صحیفه سجادیه
این مدخل زیرشاخهٔ بحث آثار امام سجاد است. صحیفه سجادیه از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: صحیفه سجادیه در معارف دعا و زیارات - صحیفه سجادیه در معارف و سیره سجادی - پرسش مرتبط نداردصحیفه سجادیه از آثار امام سجاد (ع) است که شامل مجموعه‌ای از دعاهای گوناگون حضرت است. از صحیفه با القابی مانند "زبور آل محمد (ص)"، "انجیل اهل‌البیت (ع)" و "اخت القرآن" نیز یاد می‌شود.
مقدمه
صحیفه یکی از چند اثر مکتوب به جا مانده از امام سجاد (ع) چهارمین امام معصوم است[۱]. این کتاب، نخستین نیایش‌نامه مکتوب جهان اسلام، دومین کتاب مکتوب در اسلام و سومین کتاب مقدس شیعیان که از زبان چهارمین امام معصوم صادر شده و امام پنجم آن را کتابت فرموده‌اند[۲].
این کتاب مجموعه‌ای از دعاهای امام سجاد (ع) است که آنها را به دو فرزندش امام محمد باقر (ع) و زید املا کرده است و آنان این دعاها را در دو نسخه نوشته‌اند. متوکل بن هارون، راوی اول صحیفه سجادیه موجود، پس از ملاقات با یحیی بن زید و اظهار ناراحتی امام صادق (ع) نسبت به شهادت زید، پدر یحیی، مجموعه‌ای نفیس از ادعیه امام سجاد (ع) را که به خط جناب زید بوده است، از وی دریافت می‌کند تا در صورت کشته شدن او به دست بنی‌امیه نیفتد.
متوکل بعداً این مجموعه را به امام صادق (ع) عرضه کرده و با نوشته امام محمد باقر (ع) مقابله می‌کند و هیچ تفاوتی بین آنها نمی‌یابد. او از مجموعه ۷۵ دعای صحیفه، ۶۴ دعا را می‌نویسد که با گذشت زمان باز هم تعدادی از آنها کاسته می‌شود، لذا در مجموعه حاضر تنها ۵۴ دعای آن موجود است[۳]. صحیفه به القابی همانند "زبور آل محمد (ص)"، "انجیل اهل‌البیت (ع)"[۴]، "اخت القرآن"، "الدعا الکامل"[۵]، "دعاء الصحیفه"[۶]، و "الصحیفه الکامله"[۷] مشهور است[۸].
اعتبار صحیفه
صحیفه سجادیه از نظر مستند بودن در حد تواتر است. آقا بزرگ تهرانی در این باره می‌گوید: “صحیفه اولی که سند آن به امام زین‌العابدین (ع) می‌رسد... از متواترات و قطعیات نزد أصحاب است؛ چرا که از ویژگی‌های آن، این است که تمام اصحاب از اساتید خود اجازه نقل آن را در تمام طبقات رجالی و در تمام عصرها گرفته‌اند”[۹]. صدر بلاغی می‌نویسد: "این مجموعه که به انجیل اهل بیت و زبور آل محمد ملقب است و صحیفه کامله سجادیه نام دارد، بر سبیل تواتر از سه طریق: امامیه، فرقه اسماعیلیه، و طائفه زیدیه از امام همام حضرت سیدالساجدین (ع) روایت شده است"[۱۰]. در این مورد سید محسن امین می‌نویسد: "بلاغت الفاظ صحیفه و فصاحتی که هرگز زوال نمی‌پذیرد، معانی و مضامین بسیار عالی و محتوای عمیق و بی‌نظیر آن دریای تذلل و فروتنی، در پیشگاه باری تعالی و ثنا و ستایش به درگاه او و اسلوب‌های عجیبی که در طلب عفو و رحمت الهی، و توسل به ذات مقدس او در آن وجود دارد، اینها همه از قوی‌ترین شواهد در صحت انتساب صحیفه به امام سجاد (ع) است و اینکه این درّ گران‌بها از آن دریای عمیق و این گوهر قیمتی از آن معدن ثمین و این میوه از آن شجره طیبه است و اینها همه غیر از شهرت تردیدناپذیر صحیفه و تعداد اسانید متصل به آن تا صاحب اصلی این ادعیه یعنی امام چهارم است"[۱۱].[۱۲]
دعاهای صحیفه
صحیفه سجادیه مشتمل بر ۵۴ دعاست که فهرست برخی از این ادعیه عبارت‌اند از:
- دعای آن حضرت در ستایش خدای عزوجل؛
- دعای آن حضرت بر محمد و آل محمد (ص)؛
- دعای آن حضرت بر حاملان عرش؛
- دعای آن حضرت بر آنان که به پیامبران ایمان آورده‌اند؛
- دعای آن حضرت برای خود و نزدیکانش؛
- دعای آن حضرت به وقت صبح و شام؛
- دعای آن حضرت به وقت مهمّات و رنج؛
- دعای آن حضرت در رفع اندوه‌ها[۱۳].
