صحیفه سجادیه
متن این جستار آزمایشی و غیرنهایی است. برای اطلاع از اهداف و چشم انداز این دانشنامه به صفحه آشنایی با دانشنامه مجازی امامت و ولایت مراجعه کنید.
صحیفه سجادیه نام کتابی معتبر که مجموعه‌ای از دعاهای امام سجاد، زین العابدین(ع) را در بر دارد. این کتاب تعداد پنجاه و چهار نیایش را از آن حضرت در مناسبت‌ها و زمینه‌های مختلف دارد و در زمان آن امام تدوین شده و از معتبرترین منابع دعایی شیعه است که مضمون‌های عالی و معارفی والا از دین را در بر دارد. به این کتاب، "زبور آل محمد" نیز می‌گویند. صحیفه سجادیه، بارها از سوی مؤلفان و دانشمندان، شرح و ترجمه شده است. امام زین العابدین(ع) که در شرایط سخت و خفقان‌بار بنی امیه زندگی می‌کرد، هیچ گونه مجال و آزادی فعالیت علمی و فرهنگی و سیاسی نداشت. از این رو معارف دین را به صورت دعا بیان می‌کرد[۱].
مقدمه
صحیفه از لحاظ معنا، یعنی ورق (برگ) و صحف، جمع صحیفه است[۲].
- صحیفه یکی از چند اثر مکتوب به جا مانده از امام سجاد(ع) چهارمین امام معصوم از عالم تشیع است[۳].
- این کتاب، نخستین نیایش‌نامه مکتوب جهان اسلام، دومین کتاب مکتوب در اسلام و سومین کتاب مقدس شیعیان که از زبان چهارمین امام معصوم صادر شده و امام پنجم آن را کتابت فرموده‌اند.
- صحیفه به القابی همانند "زبور آل محمد(ص)"، "انجیل اهل‌البیت(ع)"[۴]، "اخت القرآن"، "الدعا الکامل"[۵]، "دعاء الصحیفه"[۶]، و "الصحیفه الکامله"[۷] مشهور است.
- به دلیل ارجمندی صحیفه سجادیه در بین مسلمین مخصوصاً شیعیان، تاکنون نسخه‌های خطی فراوانی به دست مبارک علما و اندیشمندان اسلامی نگاشته شده است[۸][۹]
- در عظمت این صحیفه سراسر نور و معرفت همین بس که حضرت سید الساجدین آن را بر امام باقر(ع) املاء فرمودند، در حالی که امام صادق(ع) نیز حضور دارند آن را می‌نویسد. یعنی این گنج بی‌پایان در محضر سه معصوم(ع) تنظیم می‌شود و از طریق ائمه اطهار(ع) و هم از طریق زید (فرزند علی بن الحسین(ع)) برای ما به ودیعت گذاشته می‌شود[۱۰].
- تاکنون شروح فراوانی بر صحیفه سجادیه نگاشته شده است. کتاب‌شناس بزرگ مرحوم علامه آقا بزرگ تهرانی در کتاب "الذریعه الی تصانیف الشیعه" مشخصات ۶۶ شرح بر صحیفه را نام برده و متفکر بزرگ آقای [[باقر قریشی پس از نقل شرح‌های فوق دو شرح دیگر به آن اضافه کرده است.
- در پایگاه اینترنتی اندیشه قم آقای محمد موحدان نام ۸۳ شرح فارسی و عربی از صحیفه سجادیه را با ذکر مشخصات آورده است[۱۱]، به علاوه یکی مشخصات ۱۸ ترجمه فارسی از صحیفه سجادیه را نیز ذکر می‌نماید. نگارنده یکی دیگر از شروحی را که در سال‌های اخیر توسط استاد حسن ممدوحی کرمانشاهی تحت عنوان "شهود و شناخت" در چهار جلد که توسط "بوستان کتاب" قم انتشار یافته به رقم فوق اضافه کرده و بیان می‌دارد که مجموع ۸۴ شرح فارسی و عربی بر صحیفه سجادیه نگاشته شده است. همچنین ترجمه فارسی دیگری را که توسط استاد حسن ممدوحی کرمانشاهی در سال ۸۵ توسط "بوستان کتاب" قم انتشار یافته به عدد فوق اضافه کرده و بیان می‌دارد که تاکنون ۱۹ ترجمه فارسی از کل و یا بخش‌هایی از صحیفه کامله سجادیه به انجام رسیده است[۱۲]
- صحیفه سجادیه تا کنون به زبان‌های مختلف دنیا ترجمه شده است[۱۳].
