]]، یازده [[همسر]] و [[شیخ مفید]] پنج همسر و چند کنیز برای آن حضرت نام برده‌اند. [[ابن سعد]] نیز فقط اسامی شش همسر و چهار کنیز برای آن حضرت بیان کرده است. اما برخی با انتشار [[روایات]] [[دروغین]]، به انتشار [[شایعه]] مطلاق بودن آن حضرت پرداختند و از هفتاد<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۶، ص۲۲.</ref>، نود<ref>ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۳، ص۲۶۱؛ ابن سعد، ترجمة الامام الحسن{{ع}}، ص۷۱.</ref> و گاه ۲۵۰<ref>مکی، قوت القلوب، ج۲، ص۴۱۲.</ref> همسر برای آن [[امام]] یاد کرده‌اند. گسترش این [[اتهام]] و شایعه چندان زیاد بود که حتی منابع شیعه را تحت تأثیر قرار داد<ref>برای نمونه، کلینی (الکافی، ج۶، ص۵۶) از ۵۰ همسر طلاق داده شده یاد کرده است.</ref>. برخی خاورپژوهان مانند «وکسیا واگلیری» نیز با تأثیرپذیری از این شایعه، همسران امام حسن{{ع}} را شصت، هفتاد، یا نود همسر دائمی و سیصد تا چهارصد همسر موقت برشمرده است!<ref>هدایت‌پناه، نقد و بررسی مدخل حسن بن علی، تصویر امامان شیعه در دائرة المعارف اسلام، زیر نظر محمود تقی‌زاده داوری، ص۱۳۳.</ref>.<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش اول ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش اول ج۲]]، ص ۷۵؛ [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ (کتاب)|معارف و عقاید ۵]]، جلد ۲ ص ۲۵.</ref>


'''اولا''' [[ازدواج]] زیاد ناشی از شهوت‌رانی اتهامی است که منشا آن [[دشمنان]] [[اهل بیت]] {{عم}} مانند [[منصور دوانیقی]] [[خلیفه دوم]] [[عباسی]] است آن هم به خاطر جلوگیری از [[مبارزات]] [[خاندان]] [[بنی هاشم]] بر علیه سفاکان [[عباسی]]. افراد دیگری هم که به این تهمت‌ها دامن زده‌اند مانند [[علی]] بن [[عبدالله]] بصری مدائنی، از نظر اعتبار نزد [[اهل سنت]] از ضعفا شمرده شده و [[ابوطالب]] مکی که او هم ضعیف شمرده شده است<ref>ر. ک: مروج الذهب، ج ۳، ص ۳۱۱.</ref>.
== خاستگاه اتهام ==
[[عباسیان]] منشأ اصلی ترویج اتهام مطلاق بودند و [[منصور عباسی]] نخستین کسی است که برای تحقیر سادات حسنی این [[تهمت]] را شایع کرد<ref>طبری، تاریخ، ج۶، ص۳۳۴؛ مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ص۳۰۰.</ref>؛ زیرا [[نفس زکیه]] و [[ابراهیم]] باخمرا دو [[برادر]] از نوادگان امام حسن{{ع}} بودند که با [[قیام]] خود عرصه را بر [[منصور دوانیقی]] تنگ کرده بودند<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص۱۴۳؛ طبری، تاریخ، ج۶، ص۱۵۶.</ref>. منصور برای دستگیری آنان جاسوسانی به اطراف فرستاد و حتی از [[اعراب]] بیابان‌گرد نیز کمک گرفت<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۵، ص۵۱۴؛ ابن کثیر، البدایة و النهایه، ج۱۰، ص۸۷.</ref>. به رغم تلاش‌های منصور علیه آنان، [[مردم]] [[بیعت]] خود را با منصور شکستند<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۵، ص۹۰.</ref> و [[خراسان]] نیز بر منصور شورید که منصور محمد بن عبدالله بن عمر (از بزرگان بنی حسن) را کشت و سر او را برای خراسانیان فرستاد<ref>طبری، تاریخ، ج۶، ص۱۷۹-۱۸۰.</ref>.


