اعانت به مظلوم
متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.
- مدخل‌های وابسته به این بحث:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل اعانت به مظلوم (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
مقدمه
- در قرآن کریم آمده است: ﴿ذَلِكَ وَمَنْ عَاقَبَ بِمِثْلِ مَا عُوقِبَ بِهِ ثُمَّ بُغِيَ عَلَيْهِ لَيَنْصُرَنَّهُ اللَّهُ إِنَّ اللَّهَ لَعَفُوٌّ غَفُورٌ﴾[۱].
- همچنین می‌فرمایند: ﴿وَلَمَنِ انْتَصَرَ بَعْدَ ظُلْمِهِ فَأُولَئِكَ مَا عَلَيْهِمْ مِنْ سَبِيلٍ﴾[۲][۳].
- امام صادق(ع) از اجدادش نقل کرده که پیغمبر(ص) آن‌ها را بر انجام هفت چیز دستور داده و از انجام هفت چیز نهی فرموده است: "عیادت بیماران، تشییع جنازه، یاری مظلوم و..."[۴].
- همچنین آن حضرت در سخنی دیگر می‌فرمایند: "مبادا بر ضرر مسلمان مظلومی کمک کنید تا به درگاه خدا بر شما نفرین کند، و برای او در باره شما اجابت شود"[۵].
- برخی نیز گفته‌اند: "اعانه مظلومین مترادف یاری مظلومان است"[۶].
- کمک به مظلوم مبتنی بر اصل عدالت و احترام به انسانیت و از مستقلات عقلی است. بدین معنی که اگر در شریعت، حکمی هم در این مورد نداشتیم، عقل آدمی می‌تواند حسن بودن آن را تأیید نماید.
- چنانچه گذشت پیامبر(ص) قبل از مبعوث شدن، عضو پیمان "حلف الفضول" که پیمان جوانمردان است، بود. به موجب این پیمان اگر کسی وارد مکه شود و مظلوم واقع گردد، اعضای این پیمان می‌بایستی از حق او دفاع نمایند.
- براساس آموزه‌های دینی، چنانچه مسلمانی در هر جایی از دنیا، فریاد مظلومیت برآورد و کمک طلبد همه مسلمانان موظف به یاری او هستند.
- اسلام فریاد زدن را تنها در یک مورد جایز می‌داند. چنانکه در قرآن کریم آمده است:﴿لَا يُحِبُّ اللَّهُ الْجَهْرَ بِالسُّوءِ مِنَ الْقَوْلِ إِلَّا مَنْ ظُلِمَ وَكَانَ اللَّهُ سَمِيعًا عَلِيمًا﴾[۷][۸].
- امام خمینی در وصیت به فرزند گرامی‌اش می‌فرمایند: و از امور مهمی که لازم است وصیت نمایم اعانت نمودن به بندگان خدا، خصوصاً محرومان و مستمندان که در جامعه بی‌پناهند، هرچه توان داری در خدمت اینان - که بهترین زاد راه تو است و از بهترین خدمت‌ها به خدای تعالی و اسلام عزیز است - به کار بر و هرچه می‌توانی در خدمت مظلومان و حمایت آنان در مقابل مستکبران و ظالمان کوشش کن...[۹].
- شهید مطهری می‌نویسد: گفتیم که ممکن است اجازه جهاد به صورت مقید باشد؛ مقید به چه؟ یک قیدش این است که طرف در حال تجاوز باشد، دارد به شما هجوم می‌آورد، چون او با شما می‌جنگد، شما با او بجنگید. آیا قید منحصر به همین است که طرف بخواهد با ما بجنگد؟ یا یک چیز دیگر هم هست؟ آن چیز دیگر این است که ممکن است طرف با ما نخواهد بجنگد، ولی مرتکب یک ظلم فاحش نسبت به یک عده افراد انسان‌ها شده است و ما قدرت داریم آن انسان‌های دیگر را که تحت تجاوز قرار گرفته‌اند نجات بدهیم، اگر نجات ندهیم در واقع به ظلم این ظالم کمک کرده‌ایم. کمک به مظلوم چه مسلمان و چه غیر مسلمان واجب است خصوصاً اگر مسلمان باشد[۱۰][۱۱].
یاری نمودن مظلوم در صحیفه سجادیه
- امام سجاد(ع) در دعای بیست و ششم و در عبارت دوم آن می‌فرمایند: "و آنان را توفیق ده برای برپا داشتن طریقه و روش (نگاهداری احکام) و فراگرفتن اخلاق نیک خود (که بندگان را به آن امر فرموده‌ای) در سود رساندن به ناتوانانشان؛ و جلوگیری از فقر و نیازمندیشان؛ و عیادت از بیمارشان؛ و راهنمایی نمودن از راه‌جویشان؛ و اندرز دادن مشورت کنندگانشان؛ و دیدار از مسافرشان؛ و پنهان کردن رازهایشان، و پوشاندن عیب‌هایشان، و یاری کردن ستمدیده‌گانشان؛ و دستگیری از آنان در ابزار خانه(دیگ، تبر، نردبان و مانند آن‌ها) و سود رساندن به ایشان به بخشش فراوان؛ و برآوردن نیازهای آنان پیش از آنکه درخواست کنند"[۱۲][۱۳].
- امام(ع) در این عبارت به یاری و کمک کردن به مظلوم و ستمدیده اشاره فرموده است.
- امام(ع) در دعای سی و هشتم و در عبارت یکم آن می‌فرمایند: "بارخدایا من به درگاه تو عذر می‌خواهم از ستم کشیده‌ای که در برابر من به او ستم رسیده و من او را یاری نکرده‌ام و از احسان و نیکی که به من شده و سپاس آن را بجا نیاورده‌ام و از بدکرداری که از من عذر خواسته و من عذرش را نپذیرفته‌ام و از نیازمندی که از من درخواست نموده و من او را نبخشیده و بر خود برتری نداده‌ام و از حق صاحب حق مؤمنی که بر من لازم است و آن را نداده‌ام و از عیب و نقص مؤمنی که برای من آشکار گشته و آن را نپوشانده‌ام؛ و از گناهی که برای من پیش آمده و از آن دوری نکرده‌ام"[۱۴][۱۵].
- امام(ع) در این عبارت از درگاه خداوند متعال به واسطه ستمی که به کسی رسیده و ایشان نتوانسته است او را یاری نماید عذر می‌خواهد. نتیجه‌ای که از این دعا می‌توان به دست آورد این است که هر فرد مسلمانی در مقابل فرد ستمدیده دیگر خصوصاً اگر مسلمان باشد، وظیفه دارد که به آن فرد ستمدیده کمک نماید.
- البته باید توجه داشت که یکی از شرایط کمک به مظلوم، توانایی فرد کمک کننده است، زیرا در برخی از موارد انسان به واسطه عدم توانایی یا تقیه امکان کمک کردن ندارد. همچنین می‌بایست به این نکته نیز توجه داشت که ستم، دارای انواعی است؛ از جمله ستم انسان به نفس خود؛ یعنی گناه کردن. در این مورد کمک به ستمدیده، "امر به معروف و نهی از منکر" ایشان است.
- امام(ع) در دعای ششم و در عبارت هجدهم آن می‌فرمایند: "بارخدایا بر محمد و و آل او درود فرست؛ و ما را در این روز و این شب و همه روزهایمان توفیق عطا فرما برای انجام نیکی و دوری از بدی و سپاس‌گزاری از نعمت‌ها و پیروی از سنت‌ها (واجبات و مستحبات) و ترک بدعت‌ها (احداث چیزهایی در دین که از دین نیست) و امر به معروف (واداشتن بپسندیده: واجب و مستحب) و نهی از منکر (بازداشتن از زشتی‌ها: حرام و مکروه) و حفظ و نگهداری (اصول و فروع) اسلام، و نکوهش باطل و خوار نمودن آن و یاری حق و گرامی گردانیدن آن؛ و راهنمایی گمراه؛ و کمک ناتوان، و رسیدن به فریاد ستم رسیده"[۱۶][۱۷].
- امام(ع) در این دعا از خداوند می‌خواهد که همواره توفیق کمک به ستمدیده را داشته باشد، نه اینکه بعضی اوقات این توان را داشته و در بعضی مواقع دیگر آن را نداشته باشد.
- امام(ع) در دعای چهاردهم و در عبارت سوم آن می‌فرمایند:"و ای آنکه جزای (کردار) بنده خود را یکسان و برابر نمی‌دهد"[۱۸].
- امام(ع) در این بخش از دعا یکی از اوصاف و ویژگی‌های خداوند متعال را "یاری رساندن به ستم دیده" می‌داند.
- از آنجایی که انسان خلیفه خدا روی زمین است عقل سلیم حکم می‌کند که نماینده بایستی مطابق رأی موکل عمل نماید، پس انسان هم بایستی مطابق نظر خداوند عمل نماید. پس آدمی که خلیفه خدا بر روی زمین است می‌بایستی این اعمال را انجام دهد، هرچند در سطح بسیار نازل‌تر.
- امام(ع) در دعای چهل و هفتم و در عبارت یکصد و سی و دوم آن می‌فرمایند: "و مرا پشتیبان ستمگران قرار مده و بر نابود کردن (ابطال احکام) کتاب خود (قرآن مجید) یار و کمک ایشان قرار مده؛ و از جایی که نمی‌دانم نگهبانی‌ام کن نگهبانی که به آن (از هر گناهی) نگهداری‌ام نمایی؛ و درهای توبه و آمرزش و مهربانی و روزی فراخت را بر من بگشای (مرا به توبه موفق و شایسته آمرزش و مهربانی و روزی فراخ خود گردان) زیرا من از روی‌آورندگان به درگاه توام؛ و نعمت دادنت را درباره من کامل نما (مرا در بهشت داخل فرما) زیرا تو بهترین نعمت‌دهندگانی"[۱۹]؛
- امام(ع) در این عبارت یکی از اقسام ستمگران را معرفی می‌نماید؛ یعنی کسانی که با دین و حکم خدا که همان قرآن است، مقابله می‌نمایند و از خداوند می‌خواهند که او را کمک دهنده به آن‌ها قرار ندهد. بنابراین به نحو التزام می‌توان فهمید که آن حضرت از خداوند می‌خواهد که او را یاری کننده به ستمدیدگان قرار دهد[۲۰].
منابع
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ «چنین است و هر کس مانند کیفری که دیده است (دیگران را) کیفر کند سپس بر او ستم رود خداوند او را یاری خواهد کرد، بی‌گمان خداوند درگذرنده‌ای آمرزنده است» سوره حج، آیه ۶۰.
- ↑ «و بر آنانکه پس از ستم دیدن داد ستانند ایرادی نیست» سوره شوری، آیه ۴۱.
- ↑ احمدوند، فردین، مکارم اخلاق در صحیفه، ص۳۸۱.
- ↑ شیخ حر عاملی، آداب معاشرت، ترجمه محمدعلی فارابی، یعسوب عباسی علی کمر، ص۱۵۹.
- ↑ ابن شعبه حرانی، تحف العقول، ترجمه محمد باقر کمره‌ای، ص۳۲۸.
- ↑ فرهنگ اصطلاحات اخلاقی، ص۸۴.
- ↑ «خداوند بانگ برداشتن به بدگویی را دوست نمی‌دارد مگر (از) کسی که بر او ستم رفته است و خداوند شنوایی داناست» سوره نساء، آیه ۱۴۸.
- ↑ احمدوند، فردین، مکارم اخلاق در صحیفه، ص۳۸۲.
- ↑ امام خمینی، صحیفه امام، ج۱۶، ص۲۲۴.
- ↑ مجموعه آثار شهید مطهری، ج۲۰، ص۲۳۲.
- ↑ احمدوند، فردین، مکارم اخلاق در صحیفه، ص۳۸۳.
- ↑ « وَ وَفِّقْهُمْ لِإِقَامَةِ سُنَّتِكَ، وَ الْأَخْذِ بِمَحَاسِنِ أَدَبِكَ فِي إِرْفَاقِ ضَعِيفِهِمْ، وَ سَدِّ خَلَّتِهِمْ، وَ عِيَادَةِ مَرِيضِهِمْ، وَ هِدَايَةِ مُسْتَرْشِدِهِمْ، وَ مُنَاصَحَةِ مُسْتَشِيرِهِمْ، وَ تَعَهُّدِ قَادِمِهِمْ، وَ كِتْمَانِ أَسْرَارِهِمْ، وَ سَتْرِ عَوْرَاتِهِمْ، وَ نُصْرَةِ مَظْلُومِهِمْ، وَ حُسْنِ مُوَاسَاتِهِمْ بِالْمَاعُونِ، وَ الْعَوْدِ عَلَيْهِمْ بِالْجِدَةِ وَ الْإِفْضَالِ، وَ إِعْطَاءِ مَا يَجِبُ لَهُمْ قَبْلَ السُّؤَالِ»
- ↑ احمدوند، فردین، مکارم اخلاق در صحیفه، ص۳۸۳-۳۸۴.
- ↑ « اللَّهُمَّ إِنِّي أَعْتَذِرُ إِلَيْكَ مِنْ مَظْلُومٍ ظُلِمَ بِحَضْرَتِي فَلَمْ أَنْصُرْهُ، وَ مِنْ مَعْرُوفٍ أُسْدِيَ إِلَيَّ فَلَمْ أَشْكُرْهُ، وَ مِنْ مُسِي‌ءٍ اعْتَذَرَ إِلَيَّ فَلَمْ أَعْذِرْهُ، وَ مِنْ ذِي فَاقَةٍ سَأَلَنِي فَلَمْ أُوثِرْهُ، وَ مِنْ حَقِّ ذِي حَقٍّ لَزِمَنِي لِمُؤْمِنٍ فَلَمْ أُوَفِّرْهُ، وَ مِنْ عَيْبِ مُؤْمِنٍ ظَهَرَ لِي فَلَمْ أَسْتُرْهُ، وَ مِنْ كُلِّ إِثْمٍ عَرَضَ لِي فَلَمْ أَهْجُرْهُ»
- ↑ احمدوند، فردین، مکارم اخلاق در صحیفه، ص۳۸۴-۳۸۵.
- ↑ « اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ وَفِّقْنَا فِي يَوْمِنَا هَذَا وَ لَيْلَتِنَا هَذِهِ وَ فِي جَمِيعِ أَيَّامِنَا لِاسْتِعْمَالِ الْخَيْرِ، وَ هِجْرَانِ الشَّرِّ، وَ شُكْرِ النِّعَمِ، وَ اتِّبَاعِ السُّنَنِ، وَ مُجَانَبَةِ الْبِدَعِ، وَ الْأَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ، وَ النَّهْيِ عَنِ الْمُنْكَرِ، وَ حِيَاطَةِ الْإِسْلَامِ، وَ انْتِقَاصِ الْبَاطِلِ وَ إِذْلَالِهِ، وَ نُصْرَةِ الْحَقِّ وَ إِعْزَازِهِ، وَ إِرْشَادِ الضَّالِّ، وَ مُعَاوَنَةِ الضَّعِيفِ، وَ إِدْرَاكِ اللَّهِيفِ»
- ↑ احمدوند، فردین، مکارم اخلاق در صحیفه، ص۳۸۵-۳۸۶.
- ↑ « يَا مَنْ لَا يُكَافِئُ عَبْدَهُ عَلَى السَّوَاءِ»
- ↑ « وَ لَا تَجْعَلْنِي لِلظَّالِمِينَ ظَهِيراً، وَ لَا لَهُمْ عَلَى مَحْوِ كِتَابِكَ يَداً وَ نَصِيراً، وَ حُطْنِي مِنْ حَيْثُ لَا أَعْلَمُ حِيَاطَةً تَقِينِي بِهَا، وَ افْتَحْ لِي أَبْوَابَ تَوْبَتِكَ وَ رَحْمَتِكَ وَ رَأْفَتِكَ وَ رِزْقِكَ الْوَاسِعِ، إِنِّي إِلَيْكَ مِنَ الرَّاغِبِينَ، وَ أَتْمِمْ لِي إِنْعَامَكَ، إِنَّكَ خَيْرُ الْمُنْعِمِينَ»
- ↑ احمدوند، فردین، مکارم اخلاق در صحیفه، ص۳۸۷.