الگو:صفحهٔ اصلی/مدخل برگزیده
امامت به معنای پیشوایی و هدایت، جایگاهی است برای امام و امام خلیفه رسول الله در اجرای دین است؛ به گونه‌ای که پیروی از وی بر همه مسلمانان واجب است. امام دارای سه ویژگی است: جانشینی پیامبر اسلام؛ ولایت و سرپرستی بر همۀ مکلفان و واجب‌الاطاعه بودن.
ضرورت امامت ضرورتی عقلی است، به سبب ادله‌ای همچون قاعده لطف، یقین به فراغ ذمه، نیاز شرع به مفسر و ... . در کنار ادله عقلی به ادله نقلی نیز مانند: آیه اولی الامر، آیه صادقین، حدیث ثقلین، حدیث من مات استناد شده است. اهدافی هم برای امامت بیان شده است مانند: تبیین مفاهیم قرآنی؛ داوری در منازعات؛ ارشاد و هدایت انسان‌ها؛ اتمام حجت بر بندگان.
برای اثبات امامت ائمه (ع) به دو دسته دلایل تمسک شده است: دلایل عقلی و دلایل نقلی.
- دلایل عقلی: مانند اینکه لطف الهی اقتضا می‌کند راه پیامبر (ص) ادامه یابد و امامان معصوم (ع) ادامه دهنده راه ایشان هستند که مردم را به راه مستقیم و کمال انسانی هدایت کنند.
- دلایل نقلی: از جمله آیات: اکمال دین؛ ابلاغ؛ انذار؛ تطهیر؛ مباهله و ... . همچنین روایات فراوانی به موضوع امامت اختصاص دارد، از جمله: حدیث یوم الدار؛ حدیث ثقلین؛ حدیث سفینه؛ حدیث منزلت و ... .
شرایطی هم برای امامت بیان شده است که مهمترین آنها عبارت است از:
- نصب الهی امام: به معنای انتصاب افراد معصوم از سوی خداوند.
- علم ویژه الهی: ائمه (ع) باید از دانش گسترده برخوردار باشند، تا بتوانند مسئولیت خطیر خود را به انجام رسانند.
- عصمت: بر اساس آموزه‌های قرآن، امام (ع) دارای ویژگی‌هایی است که مهمترین آنها عصمت است.
- افضلیت: اصطلاح "افضلیت امام"، به معنای برتری امام نسبت به دیگران در دو امر است: نخست در زیادی ثواب و قرب به خداوند و دیگری در صفات کمال انسانی.
راه تعیین امام، از مهمترین مباحث امامت در میان متکلمان فریقین است. شیعیان با تمام نحله‌ها و فرقی که دارند، معتقدند تنها راه تعیین امام، «نص» از سوی خداوند و پیامبر (ص) است؛ اما سایر فرق اسلامی، پنج راه برای تعیین امام ذکر کرده‌اند: اجماع، استخلاف یا انتصاب، شورا، بیعت، قهر و غلبه.
امام به عنوان پیشوای حقیقی جامعه نسبت به حفظ دین، پاسداری از خون مسلمانان و نیز پایداری نظام اجتماعی مسلمانان وظایف و شؤونی دارد که برخی از آنها عبارت‌اند از: رهبری؛ مرجعیت دینی؛ ولایت معنوی و ... .