بدون خلاصۀ ویرایش
جز (ربات: جایگزینی خودکار متن (-{{ویرایش غیرنهایی}} +)) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
خط ۴: | خط ۴: | ||
==مقدمه== | ==مقدمه== | ||
'''سیاه جامگان''' بعضی در سوگ عزیزان [[لباس]] سیاه میپوشند. [[لباس]] سیاه پوشیدن [[مکروه]] است، مگر در عزای [[ابا عبد الله]] الحسین{{ع}}. [[ابو مسلم خراسانی]]، [[لباس]] سیاه میپوشید، تا هم با [[بنی امیّه]] [[مخالفت]] کرده باشد، هم در دید بیننده، [[هیبت]] یابد. سیاه جامگان (مسوّده)، [[سپاه]] [[ابو مسلم خراسانی]] بودند که [[لباس]] مشکی را در عزای [[شهدای کربلا]] و [[زید بن علی]] و [[یحیی بن زید]] میپوشیدند. کسانی هم در [[عالم رؤیا]]، [[رسول خدا]]{{صل}} و [[امیر المؤمنین]]{{ع}} و [[فاطمۀ زهرا]]{{س}} را دیدهاند که در [[عاشورا]] و سوگ [[امام حسین]]{{ع}} [[لباس]] سیاه میپوشیدند<ref>سفینة البحار، ج۱، ص۶۷۰.</ref>. سیاهجامگان به [[عباسیان]] گفته میشود، به همان [[دلیل]] [[شعار]] قرار دادن [[لباس]] سیاه برای خود<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ عاشورا (کتاب)|فرهنگ عاشورا]]، ص ۲۵۲.</ref>. | '''سیاه جامگان''' بعضی در سوگ عزیزان [[لباس]] سیاه میپوشند. [[لباس]] سیاه پوشیدن [[مکروه]] است، مگر در عزای [[ابا عبد الله]] الحسین{{ع}}. [[ابو مسلم خراسانی]]، [[لباس]] سیاه میپوشید، تا هم با [[بنی امیّه]] [[مخالفت]] کرده باشد، هم در دید بیننده، [[هیبت]] یابد. سیاه جامگان (مسوّده)، [[سپاه]] [[ابو مسلم خراسانی]] بودند که [[لباس]] مشکی را در عزای [[شهدای کربلا]] و [[زید بن علی]] و [[یحیی بن زید]] میپوشیدند. کسانی هم در [[عالم رؤیا]]، [[رسول خدا]]{{صل}} و [[امیر المؤمنین]]{{ع}} و [[فاطمۀ زهرا]]{{س}} را دیدهاند که در [[عاشورا]] و سوگ [[امام حسین]]{{ع}} [[لباس]] سیاه میپوشیدند<ref>سفینة البحار، ج۱، ص۶۷۰.</ref>. سیاهجامگان به [[عباسیان]] گفته میشود، به همان [[دلیل]] [[شعار]] قرار دادن [[لباس]] سیاه برای خود<ref>[[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ عاشورا (کتاب)|فرهنگ عاشورا]]، ص ۲۵۲.</ref>. | ||
==از [[رسوم]] متداول [[شیعیان]] در ایام [[عزاداری]]== | |||
رنگ سیاه در بسیاری از [[ملل]] و فرهنگهای مختلف رنگ [[عزا]] و سوگ دانسته میشود. در [[ایران]] باستان نیز این رنگ نشانه عزا بوده و از جمله در [[آیین]] سیاوشان، سیاهپوشی یکی از اجزای مهم بوده است. در شاهنامه، به دفعات [[پوشیدن]] [[جامه]] سیاه به عنوان [[رفتاری]] سوگوارانه ذکر شده است؛ به عنوان مثال: «همه جامه کرده کبود و سیاه / همه [[خاک]] بر سر به جای کلاه». | |||
برخی گزارشها و [[احادیث]] نشان میدهد در [[فرهنگ]] [[عرب]] نیز استفاده از [[پوشش]] سیاه در عزا کاربرد داشته است. از جمله [[ابنابیالحدید]] از قول مدائنی نقل میکند که [[پس از شهادت امام علی]]{{ع}}، «[[حسن]] در حالی که سیاهپوش بود برای [[مردم]] [[خطبه]] خواند». همچنین [[حدیث]] مشهوری از [[عمر]] بن [[علی بن حسین]] نقل شده که نخستین بار آن را [[احمد بن محمد بن خالد برقی]] در کتاب [[المحاسن]] آورده است و دیگران از جمله ([[حر]] عاملی در [[وسائل الشیعه]]) از او نقل کردهاند. طبق این حدیث هنگامی که [[امام حسین]]{{ع}} به [[شهادت]] رسید «[[زنان]] [[بنیهاشم]] [[لباس سیاه]] و [[خشن]] پوشیدند در حالی که از [[گرما]] و سرما [[شکایت]] نمیکردند و علی بن حسین برای [[مراسم]] [[ماتم]] ایشان [[غذا]] فراهم میکرد». | |||
