علم موهوبی معصوم

اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث علم معصوم است. "علم موهوبی معصوم" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

علم موهوبی معصوم در قرآن | علم موهوبی معصوم در حدیث | علم موهوبی معصوم در کلام اسلامی | علم موهوبی معصوم در فلسفه اسلامی | علم موهوبی معصوم در عرفان اسلامی

در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل علم معصوم (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.

مقدمه

• واژه های علم موهوبی، علم موهبتی و علم لدنی تعابیری هستند برای افاضۀ بی واسطۀ دانش از سوی خداوند متعال به برخی از بندگان خاص خود.

چیستی علم لدنی و موهوبی

• "لدن" در لغت به معنی "قُرب و نزدیکیِ" و در اصطلاح، تعاریف مختلفی از سوی دانشمندان اسلامی در مورد آن صورت گرفته است، اما باید گفت علم لدنی، افاضۀ بی‌واسطۀ دانش، از ناحیۀ خداوند به برخی از بندگان شایسته است. واژۀ «افاضه» به غیر اکتسابی و غیر تحصیلی بودن اشاره دارد و قید «واسطه» آنرا از علوم دیگر که همگی با وسایطی از ناحیۀ خداوند در اختیار بشر قرار گرفته‌اند، متمایز و غیر عادی بودنِ طریقِ افاضه و تحصیل آن را بیان می‌نماید. و مراد از «دانش» اعم از علوم غیبی است یعنی هم علم به «اسرار مخفی» را شامل می شود و هم مشهوداتی که از طریقِ ابزار مادی تحصیل علم به دست نیامده است.
• به عبارتی دیگر در یک تقسیم علم بر دو نوع است:

1. علمی که بشر عادی با آن سر و کار دارد، با مغز و با حافظه انسان سر و کار دارد و در قسمتی از وجود انسان انباشته می شود.
2. علمی که نزد خداوند است و با عنایت پروردگار به پیامبر و امامان داده شده است، لذا کسب کردنی و آموختنی نبوده، بلکه از عالم غیب بر قلب انسان وارد شده است و علم لدنی نامیده می شود.

• علم لدنی علم به همه چیز است و با علمی که انسان های عادی می آموزند تفاوت دارد. قرآن نمونه ای از این علم را در جریان حکومت و نفوذ حضرت سلیمان بر عالم ارائه می کند. علم موهوب همان علم لدنی است، از جانب خداوند به بنده عطا می شود تا بنده از ثمرات و عطایای اسم «وهاب» برخوردار باشد، مانند علم انبیا.

ویژگی علم لدنی

• علم لدنی اصطلاحی است برگرفته از قرآن کریم، که در مورد حضرت خضر است: «وَعَلَّمْنَاهُ مِن لَّدُنَّا عِلْمًا» ویژگی علم لدنی این است که از راه‌های طبیعی به دست نیامده است. بلکه موهبتی الهی است، خدا به هر که بخواهد اعطا می‌کند. این علم به موجب ادلۀ عقلی و نقلی که آنرا اثبات می کند قابل هیچ گونه تخلفی نیست و تغییر نمی‌پذیرد و به اصطلاح علم است، به آن چه در لوح محفوظ ثبت شده است و آگاهی است از آن چه قضای حتمی خداوند به آن تعلق گرفته و لذا هیچ گونه تکلیفی به متعلق این گونه علم از آن جهت که حتمی‌الوقوع می‌باشد تعلق نمی‌گیرد. علم لدنی از طریق مهارت باطن و ریاضت‌های شرعی و انجام فرائض و نوافل و در اثر اخلاص به انسان‌های پاک و مستعد افاضه می‌شود. علم لدنی هم شامل علم به ظاهر احکام و باطن شریعت، هم شامل علوم غیبی و حوادث گذشته و آینده که بصورت قضایای قطعیه هستند و هم شامل الهامات قلبی می‌شود. این علم افضل علوم بلکه علم حقیقی است.

روایات در مورد علم لدنی

• در مورد علم امام روایات نشان می‌دهد امام(علیه السلام) از راه موهبت الهی و نه از راه اکتساب، به همه چیز واقف و از همه چیز آگاه است و هر چیز را بخواهد، به اذن خدا، به ادنی توجیهی می‌داند، در این روایات دو نکته وجود دارد یکی اینکه علم امام از سوی خداوند به وی اعطا شده است و دیگر آنکه زمان دریافت این علم هم زمان با از دنیا رفتن امام قبلی و عهده‌دار شدن وظایف امامت از طرف امام بعدی است. و مراد از علم امام، علم باطنی فطری لدنی موهوبی است که با واسطه یا بی‌واسطه از جانب خداوند به انبیا و اوصیا اعطا می‌گردد.

انواع علم لدنی

• علوم موهوبی به دو شکل قابل فرض است: الف) علومی که شیوه یا متعلق آن غیر متعارف باشد و افراد عادی به طور عادی به آن دسترسی ندارند مانند علوم ویژه مقام امامت. ب) علومی که از سوی خداوند متعال به برگزیدگانش عطا می‌شود لذا القائات شیطانی یا علومی که نتیجه ریاضت‌های خاص بشری است و دیگران می‌توانند مشابه آن را به دست آورند، از این تعریف خارج است، مانند علم امام یا پیامبر به آنچه مردم در خانه‌های خود ذخیره کرده‌اند: «وَأُنَبِّئُكُم بِمَا تَأْكُلُونَ وَمَا تَدَّخِرُونَ فِي بُيُوتِكُمْ» علم به غذایی که مردم در خانه خود می‌خورند یا ذخیره می‌کنند، خودش علمی ویژه نیست و می‌توان به آن، از طریق حضور و جستجو در خانه‌ها یا شیوه‌های مانند آن دست یافت؛ اما خبر دادن از آن بدون این شیوه‌های متعارف، علم موهوبی به شمار می‌آید.

نتیجه گیری

• با توجه به مطالب بیان شده هر علم غیبی، علم لدنی است. چون غیب بر همگان پوشیده است و کسی جز خدا آن را نمی‏‌داند، مگر کسانی که خداوند بخواهد و چنین علمی را به آنان موهبت کند. اما هر علم لدنی، علم غیب نیست چون ممکن است خداوند علم برخی از امور را که برای نوع بشر از طرق عادی قابل اکتساب و تحصیل است، به بعضی انسان‌‏ها بدون کسب و تحصیل، اعطا کند. چنین علمی موهبتی و لدنی است اما علم به غیب نیست، چون برای سایرین پوشیده نیست.

پرسش‌های وابسته

• علم موهوبی و موهبتی یا علم لدنی معصوم چیست؟ (پرسش)

جستارهای وابسته

منبع‌شناسی جامع علم معصوم

• کتاب‌شناسی علم معصوم؛
• مقاله‌شناسی علم معصوم؛
• پایان‌نامه‌شناسی علم معصوم.

منابع

• هاشمی،سید علی، ویژگی‌های علوم ائمه از دیدگاه علمای امامیه؛
• اوجاقی، ناصرالدین، علم امام از دیدگاه کلام امامیه؛

پانویس

 با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید: