بنی دالان بن سابقه

مقدمه

این طایفه از اعراب قحطانی^[۱] و از شاخه‌های بنی حاشد بن همدان هستند که نسب از دأَلان بن سابقة بن ناشج بن دافع بن مالک بن جشم بن حاشد بن جشم بن خیوان (خیران) بن نوف بن أوسله (همدان) می‌برند^[۲]. این نسب در برخی منابع با اختلاف در نام جد دألان، دألان بن سابقة بن ناشح بن دافع^[۳] و در برخی دیگر از مصادر دألان بن سابقة بن ماشح بن دافع بن مالک بن جشم^[۴] عنوان شده است^[۵]. رُؤاس، حریم (خریم)، مالک و حجریه را فرزندان دألان گفته‌اند^[۶]. این فرزندان در کنار دیگر ذریه دألان، طایفه بنی دألان بن سابقه را شکل دادند. ضمن این که از رؤاس هم فرزندی مشهور، به نام عِرار^[۷] متولد گردید^[۸]. از این طایفه که از آنها با نسبت «الدألانی» یاد می‌شود^[۹]، فروعاتی متفرع شده که از مهمترین آنها می‌توان به بنی رؤاس^[۱۰] و بنی عرار^[۱۱] اشاره کرد. از بنی دألان با لقب «فتیان الصباح» یاد شده است^[۱۲]. این قوم، خاستگاهی یمنی داشتند و آنان در این سرزمین در مناطقی از جمله خربة البیضاء الحشاشیه منزل داشتند^[۱۳]. دألانی‌ها در دوران اسلامی به عراق^[۱۴] به ویژه کوفه^[۱۵] و شهرهایی همچون واسط^[۱۶] کوچ کردند و در آن رحل اقامت افکندند. حضور بنی دألان در عراق نقش‌آفرینی آنان را در حوادث مهم این منطقه در سده‌های نخستین اسلامی موجب گردید که از جمله آن، حوادث و وقایع دوران حکومت امام علی(ع) در کوفه است. به نحوی که نام برخی از ایشان در جنگ‌های آن حضرت به ثبت رسیده است^[۱۷]. همچنین برخی از آنان در قیام سید و سالار شهیدان(ع) حضور یافتند که ابو سلامه عمار بن ابی سلمه (سلامه) دالانی از آن جمله است. وی از یاران امام علی(ع) و از مجاهدان و مبارزان در رکاب آن حضرت(ع) در جنگ‌های جمل و صفین و نهروان بود^[۱۸]. بنا بر نقل برخی منابع، ابوسلامه در جریان جنگ جمل و زمانی که حضرت علی(ع) از ذی قار به سوی بصره حرکت کرده بود به امیرالمؤمنین علی(ع) عرض کرد: «وقتی با اصحاب جمل روبرو شدی چه خواهی کرد؟» امام(ع) فرمود: «آنها را به سوی خدا و اطاعت از او دعوت می‌کنم، پس اگر نپذیرفتند با آنها می‌جنگیم». ابوسلامه هم گفت: «آن کس که مردم را به سوی خدا فرا خواند هرگز مغلوب نگردد»^[۱۹]. عمار بن ابوسلامه در زمانی که ابن زیاد، تمام نیروی خود را متمرکز کرده بود تا مانع پیوستن کوفیان به کاروان حسینی(ع) شود، کوشید تا عبیدالله بن زیاد را در جمع لشکریانش ترور کند، اما چون این امر میسر نشد، به امام حسین(ع) ملحق شد^[۲۰] و با او بود تا این که به شهادت رسید^[۲۱].

از معاریف و رجال مشهور بنی دألان می‌توان از افرادی نظیر مالک بن حریم معروف به «مفزع الخیل»^[۲۲]، از شعرای جاهلی این قوم^[۲۳] و از شجاعان و امراء آنان در جنگ‌های آن دوران^[۲۴]، جون بن کعب بن عبدالله از شجاعان و تک‌سواران همدان^[۲۵]، ابوایوب حمزة بن سلمه از محدثان و امام مسجد دألان^[۲۶]، عبدالرحمن بن ابوعاصم دالانی کوفی^[۲۷] و ابوخالد یزید بن عبدالرحمن دالانی^[۲۸] همگی از محدثان و راویان اخبار اهل سنت یاد کرد. ضمن این که علاوه بر نام بزرگ ابو سلامه عمار بن ابی سلمه (سلامه) دالانی - از یاران سید الشهداء(ع) و از شهدای در رکاب ایشان - ^[۲۹]، از رجال شناخته شده شیعی این قوم می‌توان از سلیمان بن سلمه دالانی کوفی از اصحاب و راویان امام صادق(ع)^[۳۰] و مفضل بن حسان دالانی^[۳۱] و به نقلی فضل بن حسان - از راویان شیعه - ^[۳۲] نام برد.^[۳۳].

منابع

حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت

پانویس

↑ قلقشندی، نهایة الارب فی معرفة انساب العرب، ج۱، ص۲۵۰؛ عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۱، ص۳۷۱. نیز ر.ک: ابن‌حزم، جمهرة انساب العرب، ص۳۹۲.
↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۵۱۵ و۵۱۹؛ دار قطنی، المؤتلف و المختلف، ج۲، ص۹۷۸.
↑ ابن حبیب بغدادی، مختلف القبائل و مؤتلفها، ج۱، ص۸۸؛ ابن ماکولا، اکمال الکمال، ج۳، ص۳۰۶؛ سمعانی، الانساب، ج۵، ص۲۹۷-۲۹۸.
↑ قلقشندی، نهایة الارب فی معرفة انساب العرب، ج۱، ص۲۵۰.
↑ همدانی با ذکر نسبتی کاملاً متفاوت، این نسب را «دألان بن عبدالله بن حبیش بن ناشج بن وادعه» برشمرده است. (حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۲۰).
↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۵۱۹؛ حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۲۰.
↑ همدانی تلفظ صحیح این کلمه را عُرار (به ضم عین) دانسته است. (حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۲۰).
↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۵۱۹؛ حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۲۰.
↑ سمعانی، الانساب، ج۵، ص۲۹۷-۲۹۸؛ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۱، ص۴۸۸.
↑ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۲، ص۴۰.
↑ ابن درید، الاشتقاق، ص۴۲۶؛ حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۲۰؛ عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۲، ص۷۶۹.
↑ حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۱۷.
↑ حسن بن احمد همدانی، صفه جزیره العرب، ص۱۶۷.
↑ بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۲، ص۴۳۳.
↑ دار قطنی، المؤتلف و المختلف، ج۲، ص۹۷۸؛ ابن ماکولا، اکمال الکمال، ج۳، ص۳۰۶؛ سمعانی، الانساب، ج۵، ص۲۹۷-۲۹۸.
↑ سمعانی، الانساب، ج۵، ص۲۹۸.
↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۵۱۹؛ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۲، ص۴۰؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابه فی تمییز الصحابه، ج۵، ص۱۰۷.
↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۵۱۹؛ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۲، ص۴۰؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابه فی تمییز الصحابه، ج۵، ص۱۰۷.
↑ السماوی، ابصار العین فی انصار الحسین، ص۱۳۴. این گفتگو با اختلاف در منابع دیگر چنین آمده است: «ابو‌سلامه دالانی گفت: ای علی! اگر اینان در مطالبۀ خون عثمان خدا را در نظر داشته باشند معذور خواهند بود! فرمود: آری! پرسید آیا شما کار را به تأخیر می‌اندازی؟ فرمود: بله، وقتی کار روشن نباشد باید در کمال احتیاط عمل کرد که سودش بیشتر است.»... (سیف بن عمر الضبی، الفتنه و وقعة الجمل، ص۱۵۱؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ج۴، ص۴۹۶؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۲۳۷- ۲۳۸).
↑ بلاذری، انساب الاشراف، ج۳، ص۱۸۰.
↑ بلاذری، انساب الاشراف، ج۳، ص۱۸۰؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابیطالب، ج۴،ص۱۱۳؛ حمید بن احمد المحلی، الحدائق الوردیه فی مناقب الائمة الزیدیه، ج۱، ص۲۱۲.
↑ زرکلی، الاعلام، ج۵، ص۲۶۰.
↑ ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۳۹۵؛ بتی، تذکرة الالباب باصول الانساب، ص۱۴۲.
↑ زرکلی، الاعلام، ج۵، ص۲۶۰.
↑ هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۵۱۹؛ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۲، ص۴۰؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابه فی تمییز الصحابه، ج۵، ص۱۰۷.
↑ بخاری، التاریخ الکبیر، ج۳، ص۵۰؛ ابن ابی‌حاتم، الجرح و التعدیل، ج۳، ص۲۱۱؛ ابن حبان، الثقات، ج۴، ص۱۷۰.
↑ بخاری، التاریخ الکبیر، ج۵، ص۳۳۰؛ ابن حبان، الثقات، ج۷، ص۸۵؛ سمعانی، الانساب، ج۵، ص۲۹۸.
↑ بخاری، التاریخ الکبیر، ج۸، ص۳۴۶؛ خلیفة بن خیاط، طبقات،ص۶۰۸؛ دار قطنی، المؤتلف و المختلف، ج۲، ص۹۷۹.
↑ شیخ طوسی، رجال، ص۱۰۳؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۳، ص۱۸۰؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابیطالب، ج۴،ص۱۱۳.
↑ شیخ طوسی، رجال، ص۲۱۷؛ تفرشی، نقداالرجال، ج۲، ص۳۶۳.
↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ج۱۹، ص۳۰۷.
↑ خویی، معجم رجال الحدیث، ج۱۴، ص۳۰۴.
↑ حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت.

[1] قلقشندی، نهایة الارب فی معرفة انساب العرب، ج۱، ص۲۵۰؛ عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۱، ص۳۷۱. نیز ر.ک: ابن‌حزم، جمهرة انساب العرب، ص۳۹۲.

[2] هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۵۱۵ و۵۱۹؛ دار قطنی، المؤتلف و المختلف، ج۲، ص۹۷۸.

[3] ابن حبیب بغدادی، مختلف القبائل و مؤتلفها، ج۱، ص۸۸؛ ابن ماکولا، اکمال الکمال، ج۳، ص۳۰۶؛ سمعانی، الانساب، ج۵، ص۲۹۷-۲۹۸.

[4] قلقشندی، نهایة الارب فی معرفة انساب العرب، ج۱، ص۲۵۰.

[5] همدانی با ذکر نسبتی کاملاً متفاوت، این نسب را «دألان بن عبدالله بن حبیش بن ناشج بن وادعه» برشمرده است. (حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۲۰).

[6] هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۵۱۹؛ حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۲۰.

[7] همدانی تلفظ صحیح این کلمه را عُرار (به ضم عین) دانسته است. (حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۲۰).

[8] هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۵۱۹؛ حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۲۰.

[9] سمعانی، الانساب، ج۵، ص۲۹۷-۲۹۸؛ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۱، ص۴۸۸.

[10] ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۲، ص۴۰.

[11] ابن درید، الاشتقاق، ص۴۲۶؛ حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۲۰؛ عمر رضا کحاله، معجم قبائل العرب، ج۲، ص۷۶۹.

[12] حسن بن احمد همدانی، الإکلیل من أخبار الیمن و أنساب حمیر، ص۱۷.

[13] حسن بن احمد همدانی، صفه جزیره العرب، ص۱۶۷.

[14] بامطرف، الجامع(جامع شمل أعلام المهاجرین المنتسبین إلی الیمن و قبائلهم)، ج۲، ص۴۳۳.

[15] دار قطنی، المؤتلف و المختلف، ج۲، ص۹۷۸؛ ابن ماکولا، اکمال الکمال، ج۳، ص۳۰۶؛ سمعانی، الانساب، ج۵، ص۲۹۷-۲۹۸.

[16] سمعانی، الانساب، ج۵، ص۲۹۸.

[17] هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۵۱۹؛ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۲، ص۴۰؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابه فی تمییز الصحابه، ج۵، ص۱۰۷.

[18] هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۵۱۹؛ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۲، ص۴۰؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابه فی تمییز الصحابه، ج۵، ص۱۰۷.

[19] السماوی، ابصار العین فی انصار الحسین، ص۱۳۴. این گفتگو با اختلاف در منابع دیگر چنین آمده است: «ابو‌سلامه دالانی گفت: ای علی! اگر اینان در مطالبۀ خون عثمان خدا را در نظر داشته باشند معذور خواهند بود! فرمود: آری! پرسید آیا شما کار را به تأخیر می‌اندازی؟ فرمود: بله، وقتی کار روشن نباشد باید در کمال احتیاط عمل کرد که سودش بیشتر است.»... (سیف بن عمر الضبی، الفتنه و وقعة الجمل، ص۱۵۱؛ محمد بن جریر طبری، تاریخ الأمم و الملوک، ج۴، ص۴۹۶؛ ابن اثیر، الکامل فی التاریخ، ج۳، ص۲۳۷- ۲۳۸).

[20] بلاذری، انساب الاشراف، ج۳، ص۱۸۰.

[21] بلاذری، انساب الاشراف، ج۳، ص۱۸۰؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابیطالب، ج۴،ص۱۱۳؛ حمید بن احمد المحلی، الحدائق الوردیه فی مناقب الائمة الزیدیه، ج۱، ص۲۱۲.

[22] زرکلی، الاعلام، ج۵، ص۲۶۰.

[23] ابن حزم، جمهرة انساب العرب، ص۳۹۵؛ بتی، تذکرة الالباب باصول الانساب، ص۱۴۲.

[24] زرکلی، الاعلام، ج۵، ص۲۶۰.

[25] هشام بن محمد کلبی، نسب معد و الیمن الکبیر، ج۲، ص۵۱۹؛ ابن اثیر، اللباب فی تهذیب الأنساب، ج۲، ص۴۰؛ ابن حجر عسقلانی، الاصابه فی تمییز الصحابه، ج۵، ص۱۰۷.

[26] بخاری، التاریخ الکبیر، ج۳، ص۵۰؛ ابن ابی‌حاتم، الجرح و التعدیل، ج۳، ص۲۱۱؛ ابن حبان، الثقات، ج۴، ص۱۷۰.

[27] بخاری، التاریخ الکبیر، ج۵، ص۳۳۰؛ ابن حبان، الثقات، ج۷، ص۸۵؛ سمعانی، الانساب، ج۵، ص۲۹۸.

[28] بخاری، التاریخ الکبیر، ج۸، ص۳۴۶؛ خلیفة بن خیاط، طبقات،ص۶۰۸؛ دار قطنی، المؤتلف و المختلف، ج۲، ص۹۷۹.

[29] شیخ طوسی، رجال، ص۱۰۳؛ بلاذری، انساب الاشراف، ج۳، ص۱۸۰؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابیطالب، ج۴،ص۱۱۳.

[30] شیخ طوسی، رجال، ص۲۱۷؛ تفرشی، نقداالرجال، ج۲، ص۳۶۳.

[31] خویی، معجم رجال الحدیث، ج۱۹، ص۳۰۷.

[32] خویی، معجم رجال الحدیث، ج۱۴، ص۳۰۴.

[33] حسینی ایمنی، سید علی اکبر، مکاتبه اختصاصی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]

[۲۵]

[۲۶]

[۲۷]

[۲۸]

[۲۹]

[۳۰]

[۳۱]

[۳۲]

[۳۳]