همچنین [[فخرالدین طریحی]] در المنتخب و [[محدث نوری]] به نقل از او در مستدرک الوسائل روایتی نقل میکند که در ایام حضور کاروان اسرای [[کربلا]] در [[شام]] «هیچ [[هاشمی]] و [[قریشی]] نبود مگر آنکه لباس سیاه بر تن کرد و گریست». به استناد این دو حدیث، سابقه [[پوشیدن لباس سیاه]]، در [[عزاداری امام حسین]]{{ع}} را همان نخستین روزهای پس از [[واقعه عاشورا]]، و نخستین سیاهپوشان در سوگ آن [[امام]] را زنان بنیهاشم دانستهاند. | |||
مشهورترین سیاهپوشان در [[تاریخ اسلام]]، ابومسلم [[خراسانی]] و یارانش بودهاند. آنان ظاهراً نخستین کسانی بودند که در [[تاریخ]] پس از [[اسلام]] [[پرچم سیاه]] برافراشتند و «مُسَوّده» (سیاهپوش) خوانده شدند. برخی [[انتخاب]] رنگ سیاه - که حداقل در آن [[مقطع]]، رنگ [[عزاداران]] [[امام حسین]]{{ع}} و [[یحیی بن زید]] بود - را [[سیاست]] ابومسلم برای همراه کردن [[شیعیان]] و [[دوستداران]] [[اهلبیت]] با خود بر [[ضد]] [[امویان]] دانستهاند. خصوصاً که او [[شعار]] «[[الرضا]] من [[آل محمد]]{{صل}}» را نیز به عنوان شعار خود معین کرده بود. پس از ابومسلم و تا پایان [[خلافت عباسی]]، رنگ سیاه به عنوان نماد [[عباسیان]] شناخته میشد. گویا عباسیان روایتی نیز در [[استحباب]] سیاهپوشی وضع کرده بودند و به آن استناد میکردند. آنگونه که برخی از جمله [[محمدباقر مجلسی]] اشاره کردهاند، ظاهراً در [[تقابل]] با عباسیان، شیعیان از استفاده رنگ سیاه [[پرهیز]] داشتند و بر سفیدپوشی تأکید میکردند. همچنانکه در [[منابع حدیثی]]، روایاتی از [[پیامبر اکرم]]{{صل}} و [[امامان شیعه]] در [[مخالفت]] با سیاهپوشی و [[نهی]] از آن آمده است. از جمله در روایتی از [[امام صادق]]{{ع}} که در [[علل الشرائع]] نقل شده، [[لباس سیاه]] «[[لباس]] [[اهل]] [[آتش]]» و در روایتی دیگر «لباس [[فرعون]]» دانسته شده است. با این وجود، ابناثیر در توصیف نخستین [[عزاداری]] علنی شیعیان در سال ۳۵۲ ق در [[بغداد]]، به زنانی اشاره میکند که صورتهایشان را سیاه کرده بودند. | |||
گزارشهای [[تاریخی]] نشان میدهد در آستانه دوره [[صفویه]] سیاهپوشی در [[سوگ امام حسین]]{{ع}} رواج داشته است. [[نورالله]] [[شوشتری]] در مجالس [[المؤمنین]] حکایت میکند که وقتی شاه [[اسماعیل]] [[شیراز]] را [[تسخیر]] کرد، به [[ملاقات]] [[سید محمد نوربخش]] [[خراسانی]] - [[عارف]] [[قرن نهم]] و مؤسس [[فرقه]] «[[نوربخشیه]]» - رفت و دید که او لباس سیاه پوشیده است. علت را پرسید. نوربخش پاسخ داد «به جهت [[تعزیه]] امام حسین{{ع}}. شاه گفت: تعزیه ایشان قرار یافته که در سال ۱۰ [[روز]] باشد. شیخ گفت: [[مردم]] غلط کردهاند، تعزیه آن [[حضرت]] تا دامن [[قیامت]] باقی است». در منابع صفوی، در احوال خواجه [[علی]] سیاهپوش - نواده صفیالدین اردبیلی و از اجداد شاهان صفوی و کسی که گفته شده [[ظهور]] شاه اسماعیل و «رواجدهنده [[مذهب]] [[دوازده امامی]]» را [[پیشبینی]] کرده بود- نیز چنین آمده که او به طور دائم در [[عزای امام حسین]]{{ع}} [[لباس سیاه]] بر تن داشت و وجه شهرتش به «سیاهپوش» همین بوده است. | |||
همچنین گزارش برخی سفرنامهنویسان اروپایی نشان میدهد سیاه کردن [[بدن]] در [[عزاداری]] با روغنهای تیره، در دوره صفویان انجام میشده است. از جمله پیترو دلاواله در توصیف عزاداری [[عاشورا]] در [[اصفهان]] (سال ۱۰۲۷ق) مینویسد: «همه [[غمگین]] و مغموم به نظر میرسند و [[لباس]] عزاداری به رنگ سیاه - یعنی رنگی که در مواقع دیگر هیچ وقت مورد استعمال قرار نمیگیرد – بر تن میکنند». او همچنین از عزادارانی سخن گفته که «برهنه و عریان... فقط با پارچه سیاه یا کیسه تیرهرنگی ستر عورت کرده و سرتاپای خود را با مادهای سیاه و [[براق]]» رنگ زده بودند. آدام اولئاریوس نیز در گزارش [[مراسم]] سنگزنی [[روز عاشورا]] در [[اردبیل]] [[عهد]] شاه [[صفی]]، میگوید سنگزنان «خود را از سر تا به پا با نفت و خاکه ذغال، سیاه و براق کرده و فقط عورت خود را پوشانده بودند». | |||
از منظر [[فقهی]]، عموم [[فقهای شیعه]]، به ویژه متقدمین، با تکیه بر [[احادیث]] [[کراهت]] رنگ سیاه، [[پوشیدن لباس سیاه]] در حال [[نماز]] یا غیر آن را [[مکروه]] دانستهاند. با این حال، اغلب ایشان، به ویژه متأخرین و معاصرین، سیاهپوشی در عزاداری [[اهلبیت]] خصوصاً [[امام حسین]]{{ع}} را از این [[حکم]] مستثنا کرده و به علاوه آن را امری [[مستحب]] و از مصادیق «[[تعظیم شعائر]]» دانستهاند. برخی از ایشان رسالههایی نیز در [[اثبات]] این موضوع نگاشتهاند که از آن جمله میتوان تبیین الرشاد فی لبس السواد اثر [[سید حسن صدر]] و رسالة فی لبس السواد اثر [[جواد تبریزی]] را نام برد. | |||
همچنین در اشعار و [[مراثی]] عاشورا، استفاده از رنگ سیاه به عنوان رنگ [[ماتم]] و لباس سیاه به عنوان لباس عزاداری، از گذشته تا امروز، از مضامین پرکاربرد بوده است. به عنوان مثال در سرودهای منسوب به [[ابوعبدالله محمد بن حسین طوبی]] - از [[شاعران]] [[شیعه]] [[قرن ششم]] یا پیش از آن - آمده است: {{عربی|أنا غروي شديد السواد *** و قد كنت ابيض مثل اللجين / و ما كنت أسود لكنني / صبغت سواد لقتل الحسين}} (من نجفی بسیار سیاهم. من همچون نقره سفید بودم و سیاه نبودم. ولی به علت [[قتل حسین]] رنگم سیاه شد). در بین شاعران فارسیزبان نیز به عنوان مثال وصال شیرازی در ترکیببند [[عاشورایی]] خود چنین سروده است: «این [[جامه]] سیاه [[فلک]] در عزای کیست / وین جیب چاک گشته صبح از برای کیست». همچنین یغمای جندقی در نوحهای سروده است: «[[گیتی]] از نیل [[عزا]] ساخت سیه معجرمن / [[نوجوان]] اکبر من». شاعران و نوحهسرایان متأخر و معاصر نیز از این مضمون استفاده فراوانی کردهاند. امروزه سیاهپوشی به عنوان جزئی مهم از [[عزاداری]] مذهبی [[شیعیان]] در کشورهای مختلف شناخته میشود و بسیاری از آنان در ایام عزاداری، پیراهن سیاه میپوشند و در و دیوار اماکن عمومی و مذهبی را، طی مراسمی و با تشریفات و آدابی خاص، با [[پرچمها]] و پارچههای سیاه میپوشانند که معمولاً بر آنها عبارات مذهبی یا اسامی [[امامان]] و [[شهدای کربلا]] یا اشعار مرثیه نوشته شده است. به این [[مراسم]] «سیاهپوشان» گفته میشود. [[سیره]] عمومی علمای معاصر شیعه نیز مانند [[عامه]] شیعیان، استفاده از لباسهای سیاه یا تیرهرنگ در ایام عزاداری بوده است. از جمله میتوان به سیاهپوشی [[سیدابوالحسن اصفهانی]] و [[سید حسین بروجردی]] در [[محرم]] اشاره کرد.<ref>[[محسن حسام مظاهری|مظاهری، محسن حسام]]، [[فرهنگ سوگ شیعی (کتاب)|مقاله «سیاهپوشی»، فرهنگ سوگ شیعی]] ص ۲۸۹.</ref>. | |||
== جستارهای وابسته == | == جستارهای وابسته == | ||
==منابع== | ==منابع== | ||
{{منابع}} | |||
# [[پرونده:13681024.jpg|22px]] [[جواد محدثی|محدثی، جواد]]، [[فرهنگ عاشورا (کتاب)|'''فرهنگ عاشورا''']] | |||
# [[پرونده:1100827.jpg|22px]] [[محسن حسام مظاهری|مظاهری، محسن حسام]]، [[فرهنگ سوگ شیعی (کتاب)|'''مقاله «سیاهپوشی»، فرهنگ سوگ شیعی''']] | |||
{{پایان منابع}} | |||
==پانویس== | ==پانویس== | ||
{{پانویس}} | {{پانویس}} | ||