- پروفسور ویلیام چیتیک دانشمند آمریکایی ترجمه‌ای فصیح و رسا از صحیفه سجادیه منتشر کرده که در ضمن مقدمه آن، دعاهای اسلامی را به تعبیری زیبا ترسیم می‌کند. وی تمدن اسلامی را به یک شهر قدیمی تشبیه می‌کند که این شهر دیوارهایی دارد و درون آن باغ‌های دل‌انگیز و زیبایی است و با این بیان که ورود به این حصار آسان نیست می‌نویسد: قدیم‌ترین، اصیل‌ترین و دشوارترین باغ‌های این شهر برای ورود، قلب‌های بزرگ نمایندگان این تمدن است، اینجاست که دعاهای رسیده از متون‌های اسلام اولیه، تصویر کاملاً جدیدی را از روح زنده و پویای اسلام نشان می‌دهد[۱۴].
- به منظور ایجاز و اختصار در این نوشتار خوانندگان گرامی می‌توانند در زمینه مستدرکات، اسناد، اعتبار و روایت‌های مختلف صحیفه سجادیه به مجله سفینه شماره‌های ۶، ۷، ۸ و ۹ مراجعه فرمایند[۱۵]
ویژگی‌های صحیفه سجادیه
- بعد از قرآن اولین کتابی است که از آثار، صحابه و تابعین به ما رسیده است.
- ادعیه آن جامع معارف و اخلاق اسلامی، و انشاء یکی از ائمه است.
- نسخ کهن از این گوهر گرانبها در دست است که از قرون اولیه تا به حال باقی مانده و در کمتر کتابی به چنین نسخه‌هایی عتیق برمی‌خوریم.
- صحیفه هم از نظر گوینده و هم از نظر مخاطب (که پرودگار است) خاص است.
- مهم‌ترین رویکرد تفسیر قرآن که تفسیر از منظر اهل‌البیت(ع) است و در صحیفه سجادیه آیاتی از قرآن مجید تفسیر شده است[۱۶].
- کتاب صحیفه برای عموم است. در حالی که خواص نیز از آن سیراب می‌شوند و این ویژگی فقط در مکتب قرآن منزل، یافت می‌شود[۱۷].
- صحیفه تنها مطابق با زمان خود نیست، بلکه سازگار با همه زمان‌ها است و برای همه نسل‌ها قابل فهم و استناد است[۱۸].
- از جمله معیارهای شناخت کلمات معصومین(ع) موافقت و هماهنگی با قرآن است. تمام مطالب صحیفه سجادیه نه تنها موافقت ظاهری و هماهنگی با قرآن دارد، بلکه برای هر عبارت آن می‌توان شاهدی از قرآن یافت و آیه‌ای از آیات قرآن را ذکر کرد[۱۹][۲۰]
- شباهت با کتب پیرامون پیشین، شباهت صحیفه با زبور در مناجات و نیایش و با انجیل، در طرح مسائل تربیتی و وعظ و موعظه و نصایح جاودانه است[۲۱].
- صحیفه سجادیه از کتب شیعی است که محبوب اهل تسنن نیز هست، زمانی که آیت الله مرعشی نجفی نسخه‌ای از صحیفه سجادیه را برای شیخ طنطاوی صاحب تفسیر و مفتی اسکندریه ارسال می‌کند، ایشان در جواب می‌نویسد: "این از بدبختی ماست که این گنجینه گرانبها تا کنون به دستم نرسیده و نتوانستم از آن استفاده کنم..."[۲۲].
- بیان حقایق علمی، چنانکه در این کتاب از وزن هوا و نور،میکروب و مانند آن صحبت به میان آمده است[۲۳].
- صحیفه از نظر اسناد و روایات در اوج اتقان و در حد تواتر است[۲۴].
- صحیفه از نظر بلاغت و فصاحت در حد کمال است[۲۵][۲۶]
- صحیفه راه راز و نیاز و گفت‌وگوی با خدا را به ما نشان می‌دهد[۲۷].
- صحیفه سجادیه دارای ابعاد مختلف عرفانی، اخلاقی، اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و... است که از میان این ابعاد، بعد اخلاقی و عرفانی آن از برجستگی خاصی برخوردار است[۲۸].
- صحیفه، قرآن صاعد و افتخار شیعیان است.
- صحیفه کتاب تعلیم و تربیت است. محکم‌ترین و بهترین و بادوام‌ترین نوع تربیت، تربیت مبتنی بر دعا و شکسته شدن دل‌هاست که صحیفه سجادیه متضمن آن است.
- صحیفه منبع معرفت، ایمان، معارف توحیدی، تعلیم بزرگ منشی و بلندهمتی است.
- قرآن کریم بعد از ﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ ﴾ با ﴿الْحَمْدُ لِلَّهِ ﴾ شروع می‌شود و صحیفه نیز این‌چنین است، زیرا حمد کلید ذکر الهی است. قابل ذکر است که نهج‌البلاغه هم با الحمدلله شروع می‌شود.
- صحیفه سجادیه، کتاب جهاد در تنهایی، سخن گفتن در سکوت، سنگر در شکست، فریاد زدن در خفقان و آموختن با لب‌های دوخته شده است.
- صلوات بر محمد و آل محمد «اللَّهُمَّ صَلِّ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّد» یکی از ویژگی‌های برجسته، صحیفه سجادیه است.
منابع
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۱۳۱.
- ↑ .مرتضی مطهری، مجموعه آثار، ج۳، ص۲۴۲. به پاره‌ای از پوست یا کاغذی که در آن چیزی می‌نویسند «صحیفه» گویند. (www.andisheqome.com/files/qomcity.php)
- ↑ آثار مکتوب به جای مانده از امام سجاد بسیار است از جمله: صحیفه سجادیه، مناسک الحج، رساله حقوق، الجامع فی الفقه، صحیفه الزهد، کتابی که توسط داوود بن عیسی از آن حضرت نقل شده، کتاب حدیثی است که امام سجاد آن را گردآوری کرده است - به نقل از رجال النجاشی ص۱۵۷ و کتاب علی بن الحسین عنوان دیگری است که در ضمن مصادر از آن یاد شده است - به نقل از رجال النجاشی، ص۱۱۵ - ۱۱۶. (سید جواد حسینی، «با صحیفه سجادیه آشنا شویم»، مبلغان، ش۴۶ (آبان ۸۲)، ص۴۱. در بعضی کتابخانه‌های ایران نسخه‌ها یا برگ‌هایی از قرآن وجود دارد که می‌گویند امام علی بن الحسین(ع) آن‌ها را نوشته است، از جمله: قرآن شیراز، قرآن سلطانیه قزوین، قرآن اصفهان، قرآن کتابخانه حضرت رضا(ع). (سید جعفر شهیدی، زندگانی علی بن الحسین(ع)، ص۱۹۳.
- ↑ علت نام‌گذاری به زبور و انجیل این است که زبور کتاب حضرت داوود بود و محتوای آن غالباً دعا و مناجات است و چون صحیفه نیز کتاب دعا و مناجات است، از آن به زبور آل محمد(ص) نام برده‌اند. انجیل نیز کتاب حضرت عیسی(ع) است که موعظه‌ها و راهنمایی‌های حضرت مسیح را در بر دارد، صحیفه سجادیه نیز به علت دارا بودن مواعظ مؤثر در لابه‌لای دعاها، انجیل اهل‌البیت(ع) نام گرفته است. (علی محمد مجد فقیهی، آشنایی با صحیفه سجادیه، ص۲۱).
- ↑ سید احمد سجادی، «بایسته‌های پژوهشی درباره صحیفه سجادیه»، سفینه، ۶، (بهار ۸۴)، ص۱۶۱.
- ↑ سید احمد سجادی، «بایسته‌های پژوهشی درباره صحیفه سجادیه»، سفینه، ۶، (بهار ۸۴)، ص۱۶۱.
- ↑ سید احمد سجادی، «بایسته‌های پژوهشی درباره صحیفه سجادیه»، سفینه، ۶، (بهار ۸۴)، ص۱۶۱.
