امام باقر

متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.

این مدخل از زیرشاخه‌های بحث اهل بیت پیامبر خاتم است. "امام باقر" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

امام باقر در حدیث | امام باقر در کلام اسلامی | امام باقر در تاریخ اسلام

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل امام باقر (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

• نام مبارکش محمد و فرزند امام چهارم و هفتمین تن از چهارده معصوم(ع) است. در اول رجب یا سوم صفر سال ۵۷ﻫ. در مدینه به دنیا آمد و پنجاه و هفت سال زندگی کرد. جد والامقام امام باقر(ع)، حضرت حسین بن علی(ع) و پدرش حضرت زین‌العابدین(ع) و مادر ارجمندش، فاطمه- دختر امام حسن مجتبی(ع)- است. بدین‌سان، امام باقر(ع) از پدر و مادر به خاندان عصمت پیوسته است. پیامبر اسلام(ص) بدو لقب "باقرالعلوم" را ارزانی فرمود به معنای شکافنده علوم. از دیگر القاب شریف او است: شاکر، امین و شبیه (به پیامبر). کنیه گرامی‌اش، ابوجعفر است.

فضائل و مناقب

• امام باقر(ع) را آیینه تمام نمای پیامبر(ص) و امامان پیشین دانسته‌اند. در روایتی که پیامبر برای جابر بن عبدالله انصاری نام یکایک امامان معصوم(ع) را باز می‌گوید، آمده است که چون پیامبر به امام باقر(ع) می‌رسد، به جابر فرمان می‌دهد که سلام مرا بدو برسان.
• از فضائل آن امام همام است:

1. علم: امام باقر(ع) سرآمد عالمان روزگار خویش بود. برخی دانشمندان بزرگ مسلمان گفته‌اند که او چنان به رموز و اسرار علوم آگاه بود و احکام و حکمت‌ها و لطایف علمی را به طالبان عطا می‌فرمود که کسی جز کوردلان یا گمراهان منکر آن نتواند بود.
2. حلم: فرو خوردن خشم و خویشتنداری هنگام غضب، از صفات آشکار امام باقر(ع) است.
3. تسلیم: رضا و تسلیم در برابر خواست و اراده الهی، از دیگر ویژگی‌ها و فضیلت‌های امام باقر(ع) است. در روایتی همان امام همام(ع) می‌فرماید: "ما [اهل بیت‌] دست به دعا برمی‌داریم و حاجت خویش را از خدا می‌خواهیم؛ اما چون قضای الهی به گونه‌ای دیگر رقم خورد، همان را می‌پسندیم".
4. انفاق: دستگیری از فقیران و تهیدستان، یکی دیگر از فضیلت‌های اخلاقی امام باقر(ع) است.

امام(ع) از این نظر میان مردم شهرتی چشمگیر داشت و همه او را به احسان و کرم می‌شناختند هر چند دارایی فراوانی نداشت. امام صادق(ع) در این باره می‌فرماید: "دارایی پدرم در میان خاندانش، کم‌تر بود؛ ولی خرجش بیش‌تر. با این حال، او هر جمعه یک دینار صدقه می‌داد".

1. هیبت: شخصیت امام باقر(ع) را جلوه‌ای ویژه‌ در دیده دیگران بود و هر کسی را در تأثیر خویش می‌گرفت.

• از دیگر فضائل امام باقر(ع) است: عبادت و راز و نیاز، فروتنی، مهم شمردن امر آخرت، سخاوت و کار و کوشش.

امامت

• امامت امام باقر(ع) را می‌توان به نص پیامبر(ص) و وصیت امام پیشین ثابت کرد. پیامبر اسلام(ص) در روایتی، نام مبارک او را به عنوان پنجمین خلیفه و وصی خویش آورده و فرمانبرداری او را بر مسلمانان واجب دانسته است. نقل است که حضرت زین العابدین(ع) پیش از شهادت، فرزندان خویش را گرد آورد و حضرت باقر(ع) را وصی خود خواند و امر دیگر فرزندان را نیز بدو سپرد. افزون بر این، برتری و کمال آن امام همام(ع) بر دیگران، دلیلی دیگر بر امامت او است. شکی در این نیست که همه اهل آن روزگار، آن حضرت را اعلم و افضل می‌دانسته‌اند.

