دولت‌های شیعی

دولت‌های شیعی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: دولت‌های شیعی در حدیث - دولت‌های شیعی در کلام اسلامی - پرسش‌های مرتبط

دولت‌های شیعی در تاریخ اسلام از آغاز تاکنون، سلسله‌های حکومتی بسیاری تشکیل شده است، از آن میان برخی دولت‌ها و حکومت‌ها افکار و انگیزه‌های شیعی داشتند و به برپایی حکومت شیعی دست یافتند، یا محدود یا گسترده، یا کوتاه‌مدّت یا درازمدّت. اغلب آنها در مناطق دور دست‌تر از حکومت عباسیان در بغداد بود و گاهی متعرّض حکومت مرکزی هم می‌شدند. اینگونه حکومت‌ها سعی در برپایی مرام شیعه و گسترش ولایت اهل بیت (ع) داشتند و میزان موفقیت و تطابق آنها با آرمان‌های شیعی متفاوت بوده است. برخی معتقدند آنها حکومت‌هایی بودند با حاکمان شیعی و اطلاق حکومت شیعی را بر آنان خالی از مسامحه نمی‌دانند و شیعه و نیک بودن افراد یک خاندان را ضامن شایستگی آنان در طول تاریخ نمی‌شمارند و حتّی صالح بودن یک دولت یا دولتمرد را در مقطعی از تاریخ، به معنای مشروع بودن همۀ آنان در طول زندگی نمی‌دانند.

مقدمه

• در مقدمۀ مجموعۀ دولت ابرار آمده است: تاریخ تشیع، دولت‌های فراوانی بوده‌اند، مثل علویان طبرستان، آل حمدان و بنی مزید در حلّه و حلب، مختار بن ابی عبیده ثقفی در کوفه، برخی از شاهان صفوی در ایران، آل بویه و صاحب بن عبّاد در بغداد، سربداران در سبزوار، ادریسیان در مغرب، تیپوسلطان در هندوستان، آل منصور در بحرین و وزیران و امیرانی مثل علی بن یقطین، امیر کبیر، قائم مقام فراهانی نیز بوده‌اند که در حیطۀ اقتدار خویش برای حاکمیّت دین الهی تلاش کرده‌اند.

با توجّه به همۀ اینها، جهت آشنایی با اینگونه دولت‌های شیعی می‌توان به سلسله‌های حکومتی زیر اشاره کرد:

1. ادریسیان، منسوب به ادریس بن عبد اللّه، که در قرن دوم در مغرب و مراکش به حکومت رسیدند و مدّت حکومتشان ۱۴۰ سال از ۱۷۰ هجری به بعد بود.
2. علویان در منطقۀ طبرستان (شمال ایران) از سال ۲۵۰ تا ۳۱۶ هجری حکومت داشتند و تأسیس حکومت آنان به دست حسن بن زید (داعی کبیر) بود.
3. حمدانیان در منطقۀ عراق و شام در قرن چهارم به حکومت رسیدند و مدّت ۱۰۰ سال حکومتشان به درازا کشید.
4. فاطمیان در مصر در سال ۲۹۶ حکومت تشکیل دادند و پس از دو قرن و نیم حکومت در سال ۵۶۷ هجری منقرض شدند.
5. بریدیان که در قرن چهارم در منطقۀ اهواز و بصره و واسط حکومت یافتند.
6. آل بویه در منطقۀ فارس به مدّت 70 سال حکومت داشتند (از ۳۲۲ تا ۴۴۸ق) و دامنۀ حکومتشان بخش‌های وسیعی از ایران و عراق تا مرز شام را دربر می‌گرفت.
7. دولتهای علوی یمن که بیشتر زیدی مذهب بودند. از قبیل: امامان بنی رسّی، بنی صلیح، بنی مهدی، دولت امامان یمن، که تا تاریخ معاصر حکومت داشته‌اند.
8. سربداران که در بخش‌هایی از خراسان در قرن هشتم حکومت داشتند و در سال ۷۸۸ ق. این سلسله منقرض شدند.
9. مرعشیان که به رهبری سادات مرعشی در بخش‌هایی از مازندران به حکومت رسیدند (از ۷۶۰ تا ۷۹۵ق). نسب آنان به امام سجاد (ع) می‌رسید.
10. کیائیان نیز سلسله‌ای شیعه مذهب بودند که در مناطق از گیلان بیش از دو قرن حکومت کردند (از ۷۶۹ تا ۱۰۰۰ق) شجره‌نامۀ آنان را منتسب به امام سجاد (ع) می‌دانند.
11. مشعشعیان در خوزستان در قرن نهم هجری به حکومت رسیدند و پس از ۷۰ سال حکومتشان پایان یافت (از ۸۴۵ تا ۹۱۴ق)، هرچند آن دودمان به صورت پراکنده در بخش‌هایی فرمانروایی‌های محدود داشتند.
12. صفویان در اوایل قرن دهم، حکومتی شیعی مذهب تشکیل دادند و ایرانی مستقّل بنا نهادند. آنان منسوب به جدّ بزرگشان صفی الدین اردبیلی‌اند. نسب آنان را به امام هفتم می‌رسانند. حکومت آنان از ۹۰۷ تا ۱۱۴۵ ق ادامه یافت. پس از صفویان هرچند حکومت‌ها و دولت‌های موجود در ایران شیعه مذهب بودند، صدق حکومت شیعی بر اینگونه سلسله‌ها چندان دقیق نیست. آنچه به صورت جمهوری اسلامی ایران در بهمن ۱۳۵۷ ش در ایران شکل گرفت، ناب‌ترین و استوارترین حکومت شیعی است که بر محور ولایت فقیه پدید آمد و عظیم‌ترین تحوّل را در سیاست جهانی و منطقه‌ای صورت داد

منابع

• محدثی، جواد، فرهنگ غدیر