'''ثانیا''' برای [[امام مجتبی]] ۱۶ [[فرزند]] و ۴ دختر و ۱۲ پسر نوشته‌اند و دامادهای آن [[حضرت]] را ۳ نفر نوشته‌اند که عبارتند از: [[امام سجاد]] {{ع}} همسر ام [[عبدالله]] و [[عبدالله بن زبیر]] همسر ام الحسن و [[عمر]] بن منذر همسر [[ام سلمه]] و این تعداد با اتهاماتی که حتی کثرت زنان را تا هفتصد نفر رسانده‌اند، سازگار نیست. ثالثا نسبت به تعدد زوجات باید در نظر داشت که نه به سبب شهوت‌رانی و هوس‌رانی بوده بلکه [[اقدام]] به [[سرپرستی]] زنان و در مواردی کنیزها بوده است. و زنانی که اسامی آنان در [[تاریخ]] ثبت شده ۱۳ [[زن]] هستند که بیشتر آنها بیوه و یا کنیز بودند. رابعا در [[تاریخ]] برای [[امام حسن]] {{ع}} غیر از دو مورد طلاق ذکر نشده است آنهم انگیزه و [[دلیل شرعی]] و عقلانی داشته است<ref>اول- حفصه دختر عبدالرحمن بن ابی‌بکر علت طلاق این بود که شخصی به نام منذر به او اظهار علاقه کرده بود لذا امام او را طلاق داد تا شان و منزل خود را حفظ کند. دوم- زنی از بنی شیبان از آل همام بن مره بود که با خوارج هم عقیده شده بود.</ref> و بعد از غمض عین از [[صدق]] "مطلاق"، کراهت و مبغوضیت از این گونه موارد انصراف دارد»<ref>[[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ (کتاب)|معارف و عقاید ۵]]، جلد ۲ ص ۲۵.</ref>.
در چنین شرایط سخت و آشفته‌ای، منصور بر ضد بنی حسن و به ویژه بر ضد جد بزرگوار آنان، [[امام حسن مجتبی]]{{ع}}، [[تبلیغ]] کرد و مطلاق بودن آن حضرت را مطرح نمود. اگر مطلاق بودن امام مجتبی{{ع}} واقعیت داشت، [[معاویه]] و دیگر [[امویان]] از آن به شدت بهره‌برداری تبلیغاتی می‌کردند، در حالی که هیچ اشاره‌ای به آن نکرده‌اند. البته مورخان همسو با گرایش‌های [[اموی]] در انتشار این مطلب با [[عباسیان]] هم‌داستان شدند و در نشر این [[شایعه]] ایفای نقش کردند. از این رو، نقد این [[اتهام]] مهم است که به آن پرداخته می‌شود<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش اول ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش اول ج۲]]، ص ۷۶؛ [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ (کتاب)|معارف و عقاید ۵]]، جلد ۲ ص ۲۵.</ref>.