روزگار امامت

• امام باقر(ع) در روزگار طفولیت بود که همراه کاروان جد گرامی‌اش، حضرت حسین بن علی(ع)، به کربلا رفت. آن امام ارجمند(ع) چهار سال با امام حسین(ع) و سی و چهار سال با پدر گرامی‌اش زیست و به سال ۹۵ﻫ. به امامت رسید و حدود بیست سال امامت کرد.
• حاکمان معاصر امامت او عبارت‌اند از: ولید بن عبدالملک، سلیمان بن عبدالملک، عمر بن عبدالعزیز، یزید بن عبدالملک و هشام بن عبدالملک.
• مهم‌ترین ویژگی روزگار امامت امام باقر(ع) آن بود که فرصتی برای راه انداختن نهضتی علمی و فکری پیش آمد. امام از این فرصت بهره جست و شاگردان برجسته‌ای تربیت کرد و فرهنگ شیعی و آموزه‌های راستین اسلام را گسترانید. پیش از آن، دیگر امامان تنها مجال یافتند از کیان اسلام به دفاع برخیزند و بقای دین را پی جویند؛ زیرا بنیان دین آسمانی با خطری جدی رو به رو گشته بود. در روزگار امام باقر(ع) می‌باید آنچه امامان پیشین حفظ کرده بودند، به میان جامعه می‌رفت و گسترش می‌یافت.
• بدین‌سان، می‌توان عصر امامان معصوم(ع) را دو دوره دانست: یکی دوره تثبیت و دیگر دوره ترویج. امامت امام باقر(ع) در دوره دوم جای داشت و وقت آن بود که تعالیم دینی از حلقه شیعیانی معدود به‌ عرصه گسترده جامعه اسلامی راه یابند و آموزه‌های شیعی در چارچوبی منطقی آشکارا پدیدار گردند. گفته‌اند که امام باقر(ع) در یک روز هزار مسئله بیان فرمود و این نشان می‌دهد که در دوره ترویج، فرصتی گران‌بها فراچنگ آمده بود و امام(ع) به خوبی از آن سود برده است.
• امام باقر(ع) برای بهره بردن از فرصت پیش آمده، دو شیوه برگزید: الف. آموزش و پرورش شاگردان مستعد و تشکیل حوزه علمی؛ ب. آشنا ساختن عموم مردم با تعالیم راستین دینی از گذر سخنرانی، جلسه‌های علمی- دینی، مباحثه با اهل فِرَق و اعزام مبلغ به میان مردم. حکومت اموی از عصر عبدالملک مروان به بعد به ظاهر، سیاستِ مماشات با آل ابی‌طالب را در پیش گرفت و این از مهم‌ترین علل شدت یافتن فعالیت‌های علمی- فرهنگی امام بود. افزون بر این، نحله‌های کژاندیش فقهی و کلامی نیز در این روزگار ظهور و بروز یافته بودند و از این رو، لازم می‌نمود برای مقابله با انحرافات فکری جدید، حرکت علمی نظام‌مندی راه افتد و مرکزیت و مرجعیت فکری جامعه را در دست گیرد. بر جای ماندن صدها روایت از امام باقر(ع) درباره مسائل فکری و دینی نشان می‌دهد که امام باقر(ع) برای از میان بردن بیراهه‌های فکری و دینی بسیار کوشیده است.

شهادت

• حکام اموی، سرانجام از فعالیت‌های امام(ع) به بیم افتادند و هشام بن عبدالملک، دهمین حاکم اموی فرمان داد تا ابراهیم بن ولید، با زهری کشنده امام باقر(ع) را مسموم کند. امام در ماه ذی‌الحجه ۱۱۴ﻫ. در ۵۷ سالگی به شهادت رسید و پیکر پاکش در قبرستان بقیع مدینه به خاک سپرده شد.

پرسش‌های وابسته

جستارهای وابسته

منابع

• فرهنگ شیعه

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: