عدل در لغت

مقدمه

واژه عدل در لغت در معانی مختلفی به کار رفته است. از جمله: میانه‌روی در امور و ضد جور^[۱]، مثل، فدیه^[۲]، حکم کردن به حق^[۳] و... همچنین کلمه عدل، از واژگان متضاد است و در معانی عدول کردن و شریک قرار دادن نیز به کار می‌رود^[۴].

عدالت در لغت، به معنای استواری و استقامت است؛ چنانکه در برخی کتاب‌های لغوی به همین معنا آمده است. ابن اثیر می‌نویسد: هو الذي لا يَمِيلُ به الهوى فيَجورَ في الحكم؛ انسان عادل کسی است که هوای نفس او را از حق روی‌گردان نمی‌کند و او را در داوری به ستم وا نمی‌دارد^[۵].^[۶]

عدل در لغت نقیض جور^[۷] است و به معنی حد متوسط بین افراط و تفریط^[۸]، رعایت مساوات^[۹]، رعایت تناسب کیفر و پاداش با عمل^[۱۰] و حکم به حق^[۱۱] آمده است. همچنین در معنی راه^[۱۲]، فدیه^[۱۳] و معادل غیر هم‌جنس^[۱۴] به کار رفته است و چون انسانی را به این صفت توصیف کنند، منظور آن است که قول و قضاوتش پسندیده و پذیرفته است^[۱۵]^[۱۶]

عدل در عدالت سیاسی در قرآن کریم

در لغت آمده است که عدالت و عدل، حکم به حق است^[۱۷]، راغب می‌گوید، عدالت، لفظی است که اقتضای مساوات و برابری دارد^[۱۸]. «عدل»، نقیض و مقابل «جور» است^[۱۹] و هنگامی که با حرف «عن» استعمال می‌شود، بر اعراض، انصراف و تمایل دلالت دارد^[۲۰]. شیخ طوسی می‌گوید عدالت در لغت، آن است که انسان در امورش، احوالی متعادل و متساوی داشته باشد^[۲۱]. الفاظ و واژگان دیگر مانند: العَدالة، العُدولة، المَعْدِلةُ و المَعْدَلةُ، همه ذیل معنای واژه عدل قرار می‌گیرد^[۲۲]. «عدالت و دادگری کردن»، در لغت به معنای استقامت است^[۲۳].^[۲۴]

پرسش مستقیم

عدل در لغت و اصطلاح به چه معناست؟ (پرسش)

جستارهای وابسته

منابع

پانویس

↑ زبیدی، تاج العروس، ج۱۵، ص۴۷۱.
↑ ابن الأثیر، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، ج۳، ص۱۹۰-۱۹۱.
↑ ابن منظور، لسان العرب، ج۱۱، ص۴۳۰.
↑ ابن منظور، لسان العرب، ج۱۱، ص۴۳۵.
↑ النهایة فی غریب الحدیث، ج۳، ص۱۹۰؛ و ر.ک: لسان العرب، ابن‌منظور، ج۹ (واژه عدل).
↑ یوسفی غروی، محمد هادی، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۱، ص:۲۵-۲۸.
↑ جوهری، صحاح اللغة، ج۵، ص۱۷۶۰؛ خلیل بن احمد فراهیدی، العین، ج۲، ص۱۲۹.
↑ زبیدی، تاج العروس، ج۱۵، ص۴۷۱.
↑ زبیدی، تاج العروس، ج۱۵، ص۴۷۱؛ لوئیس معلوف، المنجد، ص۴۹۱؛ راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۵۵۱.
↑ راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۵۵۲.
↑ زبیدی، تاج العروس، ج۱۵، ص۴۷۱؛ خلیل بن احمد فراهیدی، العین، ج۲، ص۲۹.
↑ خلیل بن احمد فراهیدی، العین، ج۲، ص۲۹.
↑ خلیل بن احمد فراهیدی، العین، ج۲، ص۲۹.
↑ زبیدی، تاج العروس ج۱۵، ص۴۷۱؛ جوهری، صحاح اللغة، ج۵، ص۱۷۶۰.
↑ خلیل بن احمد فراهیدی، العین، ج۳، ص۲۹؛ زبیدی، تاج العروس، ج۱۵، ص۴۷۱.
↑ تهرانی، مجتبی، اخلاق الاهی، ج14، ص47.
↑ خلیل بن احمد الفراهیدی، کتاب العین، ج۲، ص۳۸.
↑ راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۵۵۱.
↑ خلیل بن احمد الفراهیدی، کتاب العین، ج۲، ص۳۸.
↑ حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القران الکریم، ج۸، ص۵۳.
↑ شیخ طوسی، المبسوط، ج۷، ص۲۱۷.
↑ ابن منظور، لسان العرب، ج۱۱، ص۴۳۱.
↑ علی‌اکبر دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ج۱۰، ص۱۵۷۶۴. برخی دیگر از آن به «انصاف» تعبیر کرده‌اند. بین این دو تفاوت است، انصاف تقسیم برابر و بیشتر در امور حسی است، ولی عدالت در امور محسوس و غیر آن و انجام گرفتن متناسب امور است؛ لذا بریدن دست دزد را عدل می‌نامند، ولی انصاف نمی‌نامند (ر.ک: ابوهلال عسکری، فروق اللغه، ص۱۹۴).
↑ سیدباقری، سید کاظم، عدالت سیاسی در قرآن کریم، ص ۴۳.

