بنی مغیره

متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.

این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

بنی مغیره در قرآن |بنی مغیره در تاریخ اسلامی

مقدمه

بنی‌‌مغیره به تبار مغیرة ‌‌بن عبدالله‌‌ بن عمر‌‌ بن مخزوم گفته می‌‌شد. شمار فراوان و بزرگی بنی‌‌مغیره، آنان را از خاندان‌های صاحب نام قریش و مخزوم به حساب آورد. ابوهاشم مغیرة بن عبدالله که در میان قریش جایگاهی بلند داشت، دارای چندین پسر بود؛ از جمله: هاشم، هشام، مهشّم (ابوحذیفه)، عمرو (ابوربیعه)، حذیفه (ابوامیه)، خداش، زهیر، تمیم (ابوزهیر)، فاکه، ولید، عبدشمس، حفص و عثمان. بنی‌‌مغیره پیش از اسلام در شهر مکه می‌‌زیستند؛ اما در دوره اسلامی افزون بر مکه در ‌‌سراسر سرزمینهای اسلامی پراکنده شدند. شهرهای مدینه، یمن، بصره، کوفه و شام از مکان‌هایی بود که اعضای این قوم در آن سکونت یافته، یا رفت و آمد می‌‌کردند.

بنی‌‌مغیره بیشتر به بازرگانی و سوداگری می‌‌پرداختند. آنان بر اثر در اختیار داشتن کاروانهای ‌‌تجاری و جابه جایی کالاهای رایج آن روزگار، از توانگران قریش به شمار می‌‌آمدند. برخی مفسران، ذیل آیه ﴿وَذَرْنِي وَالْمُكَذِّبِينَ أُولِي النَّعْمَةِ وَمَهِّلْهُمْ قَلِيلًا﴾ گزارشهایی آورده‌‌اند که بر پایه آنها ﴿أُولِي النَّعْمَةِ﴾ (صاحبان ثروت و رفاه) به بنی‌‌مغیره تأویل شده است. عبدالله ‌‌بن ابی ربیعه از تاجران توانگر بنی‌‌مغیره اموال فراوانی داشت. وی به تنهایی هزینه یک ساله پوشش کعبه را می‌‌پرداخت، در حالی که تمام قریش اموال و دارایی خود را جمع می‌‌کردند تا بتوانند در یک سال خانه کعبه را پرده بپوشانند. عبدالله بن ابی ربیعه را از همین رو "عِدْل" می‌‌گفتند که به تنهایی با قریش برابری می‌‌کرد. بنی‌‌مغیره با برخی تیره‌‌ها از جمله بنی عمرو بن عمیر از دوره جاهلی معاملات ربوی داشتند؛ ولی با‌‌نزول آیات حرمت ربا ﴿ يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللَّهَ وَذَرُواْ مَا بَقِيَ مِنَ الرِّبَا إِن كُنتُم مُّؤْمِنِينَ فَإِن لَّمْ تَفْعَلُواْ فَأْذَنُواْ بِحَرْبٍ مِّنَ اللَّهِ وَرَسُولِهِ وَإِن تُبْتُمْ فَلَكُمْ رُؤُوسُ أَمْوَالِكُمْ لاَ تَظْلِمُونَ وَلاَ تُظْلَمُونَ وَإِن كَانَ ذُو عُسْرَةٍ فَنَظِرَةٌ إِلَى مَيْسَرَةٍ وَأَن تَصَدَّقُواْ خَيْرٌ لَّكُمْ إِن كُنتُمْ تَعْلَمُونَ ﴾ ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَأْكُلُوا الرِّبَا أَضْعَافًا مُضَاعَفَةً وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ﴾. این معاملات نیز برچیده شد.

فرزندان مغیره که با عنوان بنی‌‌مغیره از آنها یاد شده معاصر پیامبر بودند، از این رو از قبیله‌‌های نوظهور قریش به حساب می‌‌آمدند. اینان در بسیاری از آداب و آیین‌های دوره جاهلیت قریش مشارکت داشتند؛ همچنین گفته شده: بعضی اعضای بنی‌‌مغیره به پیروی از نصارای حیره به آیین زندقه گرایش داشتند. ولید بن مغیره از سران بلند پایه این قبیله و از بزرگان قریش به آیین زندقه گروید و در شمار زنادقه قریش درآمد. این گزارش می‌‌تواند بیانگر فاصله گرفتن این قبیله از بت‌‌پرستی‌‌باشد.

منابع از حضور فرزندان مغیره در جنگ‌های قبیله‌‌ای پیش از اسلام خبر می‌‌دهند. آنان در "حرب‌‌الفجار" چهارم معروف به "یوم عکاظ" با مشارکت قریش به جنگ بنی‌‌کنانه برخاستند. بنی‌‌مغیره در این جنگ شجاع و سرسخت ظاهر شده، پایدارتر بودند. هشام‌‌ بن مغیره از سران بنی‌‌مغیره، ریاست و فرماندهی را در این جنگ سخت بر عهده داشت. در درگیری میان بنی‌‌جذیمه از تیره‌‌های کنانی با بنی‌‌مغیره در دوره جاهلی فاکه ‌‌بن مغیره کشته شد. این امر باعث شد دشمنی این دو گروه تا پس از اسلام کشیده شود و خالد ‌‌بن ولید چندین سال بعد در سریه بنی‌‌جذیمه به انگیزه انتقام عمویش فاکه افراد بسیاری از این قبیله را بکشد. بنی‌‌مغیره مدت کوتاهی را با آل صُعِیْر همپیمان بود. آل عمرو‌‌ بن اعظم تیره‌‌ای از قبیله بزرگ خزاعه، از دیگر همپیمان‌های بنی‌‌مغیره بود. یاسر‌‌ و‌‌ پسرش عمار نیز با پیمانی به بنی‌‌مغیره پیوستند. یاسر که از یمن به مکه آمده بود، با ابوحذیفه ‌‌بن‌‌ مغیره همپیمان شد و کنیز او سمیّه را به زنی گرفت. عمار از سمیه زاده شد و ابوحذیفه او را آزاد کرد. به همین سبب در گزارش‌هایی عمار ‌‌بن یاسر از موالیان بنی‌‌مغیره معرفی شده است. بر پایه برخی از این گزارشها پیمان عمار با بنی‌‌مغیره تا دوره اسلامی (عصر عثمان) نیز کشیده شد. مغیری‌ها وقتی شنیدند که عثمان و اطرافیانش عمار یاسر را سخت کتک زده‌‌اند، خشمگین شده، عثمان را تهدید کردند که اگر عمار بمیرد، یکی از بزرگان بنی‌‌امیه را خواهند ‌‌کشت.

در مکه رقابتهایی هم میان قبایل منشعب از قُصَیّ‌‌ بن کلاب و بنی‌‌مغیره به چشم می‌‌خورد. جمعی از ایشان با آل‌‌قُصَیّ در افراد و انساب خود فخر می‌‌کردند و هریک می‌‌کوشید با معرفی افراد صاحب نام قبیله خود بر دیگری‌‌ ببالد. از ویژگی‌های بنی‌‌مغیره در دوره جاهلیت و حتی دوره اسلامی، گشاده دستی، اطعام و مهمان ‌‌نوازی بود. بسیاری از مغیریها به بخشندگی، اطعام دیگران، مهمان نوازی، شجاعت، پایداری و... شهرت داشتند؛ از جمله: مغیرة ‌‌بن عبدالله (سر ‌‌قبیله)، هشام‌‌ بن مغیره، مغیرة بن عبدالرحمن ‌‌بن حارث بن هشام، ابوامیه حذیفه ‌‌بن مغیره، عبدالله بن عبدالرحمن بن ولید بن عبدشمس و حفص‌‌ بن مغیرهپیامبر اسلام(ص) در سخنانی دو خصوصیت نیک بنی مغیره را چنین برشمرد: خورانیدن غذا به دیگران و شجاعت و‌‌شدت در سختی‌ها. بنی‌‌مغیره از دوران جاهلیت تا عصر خلفای عباسی چهره‌‌هایی بنام را در خود پروراند. بسیاری از اینها در میان قریش و مردمان زمانه خویش جایگاهی بلند کسب کردند و از بزرگان و سران قریش و قبیله خود بودند. شعر، خطابه،حدیث، فقه، قضا و حکومت و ریاست از منصب‌هایی بود که بسیاری از بنی‌‌مغیره در طول دوران جاهلی و اسلامی بدانها دست یا زیده، از افراد برجسته این عرصه شدند. شماری از مشاهیر بنی‌‌مغیره عبارت‌‌اند از: مغیرة بن عبدالله، هشام ‌‌بن ‌‌مغیره، حارث ‌‌بن‌‌ هشام، عبدالرحمن بن حارث بن هشام، ابوبکر عبدالرحمن ‌‌بن حارث بن هشام، عکرمة بن خالد بن عاص بن هشام، ابوامیة بن مغیره، زهیر بن ابی امیه، عبدالله بن ابوربیعه (بحیرا یا بجیرا)، عبدالرحمن بن عبدالله‌‌ بن ابی ربیعه، حارث بن عبدالله بن ابی ربیعه، ولید ‌‌بن ‌‌مغیره، خالد بن ولید، هشا م‌‌بن اسماعیل بن هشام بن ولید، ایوب بن سلمة ‌‌بن عبدالله بن ولید بن ولید و حفص بن مغیره...

بنی مغیره و اسلام

مشرکان بنی مغیره

پس از پیامبر(ص)

گزارش‌های بسیاری در دست است که بیشتر اعضای بنی‌‌مغیره پس از رحلت پیامبر، در دوره خلفا و بعد از آن با ابوبکر، عمر، عثمان و حاکمان اموی، مروانی و عباسی همکاری تنگاتنگی داشته، از کارگزاران آنان به شمار می‌‌آمدند. آنان در فتوحات دوره خلفا و جنگ‌های پس از این دوره حضور داشتند. شماری از بنی‌‌مغیره نیز انحرافات برخی حاکمان را بر نمی‌‌تافته، به مخالفت می‌‌پرداختند؛ مانند عبدالله‌‌ بن ابوعمرو بن حفص بن مغیره که بر اثر مخالفت با یزید بن معاویه در واقعه حرّه کشته‌‌ شد. جز گزارشی که از کشته شدن مهاجربن خالد بن ولید در سپاه امیرمؤمنان، امام علی(ع) در جنگ صفین خبر داده گزارشهایی نیز هست که از حضور برخی اعضای این قبیله در جنگ جمل و صفین بر ضدّ حضرت علی(ع) حکایت دارد. برابر خبری نیز امیرمؤمنان، علی(ع) از بنی‌‌مغیره بیزاری جست...

بنی قینقاع پس از تبعید

جستارهای وابسته

منابع

• محمدی یدک، علی، مقاله «بنی مغیره»، دائرة المعارف قرآن کریم ج۶

پانویس