==مقدمه==
== نقد سندی [[روایات]] مطلاق ==
مِطلاق به معنای [[ازدواج]] و [[طلاق]] پیاپی، اتهامی است که به [[امام حسن]]{{ع}} زده شد و سبب شبهاتی گردید. [[مورخان]] و [[نسب‌شناسان]] [[شیعه]] و [[اهل سنت]] درباره [[تعداد همسران]] و [[فرزندان امام مجتبی]]{{ع}} [[اختلاف]] دارند. [[ابن ابی ثلج]]، یازده [[همسر]] و [[شیخ مفید]] پنج همسر و چند [[کنیز]] برای آن [[حضرت]] نام برده‌اند. [[ابن سعد]] نیز فقط اسامی شش همسر و چهار کنیز برای آن حضرت بیان کرده است. اما برخی با انتشار [[روایات]] [[دروغین]]، به انتشار [[شایعه]] مطلاق بودن آن حضرت پرداختند و از هفتاد<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۶، ص۲۲.</ref>، نود<ref>ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۳، ص۲۶۱؛ ابن سعد، ترجمة الامام الحسن{{ع}}، ص۷۱.</ref>، و گاه ۲۵۰<ref>مکی، قوت القلوب، ج۲، ص۴۱۲.</ref> همسر برای آن [[امام]] یاد کرده‌اند. گسترش این [[اتهام]] و شایعه چندان زیاد بود که حتی [[منابع شیعه]] را تحت تأثیر قرار داد<ref>برای نمونه، کلینی (الکافی، ج۶، ص۵۶) از ۵۰ همسر طلاق داده شده یاد کرده است.</ref>. برخی خاورپژوهان مانند «وکسیا واگلیری» نیز با تأثیرپذیری از این شایعه، [[همسران امام حسن]]{{ع}} را شصت، هفتاد، یا نود همسر دائمی؛ و سیصد تا چهارصد همسر موقت برشمرده است!<ref>هدایت‌پناه، نقد و بررسی مدخل حسن بن علی، تصویر امامان شیعه در دائرة المعارف اسلام، زیر نظر محمود تقی‌زاده داوری، ص۱۳۳.</ref>.<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش اول ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش اول ج۲]] ص ۷۵.</ref>
منشأ نقل روایات مطلاق در منابع [[اهل سنت]] به سه منبع اصلی به شرح ذیل باز می‌گردد:
#'''[[ابوالحسن مدائنی]]''' (م ۲۲۵ق): [[ابن سعد]]، [[بلاذری]] و [[ابن ابی الحدید]] به نقل از مدائنی از نود «تسعین» و هفتاد «سبعین» [[همسر]] برای [[امام حسن]]{{ع}} یاد کرده‌اند<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ترجمة الامام الحسن، ص۷۱؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۶، ص۲۲؛ سیر اعلام النبلاء، ج۳، ص۲۶۱.</ref>. [[اختلاف]] عدد ۹۰ و ۷۰ می‌تواند تصحیف «سبعین» (۷۰) به (۹۰) یا ناشی از دورغ بودن اساس خبر باشد. مدائنی هر چند مورخی بزرگی با تألیفاتی فراوان است، ولی در [[بصره]] [[رشد]] و نمو کرد و بصره به عثمانی و ضد اهل بیت بودن شهره است و از طرفی، رجال شناسان [[اهل سنت]] نیز مدائنی را تضعیف کرده‌اند. اما مهم این است که مدائنی بیش از ده [[زن]] برای امام مجتبی{{ع}} نام نبرده است<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۶، ص۲۱.</ref>.
#'''[[واقدی]]''' (م ۲۰۷ق): ابن سعد [[روایت]] دیگر در این خصوص از نقل کرده است<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ترجمة الامام الحسن، ص۶۷.</ref>. علاوه بر ضعف روایات واقدی، او [[کارگزار]] [[حکومت عباسیان]] بود و [[عباسیان]] خاستگاه اصلی [[اتهام]] مطلاق بودند و نمی‌توان هم‌نوایی واقدی را با آنان نادیده انگاشت. از سوی دیگر، برخی از افراد در سند روایت او مجهول هستند و رجال شناسان [[اهل سنت]] به ساختگی بودن آن [[روایت]] نظر داده‌اند<ref>ابن الصلاح، مقدمه، ص۸۹؛ ذهبی، الکاشف، ج۱، ص۲۵-۲۶.</ref>.
#'''[[ابوطالب مکی واقدی]]''' (م ۳۸۶ق): [[ابوطالب مکی]]<ref>ابوطالب مکی، قوت القلوب، ج۲، ص۴۷۱.</ref> نیز خبر [[طلاق]] را روایت کرده، ولی هیچ سندی ارائه نداده و افزون بر آن، اختلال حواس داشته و علمای [[بغداد]] از او کناره گرفته‌اند<ref>خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۸۹؛ حسنی، سیره الائمة الاثنی عشر، ج۱، ص۵۵۷. از جمله مواعظ وی این بوده است: {{عربی|ليس على المخلوقين اضر من خالق}}.</ref>.<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش اول ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش اول ج۲]]، ص ۷۶.</ref>


==خاستگاه اتهام==
=== نقد محتوایی [[روایات]] مطلاق ===
[[عباسیان]] منشأ اصلی [[ترویج]] اتهام مطلاق بودند و [[منصور عباسی]] نخستین کسی است که برای [[تحقیر]] [[سادات حسنی]] این [[تهمت]] را شایع کرد<ref>طبری، تاریخ، ج۶، ص۳۳۴؛ مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ص۳۰۰.</ref>؛ زیرا [[نفس زکیه]] و [[ابراهیم]] باخمرا دو [[برادر]] از [[نوادگان]] امام حسن{{ع}} بودند که با [[قیام]] خود عرصه را بر [[منصور دوانیقی]] تنگ کرده بودند<ref>ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص۱۴۳؛ طبری، تاریخ، ج۶، ص۱۵۶.</ref>. منصور برای [[دستگیری]] آنان جاسوسانی به اطراف فرستاد و حتی از [[اعراب]] [[بیابان‌گرد]] نیز کمک گرفت<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۵، ص۵۱۴؛ ابن کثیر، البدایة و النهایه، ج۱۰، ص۸۷.</ref>. به رغم تلاش‌های منصور علیه آنان، [[مردم]] [[بیعت]] خود را با منصور شکستند<ref>ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۵، ص۹۰.</ref> و [[خراسان]] نیز بر منصور شورید، که منصور [[محمد بن عبدالله بن عمر]] (از بزرگان بنی حسن) را کشت و سر او را برای خراسانیان فرستاد<ref>طبری، تاریخ، ج۶، ص۱۷۹-۱۸۰.</ref>.
در چنین شرایط سخت و آشفته‌ای، منصور بر [[ضد]] بنی حسن و به ویژه بر ضد جد بزرگوار آنان، [[امام حسن مجتبی]]{{ع}}، [[تبلیغ]] کرد و مطلاق بودن آن [[حضرت]] را مطرح نمود. اگر مطلاق بودن [[امام مجتبی]]{{ع}} [[واقعیت]] داشت، [[معاویه]] و دیگر [[امویان]] از آن به شدت بهره‌برداری [[تبلیغاتی]] می‌کردند، در حالی که هیچ اشاره‌ای به آن نکرده‌اند. البته [[مورخان]] همسو با گرایش‌های [[اموی]] در انتشار این مطلب با [[عباسیان]] [[هم‌داستان]] شدند و در نشر این [[شایعه]] ایفای نقش کردند. از این رو، [[نقد]] این [[اتهام]] مهم است که به آن پرداخته می‌شود.<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش اول ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش اول ج۲]] ص ۷۶.</ref>
 
