راه تعیین امام

این مدخل زیرشاخهٔ بحث تعیین امام است. راه تعيين امام از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: راه تعیین امام در کلام اسلامی - راه تعیین امام از دیدگاه اهل سنت - پرسش مرتبط ندارد

تعیین امام نزد مذاهب اسلامی تعریف متفاوتی دارد.

روش‌های تعیین امام نزد مذاهب اسلامی

• اگر امام، نقش پیامبر گونه داشته باشد و رسالت وی، مانند رسالت انبیاء تلقی گردد، تعیین فرد به منصب امامت باید مبنی بر نص دینی یا انتصاب الهی باشد.
• قاضی القضات ماوردی: "امامت برای امت، از راه گزینش صاحب نظران و معتمدان امت و از راه انتصاب به وسیله امام پیشین حاصل می‌شود".
• قاضی القضات ابویعلی: "امامت با اعمال زور و قدرت نیز حاصل می‌شود و نیاز به گزینش و عقد ندارد و هر کسی که به خدا ایمان دارد، جایز نیست که چنین امامی را پیشوای خود نداند".
• امام الحرمین جُوینی: "در عقد امامت، اتفاق آرا شرط نیست، زیرا ابوبکر، بدون اتفاق آراء، به امامت رسید".
• ابوبکر بن عربی: "برای تشکیل امامت، موافقت یکی دو نفر از صاحب نظران، کافی است".
• شیخ قرطبی در تفسیر آیه ﴿إِنِّي جَاعِلٌ فِي الأَرْضِ خَلِيفَةً﴾ می‌نویسد: "اگر یک نفر از صاحب نظران و معتمدان مردم هم امام را تعیین و معرفی کند، کافی است و انتخاب او بر دیگران، واجب است زیرا عمر در سقیفه بنی ساعده، یک تنه عقد بیعت با ابوبکر نبست؛ ابوبکر، عمر را به جانشینی انتخاب کرد پس، بنابر قول قاضی عضد‌الدین ایجی: با یکی از سه فرایند زیر، منصب امامت برای فرد، تعیّن می‌یابد:
  1. نص رسول خدا(ص).
  2. نص امام(ع) پیشین.
  3. بیعت ارباب حل و عقد.
• با همه اختلافات نظری که میان علمای اهل سنت هست، مخلص کلام آن است که امام، فردی است برخاسته از این جامعه که علم و آگاهی و عدالت و پیراستگی او، در سطح خود امت است و یک فرد برخاسته از جانب خدا نیست.
• آیا مردم می‌توانند امام را تعیین کنند؟ در نگاه اهل سنت چند طریق وجود دارد: نصب الهی، انتخاب مردمی، قهر و غلبه. ازنظر شیعه تنها راه اثبات مشروعیت امام، نصب الهی است.
• یکی از ادله معتقدان به دیدگاه شورا، آیه ﴿فَبِمَا رَحْمَةٍ مِّنَ اللَّهِ لِنتَ لَهُمْ وَلَوْ كُنتَ فَظًّا غَلِيظَ الْقَلْبِ لاَنفَضُّواْ مِنْ حَوْلِكَ فَاعْفُ عَنْهُمْ وَاسْتَغْفِرْ لَهُمْ وَشَاوِرْهُمْ فِي الأَمْرِ فَإِذَا عَزَمْتَ فَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُتَوَكِّلِينَ﴾ است که با توجه به معنای ﴿شَاوِرْهُمْ﴾ و همچنین زمان نزول آیه، می‌توان این استدلال را نقد کرد.

پرسش‌های وابسته

• آیا وجوب تعیین امام بدعت‌آمیز است؟ (پرسش)

منابع

• فرامرز قراملکی، احد، امامت‌پژوهی
• الهی راد، صفدر، نسان‌شناسی

جستارهای وابسته

• انتخاب امام
• انتصاب امام