انفاق در معارف و سیره رضوی
مقدمه
امام رضا(ع) خداوند را مالک حقیقی دانسته می‌فرماید: «... خداوند مالک حقیقی مردمان، اموال و دیگر چیزهاست.»..[۱]. امام رضا(ع) در تفسیر آیه ۴۱ سوره انفال: ﴿وَاعْلَمُوا أَنَّمَا غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَلِلرَّسُولِ﴾[۲]، مالکیت انسان‌ها نسبت به اموال را غیر حقیقی دانسته می‌فرماید: «آنچه در دست مردم است، عاریه است و انسان‌ها مالکین مجازی و اعتباری هستند نه حقیقی و مالی که به دست می‌آورند، غنیمت است»[۳]. یعنی برداشتی از خوان نعمت الهی است و اموال آنها همه در حکم غنیمت است و بنابر این انسان به عنوان مالک مجازی و اعتباری حق هیچ‌گونه کسب مال و تصرف در آن را جز با اجازه مالک حقیقی ندارد، پس می‌فرماید: «خداوند چند کار از جمله... ضایع کردن مال را مبغوض می‌دارد»[۴]. از این‌رو دو اصل اساسی، یعنی کسب حلال و مصرف حلال در ارتباط انسان با مال و ثروت باید رعایت شود[۵].
از نگاه امام رضا(ع) همگان خلق خدا و «عیال الله» هستند همه باید از مواهب الهی بهره جسته و نیازشان را برآورده سازند[۶]. امام رضا(ع) می‌فرماید: «بدان...که حق برادران واجب و فرض است، از خود و اموالتان برای آنان سرمایه‌گذاری کنید و در هر چیزی که مساوات و برابری در آن رواست، با آنان به برابری و مساوات رفتار کنید.»..[۷].
مالکیت فردی (خصوصی): مالکیت از حقوق فطری و طبیعی انسان است و عقلاً پذیرفته‌اند که هر فردی نسبت به محصول کار خویش حق داشته و مالک آن می‌شود و نظام اجتماع باید این حق طبیعی را برای فرد به رسمیت شناخته و آن را پاسداری کند. امام رضا(ع) مالکیت فردی را به رسمیت شناخته و در مورد حرمت و احترام مال افراد می‌فرماید: «هر کس بر علیه مؤمنی شهادت دهد که ضرری به جان، مال یا آبرو و اعتبار او وارد کند، خداوند او را دروغگو می‌نامد ولو اینکه سخنش راست باشد و اگر گواهی بدهد برای آنکه مال او را حفظ کند و یا او را بر علیه دشمنش یاری کند و یا خونش را حفظ کند، خداوند او را راستگو می‌نامد و لو اینکه سخنش کذب باشد»[۸]. یعنی صدمه زدن به جان، مال و آبروی مؤمن و لو با شهادت کذب جایز نیست؛ بلکه باید مال او را حفظ کرد و لو با شهادت دروغ. البته روشن است که این مطلب در جایی است که طرف مقابل مؤمن نباشد و تعدی به کسی صورت نگرفته باشد. این نشان می‌دهد که مال و ملک خصوصی احترام دارد و رعایت آن واجب است.
گرفتن حق مالکیت از انسان در حقیقت به معنای گرفتن آزادی و اختیار از اوست. در تعالیم رضوی تجاوز به این حق و سرقت مال و... منشأ فساد مالی و قتل انسان معرفی شده است: «تجاوز به حق مالکیت و مال فرد، انگیزه کار و تلاش، تجارت، صنعت، و کسب مال را از او گرفته، و موجب قتل و تنازع و حسادت و درگیری بین مردم می‌شود».؛ زیرا مالکیت حق طبیعی فرد است و او مصرّ بر حفظ آن است. در حقیقت، وقتی که در اثر سرقت و غصب و غیره، امنیت اقتصادی و انگیزه کار، تولید و تجارت صدمه دید، زمینه فساد مالی در جامعه فراهم می‌گردد، و تلاش فرد برای دفاع از حق طبیعی خود نیز می‌تواند زمینه‌ساز بروز خشونت‌ها و درگیری‌ها و احتمالاً قتل باشد[۹].
همچنین حضرت در فرمایشات دیگری چون «هر کس به خاطر مالش کشته شود شهید است»[۱۰] و «هر کس از شهادت دادن خودداری کند یا شهادت ناحق دهد تا خونی ریخته شده و یا مالی تباه گردد، مستحق عذاب خواهد بود. و هر کس شهادت حق دهد تا حق مسلمانی را حفظ کند، مستحق پاداش یعنی نورانیت چهره خواهد بود»[۱۱] ضمن تأکید بر حق مالکیت فردی، لزوم احترام آن، و حفظ حد و حدود آن را بیان فرموده‌اند.
امام رضا(ع) رفتارهایی را که موجب تضییع مال و ثروت شود، مبغوض خداوند دانسته، می‌فرماید: «قیل و قال و [[[جدال]]]، ضایع کردن مال و زیاد سؤال کردن مبغوض خداوند است»[۱۲]. منع از تضییع مال دیگران دلیل بر احترام آن و پذیرش حق مالکیت خصوصی و ارزشمندی مال است.[۱۳]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ فقه الرضا(ع)، ص۲۹۳؛ بحار الأنوار، ج۹۳، ص۱۹۲.
- ↑ «بدانید که آنچه غنیمت گرفته‌اید از هرچه باشد یک پنجم آن از آن خداوند و فرستاده او و خویشاوند (وی) و یتیمان و بینوایان و ماندگان در راه (از خاندان او) است» سوره انفال، آیه ۴۱.
- ↑ فقه الرضا(ع)، ص۲۹۳.
- ↑ تحف العقول، ص۴۴۳.
- ↑ اقتصاد رضوی، ص۲۲، ۲۳.
- ↑ معیارهای اقتصادی در تعالیم رضوی، ص۳۷-۳۸.
- ↑ بحار الأنوار، ج۷۱، ص۲۲۶، ۲۲۷؛ الحیاة، ج۶، ص۶۸۵.
- ↑ عوالی اللئالی، ج۱، ص۳۱۴-۳۱۵.
- ↑ معیارهای اقتصادی در تعالیم رضوی، ص۴۳.
- ↑ تحف العقول، ص۴۱۹.
- ↑ فقه الرضا(ع)، ص۳۰۷.
- ↑ تحف العقول، ص۴۴۳؛ الحیاة، ج۶، ص۳۰۲.
- ↑ سرآبادانی، رضایی، مقاله «اقتصاد»، دانشنامه امام رضا ج۲ ص ۳۰۵.