==نقد اتهام==
منشأ [[نقل روایات]] مطلاق در [[منابع اهل سنت]] به سه منبع اصلی به شرح ذیل باز می‌گردد:
#'''[[ابوالحسن مدائنی]]''' (م ۲۲۵ق): [[ابن سعد]]، [[بلاذری]] و [[ابن ابی الحدید]] به نقل از مدائنی از نود «تسعین» و هفتاد «سبعین» [[همسر]] برای [[امام حسن]]{{ع}} یاد کرده‌اند<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ترجمة الامام الحسن، ص۷۱؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۶، ص۲۲؛ سیر اعلام النبلاء، ج۳، ص۲۶۱.</ref>. [[اختلاف]] عدد ۹۰ و ۷۰ می‌تواند تصحیف «سبعین» (۷۰) به (۹۰) یا ناشی از دورغ بودن اساس خبر باشد. مدائنی هر چند مورخی بزرگی با تألیفاتی فراوان است، ولی در [[بصره]] [[رشد]] و نمو کرد و بصره به [[عثمانی]] و [[ضد اهل بیت]] بودن شهره است و از طرفی، [[رجال شناسان]] [[اهل سنت]] نیز مدائنی را [[تضعیف]] کرده‌اند. اما مهم این است که مدائنی بیش از ده [[زن]] برای امام مجتبی{{ع}} نام نبرده است<ref>ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۶، ص۲۱.</ref>.
#'''[[واقدی]]''' (م ۲۰۷ق): ابن سعد [[روایت]] دیگر در این خصوص از نقل کرده است<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ترجمة الامام الحسن، ص۶۷.</ref>. علاوه بر [[ضعف روایات]] واقدی، او [[کارگزار]] [[حکومت عباسیان]] بود و [[عباسیان]] خاستگاه اصلی [[اتهام]] مطلاق بودند و نمی‌توان [[هم‌نوایی]] [[واقدی]] را با آنان نادیده انگاشت. از سوی دیگر، برخی از افراد در [[سند روایت]] او مجهول هستند و [[رجال شناسان]] [[اهل سنت]] به ساختگی بودن آن [[روایت]] نظر داده‌اند<ref>ابن الصلاح، مقدمه، ص۸۹؛ ذهبی، الکاشف، ج۱، ص۲۵-۲۶.</ref>.
#'''[[ابوطالب مکی واقدی]]''' (م ۳۸۶ق): [[ابوطالب مکی]]<ref>ابوطالب مکی، قوت القلوب، ج۲، ص۴۷۱.</ref> نیز خبر [[طلاق]] را روایت کرده، ولی هیچ سندی ارائه نداده و افزون بر آن، اختلال حواس داشته و علمای [[بغداد]] از او کناره گرفته‌اند<ref>خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۸۹؛ حسنی، سیره الائمة الاثنی عشر، ج۱، ص۵۵۷. از جمله مواعظ وی این بوده است: {{عربی|ليس على المخلوقين اضر من خالق}}.</ref>.<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش اول ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش اول ج۲]] ص ۷۶.</ref>
 
===[[نقد]] محتوایی [[روایات]] مطلاق===
روایات مطلاق افزون بر اشکال‌ها و ضعف‌های سندی<ref>برای آگاهی بیشتر ر.ک: مرتضوی، «نقد و بررسی روایات مربوط به مطلاق بودن امام حسن{{ع}})، مجله مطالعات اسلامی، ش۷۶، ص۱۳۶، به نقل از: قمی، هدیة الاحباب، ج۱، ص۲۴۳.</ref>، از جهت محتوا نیز با قابل پذیرش نیستند. مهم‌ترین نقدهای محتوایی بر روایات مطلاق به قرار ذیل است:
روایات مطلاق افزون بر اشکال‌ها و ضعف‌های سندی<ref>برای آگاهی بیشتر ر.ک: مرتضوی، «نقد و بررسی روایات مربوط به مطلاق بودن امام حسن{{ع}})، مجله مطالعات اسلامی، ش۷۶، ص۱۳۶، به نقل از: قمی، هدیة الاحباب، ج۱، ص۲۴۳.</ref>، از جهت محتوا نیز با قابل پذیرش نیستند. مهم‌ترین نقدهای محتوایی بر روایات مطلاق به قرار ذیل است:
# روایات مطلاق مخالف [[قرآن]]<ref>سبط اکبر مصداق آیه تطهیر است.</ref>، [[سنت]] و گفتار [[امیرالمؤمنین]]{{ع}}<ref>قاضی نعمان، دعائم الاسلام، ج۲، ۲۵۷.</ref> و روایاتی است که طلاق را مبغوض‌ترین عمل نزد [[خداوند]]<ref>کلینی، کافی، ج۶، ص۵۴.</ref> و به لرزه در آورنده [[عرش الهی]]<ref>طبرسی، مکارم الاخلاق، ص۱۹۷.</ref> معرفی کرده است و [[امام]] [[معصوم]] بر آنها عمل نمی‌کند.
# روایات مطلاق مخالف [[قرآن]]<ref>سبط اکبر مصداق آیه تطهیر است.</ref>، [[سنت]] و گفتار [[امیرالمؤمنین]]{{ع}}<ref>قاضی نعمان، دعائم الاسلام، ج۲، ۲۵۷.</ref> و روایاتی است که طلاق را مبغوض‌ترین عمل نزد [[خداوند]]<ref>کلینی، کافی، ج۶، ص۵۴.</ref> و به لرزه در آورنده [[عرش الهی]]<ref>طبرسی، مکارم الاخلاق، ص۱۹۷.</ref> معرفی کرده است و [[امام]] [[معصوم]] بر آنها عمل نمی‌کند.
#هیچ نام و نشانی از [[زنان]] طلاق داده شده وجود ندارد و این بیانگر [[دروغ]] بودن اتهام مطلاق است. [[حضرت]] فقط دو تن از زنان خود را به دلیل [[اندیشه]] خوارجی طلاق داد<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱۰، ص۳۰۳.</ref> که برخی حتی سند روایت این دو طلاق را نیز [[ضعیف]] دانسته‌اند<ref>ر.ک: ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱۰، ص۳۰۳.</ref>.
# هیچ نام و نشانی از [[زنان]] طلاق داده شده وجود ندارد و این بیانگر [[دروغ]] بودن اتهام مطلاق است. حضرت فقط دو تن از زنان خود را به دلیل [[اندیشه]] خوارجی طلاق داد<ref>ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱۰، ص۳۰۳.</ref> که برخی حتی سند روایت این دو طلاق را نیز [[ضعیف]] دانسته‌اند<ref>ر.ک: ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱۰، ص۳۰۳.</ref>.
# [[تعداد همسران]] با تعداد [[فرزندان حضرت]] تناسب ندارد. گرچه دلیلی بر عقیم بودن [[همسران]] مطلقه یا تلازمی میان [[ازدواج]] و فرزنددار شدن نیست، اما طبیعی است که شمار [[فرزندان]] با تعداد [[همسر]] اندک تناسبی داشته باشد. گفتنی است [[مورخان]] و [[نسب‌شناسان]] به شمار و بیان نام [[فرزندان امام]]{{ع}} توجه داشته‌اند، حتی نام آنانی که در [[کودکی]] از [[دنیا]] رفته‌اند.
# تعداد همسران با تعداد فرزندان حضرت تناسب ندارد. گرچه دلیلی بر عقیم بودن [[همسران]] مطلقه یا تلازمی میان [[ازدواج]] و فرزنددار شدن نیست، اما طبیعی است که شمار [[فرزندان]] با تعداد [[همسر]] اندک تناسبی داشته باشد. گفتنی است مورخان و نسب‌شناسان به شمار و بیان نام فرزندان امام{{ع}} توجه داشته‌اند، حتی نام آنانی که در کودکی از [[دنیا]] رفته‌اند.
#به رغم [[اتهام]] مِطلاق، [[امام حسن]]{{ع}} سه داماد داشته است: [[امام سجاد]]{{ع}} که شوهر [[ام عبدالله]] بود، [[عبدالله بن زبیر]] مه شوهر [[ام الحسن]] بود و [[عمرو بن مُنذر]] که شوهر [[رقیه]] بود. برخی احتمال داشتن داماد چهارمی را نیز بیان کرده‌اند<ref>مرتضوی، «نقد و بررسی روایات مربوط به مطلاق بودن امام حسن{{ع}}»، مجله مطالعات اسلامی، شماره ۷۶، ص۱۳۶، به نقل از: محدث قمی، هدیة الاحباب، ج۱، ص۲۴۳.</ref>.
# به رغم [[اتهام]] مِطلاق، [[امام حسن]]{{ع}} سه داماد داشته است: [[امام سجاد]]{{ع}} که شوهر [[ام عبدالله]] بود، [[عبدالله بن زبیر]] که شوهر [[ام الحسن]] بود و [[عمرو بن مُنذر]] که شوهر [[رقیه]] بود. برخی احتمال داشتن داماد چهارمی را نیز بیان کرده‌اند<ref>مرتضوی، «نقد و بررسی روایات مربوط به مطلاق بودن امام حسن{{ع}}»، مجله مطالعات اسلامی، شماره ۷۶، ص۱۳۶، به نقل از: محدث قمی، هدیة الاحباب، ج۱، ص۲۴۳.</ref>.
بنابراین، اساس این داستان، دروغی بود که [[بنی عباس]] ساختند و رواج دادند، [[اسناد]] بیشتر [[روایات]] آن با [[مشکل سندی]] و محتوایی روبه‌رو است، با دیگر روایات و [[سیره معصومان]]{{عم}} سازگاری ندارد و هیچ تناسبی نیز میان تعداد ازدواج‌ها با تعداد فرزندان برقرار نمی‌شود.<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش اول ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش اول ج۲]] ص ۷۷.</ref>
 
بنابراین، اساس این داستان، دروغی بود که [[بنی عباس]] ساختند و رواج دادند، [[اسناد]] بیشتر [[روایات]] آن با مشکل سندی و محتوایی روبه‌رو است، با دیگر روایات و [[سیره معصومان]]{{عم}} سازگاری ندارد و هیچ تناسبی نیز میان تعداد ازدواج‌ها با تعداد فرزندان برقرار نمی‌شود<ref>پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، [[تاریخ اسلام بخش اول ج۲ (کتاب)|تاریخ اسلام بخش اول ج۲]]، ص ۷۷؛ [[عبدالمجید زهادت|زهادت، عبدالمجید]]، [[معارف و عقاید ۵ (کتاب)|معارف و عقاید ۵]]، جلد ۲ ص ۲۵.</ref>.


== پرسش‌های وابسته ==
== پرسش‌های وابسته ==

نسخهٔ ‏۱۶ اوت ۲۰۲۳، ساعت ۱۶:۴۰

این مدخل زیرشاخهٔ بحث امام حسن مجتبی است. مدخل مرتبط ندارد - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

مِطلاق به معنای ازدواج و طلاق پیاپی، اتهامی است که به امام حسن(ع) زده شد و سبب شبهاتی گردید. مورخان و نسب‌شناسان شیعه و اهل سنت درباره تعداد همسران و فرزندان امام مجتبی(ع) اختلاف دارند. ابن ابی ثلج، یازده همسر و شیخ مفید پنج همسر و چند کنیز برای آن حضرت نام برده‌اند. ابن سعد نیز فقط اسامی شش همسر و چهار کنیز برای آن حضرت بیان کرده است. اما برخی با انتشار روایات دروغین، به انتشار شایعه مطلاق بودن آن حضرت پرداختند و از هفتاد[۱]، نود[۲] و گاه ۲۵۰[۳] همسر برای آن امام یاد کرده‌اند. گسترش این اتهام و شایعه چندان زیاد بود که حتی منابع شیعه را تحت تأثیر قرار داد[۴]. برخی خاورپژوهان مانند «وکسیا واگلیری» نیز با تأثیرپذیری از این شایعه، همسران امام حسن(ع) را شصت، هفتاد، یا نود همسر دائمی و سیصد تا چهارصد همسر موقت برشمرده است![۵].[۶]

خاستگاه اتهام

عباسیان منشأ اصلی ترویج اتهام مطلاق بودند و منصور عباسی نخستین کسی است که برای تحقیر سادات حسنی این تهمت را شایع کرد[۷]؛ زیرا نفس زکیه و ابراهیم باخمرا دو برادر از نوادگان امام حسن(ع) بودند که با قیام خود عرصه را بر منصور دوانیقی تنگ کرده بودند[۸]. منصور برای دستگیری آنان جاسوسانی به اطراف فرستاد و حتی از اعراب بیابان‌گرد نیز کمک گرفت[۹]. به رغم تلاش‌های منصور علیه آنان، مردم بیعت خود را با منصور شکستند[۱۰] و خراسان نیز بر منصور شورید که منصور محمد بن عبدالله بن عمر (از بزرگان بنی حسن) را کشت و سر او را برای خراسانیان فرستاد[۱۱].