اهداف صحیفه سجادیه
صحیفه چگونه ستایش کردن، تسبیح نمودن و تهلیل خداوند را می‌آموزد و راه توبه و کیفیت انابه و عذرخواهی از عصیان و خطا را هموار می‌سازد و شیوه دعا و نیایش به درگاه الهی را به انسان تعلیم می‌دهد. این کتاب نیایش، چگونه درود فرستادن بر پیامبر و اهل‌بیت عصمت و طهارت را آموزش می‌دهد و راه استقامت در برابر ناملایمات و مصائب و صبوری در انجام تکالیف و وظایف بندگی را به خوبی ترسیم می‌کند و حقوق پدر، مادر، فرزندان، همسایگان و دوستان را برای همگان به خوبی تبیین می‌کند[۱۴].
ویژگی‌های صحیفه سجادیه
- بعد از قرآن اولین کتابی است که از آثار صحابه و تابعین به ما رسیده است.
- ادعیه آن جامع معارف و اخلاق اسلامی و انشاء یکی از ائمه است.
- صحیفه هم از نظر گوینده و هم از نظر مخاطب (که پرودگار است) خاص است.
- کتاب صحیفه برای عموم است. در حالی که خواص نیز از آن سیراب می‌شوند و این ویژگی فقط در مکتب قرآن منزل، یافت می‌شود[۱۵].
- صحیفه تنها مطابق با زمان خود نیست، بلکه سازگار با همه زمان‌ها است و برای همه نسل‌ها قابل فهم و استناد است[۱۶].
- بیان حقایق علمی، چنانکه در این کتاب از وزن هوا و نور، میکروب و مانند آن صحبت به میان آمده است[۱۷].
- صحیفه راه راز و نیاز و گفت‌وگوی با خدا را به ما نشان می‌دهد[۱۸].
- صحیفه کتاب تعلیم و تربیت است. محکم‌ترین و بهترین و بادوام‌ترین نوع تربیت، تربیت مبتنی بر دعا و شکسته شدن دل‌هاست که صحیفه سجادیه متضمن آن است.
- صحیفه منبع معرفت، ایمان، معارف توحیدی، تعلیم بزرگ منشی و بلندهمتی است[۱۹].
منابع
پانویس
- ↑ آثار مکتوب به جای مانده از امام سجاد بسیار است از جمله: صحیفه سجادیه، مناسک الحج، رساله حقوق، الجامع فی الفقه، صحیفه الزهد، کتابی که توسط داوود بن عیسی از آن حضرت نقل شده، کتاب حدیثی است که امام سجاد آن را گردآوری کرده است ـ به نقل از رجال النجاشی ص۱۵۷ و کتاب علی بن الحسین عنوان دیگری است که در ضمن مصادر از آن یاد شده است ـ به نقل از رجال النجاشی، ص۱۱۵ ـ ۱۱۶. (سید جواد حسینی، «با صحیفه سجادیه آشنا شویم»، مبلغان، ش۴۶ (آبان ۸۲)، ص۴۱. در بعضی کتابخانه‌های ایران نسخه‌ها یا برگ‌هایی از قرآن وجود دارد که می‌گویند امام علی بن الحسین (ع) آنها را نوشته است، از جمله: قرآن شیراز، قرآن سلطانیه قزوین، قرآن اصفهان، قرآن کتابخانه حضرت رضا (ع). (سید جعفر شهیدی، زندگانی علی بن الحسین (ع)، ص۱۹۳.