[1] زبیدی، تاج العروس، ج۱۵، ص۴۷۱.

[2] ابن الأثیر، النهایة فی غریب الحدیث و الأثر، ج۳، ص۱۹۰-۱۹۱.

[3] ابن منظور، لسان العرب، ج۱۱، ص۴۳۰.

[4] ابن منظور، لسان العرب، ج۱۱، ص۴۳۵.

[5] النهایة فی غریب الحدیث، ج۳، ص۱۹۰؛ و ر.ک: لسان العرب، ابن‌منظور، ج۹ (واژه عدل).

[6] یوسفی غروی، محمد هادی، دایرة المعارف صحابه پیامبر اعظم ج۱، ص:۲۵-۲۸.

[7] جوهری، صحاح اللغة، ج۵، ص۱۷۶۰؛ خلیل بن احمد فراهیدی، العین، ج۲، ص۱۲۹.

[8] زبیدی، تاج العروس، ج۱۵، ص۴۷۱.

[9] زبیدی، تاج العروس، ج۱۵، ص۴۷۱؛ لوئیس معلوف، المنجد، ص۴۹۱؛ راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۵۵۱.

[10] راغب اصفهانی، مفردات الفاظ القرآن، ص۵۵۲.

[11] زبیدی، تاج العروس، ج۱۵، ص۴۷۱؛ خلیل بن احمد فراهیدی، العین، ج۲، ص۲۹.

[12] خلیل بن احمد فراهیدی، العین، ج۲، ص۲۹.

[13] خلیل بن احمد فراهیدی، العین، ج۲، ص۲۹.

[14] زبیدی، تاج العروس ج۱۵، ص۴۷۱؛ جوهری، صحاح اللغة، ج۵، ص۱۷۶۰.

[15] خلیل بن احمد فراهیدی، العین، ج۳، ص۲۹؛ زبیدی، تاج العروس، ج۱۵، ص۴۷۱.

[16] تهرانی، مجتبی، اخلاق الاهی، ج14، ص47.

[17] خلیل بن احمد الفراهیدی، کتاب العین، ج۲، ص۳۸.

[18] راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص۵۵۱.

[19] خلیل بن احمد الفراهیدی، کتاب العین، ج۲، ص۳۸.

[20] حسن مصطفوی، التحقیق فی کلمات القران الکریم، ج۸، ص۵۳.

[21] شیخ طوسی، المبسوط، ج۷، ص۲۱۷.

[22] ابن منظور، لسان العرب، ج۱۱، ص۴۳۱.

[23] علی‌اکبر دهخدا، لغت‌نامه دهخدا، ج۱۰، ص۱۵۷۶۴. برخی دیگر از آن به «انصاف» تعبیر کرده‌اند. بین این دو تفاوت است، انصاف تقسیم برابر و بیشتر در امور حسی است، ولی عدالت در امور محسوس و غیر آن و انجام گرفتن متناسب امور است؛ لذا بریدن دست دزد را عدل می‌نامند، ولی انصاف نمی‌نامند (ر.ک: ابوهلال عسکری، فروق اللغه، ص۱۹۴).

[24] سیدباقری، سید کاظم، عدالت سیاسی در قرآن کریم، ص ۴۳.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]