در چنین شرایط سخت و آشفته‌ای، منصور بر ضد بنی حسن و به ویژه بر ضد جد بزرگوار آنان، امام حسن مجتبی(ع)، تبلیغ کرد و مطلاق بودن آن حضرت را مطرح نمود. اگر مطلاق بودن امام مجتبی(ع) واقعیت داشت، معاویه و دیگر امویان از آن به شدت بهره‌برداری تبلیغاتی می‌کردند، در حالی که هیچ اشاره‌ای به آن نکرده‌اند. البته مورخان همسو با گرایش‌های اموی در انتشار این مطلب با عباسیان هم‌داستان شدند و در نشر این شایعه ایفای نقش کردند. از این رو، نقد این اتهام مهم است که به آن پرداخته می‌شود[۱۲].

نقد سندی روایات مطلاق

منشأ نقل روایات مطلاق در منابع اهل سنت به سه منبع اصلی به شرح ذیل باز می‌گردد:

  1. ابوالحسن مدائنی (م ۲۲۵ق): ابن سعد، بلاذری و ابن ابی الحدید به نقل از مدائنی از نود «تسعین» و هفتاد «سبعین» همسر برای امام حسن(ع) یاد کرده‌اند[۱۳]. اختلاف عدد ۹۰ و ۷۰ می‌تواند تصحیف «سبعین» (۷۰) به (۹۰) یا ناشی از دورغ بودن اساس خبر باشد. مدائنی هر چند مورخی بزرگی با تألیفاتی فراوان است، ولی در بصره رشد و نمو کرد و بصره به عثمانی و ضد اهل بیت بودن شهره است و از طرفی، رجال شناسان اهل سنت نیز مدائنی را تضعیف کرده‌اند. اما مهم این است که مدائنی بیش از ده زن برای امام مجتبی(ع) نام نبرده است[۱۴].
  2. واقدی (م ۲۰۷ق): ابن سعد روایت دیگر در این خصوص از نقل کرده است[۱۵]. علاوه بر ضعف روایات واقدی، او کارگزار حکومت عباسیان بود و عباسیان خاستگاه اصلی اتهام مطلاق بودند و نمی‌توان هم‌نوایی واقدی را با آنان نادیده انگاشت. از سوی دیگر، برخی از افراد در سند روایت او مجهول هستند و رجال شناسان اهل سنت به ساختگی بودن آن روایت نظر داده‌اند[۱۶].
  3. ابوطالب مکی واقدی (م ۳۸۶ق): ابوطالب مکی[۱۷] نیز خبر طلاق را روایت کرده، ولی هیچ سندی ارائه نداده و افزون بر آن، اختلال حواس داشته و علمای بغداد از او کناره گرفته‌اند[۱۸].[۱۹]

نقد محتوایی روایات مطلاق

روایات مطلاق افزون بر اشکال‌ها و ضعف‌های سندی[۲۰]، از جهت محتوا نیز با قابل پذیرش نیستند. مهم‌ترین نقدهای محتوایی بر روایات مطلاق به قرار ذیل است:

  1. روایات مطلاق مخالف قرآن[۲۱]، سنت و گفتار امیرالمؤمنین(ع)[۲۲] و روایاتی است که طلاق را مبغوض‌ترین عمل نزد خداوند[۲۳] و به لرزه در آورنده عرش الهی[۲۴] معرفی کرده است و امام معصوم بر آنها عمل نمی‌کند.
  2. هیچ نام و نشانی از زنان طلاق داده شده وجود ندارد و این بیانگر دروغ بودن اتهام مطلاق است. حضرت فقط دو تن از زنان خود را به دلیل اندیشه خوارجی طلاق داد[۲۵] که برخی حتی سند روایت این دو طلاق را نیز ضعیف دانسته‌اند[۲۶].
  3. تعداد همسران با تعداد فرزندان حضرت تناسب ندارد. گرچه دلیلی بر عقیم بودن همسران مطلقه یا تلازمی میان ازدواج و فرزنددار شدن نیست، اما طبیعی است که شمار فرزندان با تعداد همسر اندک تناسبی داشته باشد. گفتنی است مورخان و نسب‌شناسان به شمار و بیان نام فرزندان امام(ع) توجه داشته‌اند، حتی نام آنانی که در کودکی از دنیا رفته‌اند.
  4. به رغم اتهام مِطلاق، امام حسن(ع) سه داماد داشته است: امام سجاد(ع) که شوهر ام عبدالله بود، عبدالله بن زبیر که شوهر ام الحسن بود و عمرو بن مُنذر که شوهر رقیه بود. برخی احتمال داشتن داماد چهارمی را نیز بیان کرده‌اند[۲۷].

بنابراین، اساس این داستان، دروغی بود که بنی عباس ساختند و رواج دادند، اسناد بیشتر روایات آن با مشکل سندی و محتوایی روبه‌رو است، با دیگر روایات و سیره معصومان(ع) سازگاری ندارد و هیچ تناسبی نیز میان تعداد ازدواج‌ها با تعداد فرزندان برقرار نمی‌شود[۲۸].

پرسش‌های وابسته

منابع

  1. زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵
  2. پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲

جستارهای وابسته

پانویس

  1. ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۶، ص۲۲.
  2. ↑ ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۳، ص۲۶۱؛ ابن سعد، ترجمة الامام الحسن(ع)، ص۷۱.
  3. ↑ مکی، قوت القلوب، ج۲، ص۴۱۲.
  4. ↑ برای نمونه، کلینی (الکافی، ج۶، ص۵۶) از ۵۰ همسر طلاق داده شده یاد کرده است.
  5. ↑ هدایت‌پناه، نقد و بررسی مدخل حسن بن علی، تصویر امامان شیعه در دائرة المعارف اسلام، زیر نظر محمود تقی‌زاده داوری، ص۱۳۳.
  6. ↑ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲، ص ۷۵؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵، جلد ۲ ص ۲۵.
  7. ↑ طبری، تاریخ، ج۶، ص۳۳۴؛ مسعودی، مروج الذهب، ج۳، ص۳۰۰.
  8. ↑ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، ص۱۴۳؛ طبری، تاریخ، ج۶، ص۱۵۶.
  9. ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۵، ص۵۱۴؛ ابن کثیر، البدایة و النهایه، ج۱۰، ص۸۷.
  10. ↑ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۵، ص۹۰.
  11. ↑ طبری، تاریخ، ج۶، ص۱۷۹-۱۸۰.
  12. ↑ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲، ص ۷۶؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵، جلد ۲ ص ۲۵.
  13. ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ترجمة الامام الحسن، ص۷۱؛ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۶، ص۲۲؛ سیر اعلام النبلاء، ج۳، ص۲۶۱.
  14. ↑ ابن ابی الحدید، شرح نهج البلاغه، ج۱۶، ص۲۱.
  15. ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ترجمة الامام الحسن، ص۶۷.
  16. ↑ ابن الصلاح، مقدمه، ص۸۹؛ ذهبی، الکاشف، ج۱، ص۲۵-۲۶.
  17. ↑ ابوطالب مکی، قوت القلوب، ج۲، ص۴۷۱.
  18. ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۳، ص۸۹؛ حسنی، سیره الائمة الاثنی عشر، ج۱، ص۵۵۷. از جمله مواعظ وی این بوده است: ليس على المخلوقين اضر من خالق.
  19. ↑ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲، ص ۷۶.
  20. ↑ برای آگاهی بیشتر ر.ک: مرتضوی، «نقد و بررسی روایات مربوط به مطلاق بودن امام حسن(ع))، مجله مطالعات اسلامی، ش۷۶، ص۱۳۶، به نقل از: قمی، هدیة الاحباب، ج۱، ص۲۴۳.
  21. ↑ سبط اکبر مصداق آیه تطهیر است.
  22. ↑ قاضی نعمان، دعائم الاسلام، ج۲، ۲۵۷.
  23. ↑ کلینی، کافی، ج۶، ص۵۴.
  24. ↑ طبرسی، مکارم الاخلاق، ص۱۹۷.
  25. ↑ ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱۰، ص۳۰۳.
  26. ↑ ر.ک: ابن سعد، الطبقات الکبری، ج۱۰، ص۳۰۳.
  27. ↑ مرتضوی، «نقد و بررسی روایات مربوط به مطلاق بودن امام حسن(ع)»، مجله مطالعات اسلامی، شماره ۷۶، ص۱۳۶، به نقل از: محدث قمی، هدیة الاحباب، ج۱، ص۲۴۳.
  28. ↑ پژوهشگاه حوزه و دانشگاه، تاریخ اسلام بخش اول ج۲، ص ۷۷؛ زهادت، عبدالمجید، معارف و عقاید ۵، جلد ۲ ص ۲۵.
برگرفته از «https://fa.imamatpedia.com/w/index.php?title=شبهه_طلاق‌های_متعدد_امام_حسن_مجتبی&oldid=1253665»