- ↑ ریاض‌العابدین، ص۴۴- ۲۳۰؛ صحیفه سجادیه، روایت ابن اشکیب، ص۱۴.
- ↑ سیره پیشوایان، ص۲۶۱.
- ↑ علت نام‌گذاری به زبور و انجیل این است که زبور کتاب حضرت داوود بود و محتوای آن غالباً دعا و مناجات است و چون صحیفه نیز کتاب دعا و مناجات است، از آن به زبور آل محمد (ص) نام برده‌اند. انجیل نیز کتاب حضرت عیسی (ع) است که موعظه‌ها و راهنمایی‌های حضرت مسیح را در بر دارد، صحیفه سجادیه نیز به علت دارا بودن مواعظ مؤثر در لابه‌لای دعاها، انجیل اهل‌البیت (ع) نام گرفته است. (علی محمد مجد فقیهی، آشنایی با صحیفه سجادیه، ص۲۱).
- ↑ سید احمد سجادی، «بایسته‌های پژوهشی درباره صحیفه سجادیه»، سفینه، ۶، (بهار ۸۴)، ص۱۶۱.
- ↑ سید احمد سجادی، «بایسته‌های پژوهشی درباره صحیفه سجادیه»، سفینه، ۶، (بهار ۸۴)، ص۱۶۱.
- ↑ سید احمد سجادی، «بایسته‌های پژوهشی درباره صحیفه سجادیه»، سفینه، ۶، (بهار ۸۴)، ص۱۶۱.
- ↑ احمدوند، فردین، مکارم اخلاق در صحیفه، ص۴۹؛ ترابی، سیده فاطمه، مقاله «صحیفه سجادیه»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۳۱۲؛ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۱۳۱.
- ↑ الذریعة، ج۱۵، ص۲۰.
- ↑ ترجمه صدر بلاغی، صحیفه کامله سجادیه، ص۲.
- ↑ اعیان الشیعة، ج۱، ص۶۳۸.
- ↑ ترابی، سیده فاطمه، مقاله «صحیفه سجادیه»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۳۱۳.
- ↑ ترابی، سیده فاطمه، مقاله «صحیفه سجادیه»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۳۱۴.
- ↑ ترابی، سیده فاطمه، مقاله «صحیفه سجادیه»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۳۱۵.
- ↑ محمدجواد سلمان پور، «فرهنگ‌سازی امام سجاد (ع) با زبان دعا»، فصلنامه اندیشه دینی، ۱۷، زمستان ۸۴، ص۹۹».
- ↑ فضل الله میرقادری، «ادبیات سخنان امام سجاد (ع) در صحیفه سجادیه اندیشه ۱۵، تابستان ۸۴، ص۱۲۹.
- ↑ عقیقی بخشایشی، زندگی‌نامه پیشوایان، ص۱۲۹.
- ↑ شیخ سبط ابن الجوزی، پس از مطالعه و دقت در صحیفه سجادیه می‌گوید: «اگر علی بن الحسین زین العابدین (ع) و صحیفه او نبود، مسلمانان شیوه سخن گفتن و رویارویی با خداوند و رازگویی با پروردگار خویش و عرض حاجت با بارگاه ربوبی را نمی‌دانستند». (سید احمد سجادی، «بایسته‌های پژوهشی درباره صحیفه سجادیه»، سفینه، ۶، بهار ۸۴، ۱۷۴).
- ↑ احمدوند، فردین، مکارم اخلاق در صحیفه، ص52 ـ ۵۴.