- ↑ نام ده تن از علمای بزرگ شیعه که به خط مبارک خود صحیفه سجادیه را کتابت نموده‌اند: ۱. ابن ادریس (وی حاشیه مختصری نیز بر صحیفه نگاشته که به بیان معانی لغات مشکل آن پرداخته اهمیت این حاشیه این است که کهن‌ترین شرح موجود بر صحیفه است). ۲.ابن سکون ۳. سدیدالدین علی بن احمد حلی ۴. شهید اول محمد بن مکی عاملی ۵. شمس الدین محمد بن علی جبعی جد پدر شیخ بهایی ۶. تقی الدین ابراهیم بن علی کفعمی ۷. ابن ابی جمهور احسایی محمد بن علی بن ابراهیم ۸. شهید ثانی زین الدین بن علی بن علی عاملی ۹. ملامحمد تقی مجلسی ۱۰. شهید میر محمد حسین خاتون آبادی. جالب توجه این‌که یکی از علمای سنی معاصر ایران به نام مولوی محمد طاهر شافعی به خط خود صحیفه را نوشته است. از حدود ۱۲۰۰ نسخه خطی شناخته شده از صحیفه در کتابخانه‌های جهان، نزدیک به ۱۱۰۰ نسخه در سده‌های یازدهم و دوازدهم هجری کتابت شده، (ابوالفضل حافظیان، «عالمان صحیفه‌نگار»، سفینه، ۷، تابستان ۸۴، ص۱۱۰ - ۱۱۵).
- ↑ احمدوند، فردین، مکارم اخلاق در صحیفه، ص:۴۹.
- ↑ محمد سلطان مرادی، «ضرورت پرداختن به صحیفه سجادیه»، سمینار ما و صحیفه سجادیه، مجموعه مقالات و سخنرانی‌های ارائه شده (تهران: شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه، ۱۳۸۵، ص۳۳).
- ↑ www.andisheqome.com/files/qomcity.php?pg=islamicbookidview6&level=4&subid=6
- ↑ احمدوند، فردین، مکارم اخلاق در صحیفه، ص:۵۰.
- ↑ مرحوم آقا بزرگ تهرانی در الذریعه از ترجمه انگلیسی صحیفه یاد می‌کند که از سید سرور حسینی و مولوی احمد علی فوحانی به عنوان مباشران چاپ آن در سال ۱۳۴۸ ق نام می‌برد. علی محمد، مجد فقیهی، آشنایی با صحیفه سجادیه، ص۴۴۴.
- ↑ ویلیام. سی، چیتیک، «نگرشی به کتاب صحیفه سجادیه»، ترجمه حسین پورقاسمیان، سفینه، ۶، بهار ۱۳۸۴، ص۱۰۳-۱۰۴.
- ↑ احمدوند، فردین، مکارم اخلاق در صحیفه، ص:۵۱.
- ↑ در صحیفه، ۲۱ آیه از قرآن آمده است که بیشترین آن از سوره بقره است. . (www.andisheqome.com/files/qomcity.php)
- ↑ محمدجواد سلمان پور، «فرهنگ‌سازی امام سجاد(ع) با زبان دعا»، فصلنامه اندیشه دینی، ۱۷، زمستان ۸۴، ص۹۹».
- ↑ فضل الله میرقادری، «ادبیات سخنان امام سجاد(ع) در صحیفه سجادیه اندیشه ۱۵، تابستان ۸۴، ص۱۲۹.
- ↑ سید احمد میرعمادی، «ویژگی‌های صحیفه سجادیه»، در سمینار ما، و صحیفه سجادیه، مجموعه مقالات و سخنرانی‌های ارائه شده (تهران: شورای سیاست‌گذاری ائمه جمعه،]۱۳۸۵[)، ص۱۶۵. یکی از ویژگی‌های صحیفه سجادیه و ادعیه دیگری که از رسول‌الله(ص) و ائمه اطهار(ع) نقل شده این است که مضامین و عبارات آن یا به صورت مستقیم و یا غیرمستقیم، برگرفته از آیات و معارف قرآن مجید است.(مصطفی اسرار، دانستنی‌های صحیفه سجادیه، ص۳۶).
- ↑ احمدوند، فردین، مکارم اخلاق در صحیفه، ص:۵۲.
- ↑ همان، ص۱۶۷. اسدالله مبشری در مقدمه خود که بر صحیفه سجادیه نگاشته است، می‌نویسد: « دکتر زکی مبارک در کتاب التصوف الاسلامی و الادب والاخلاق ، صحیفه را از جهات گوناگونی با انجیل مقدس همانند دانسته است با این تفاوت که انجیل روی دل را به سوی عیسی مسیح می‌گرداند و صحیفه، صفحه دل را به آستان الهی متوجه می‌سازد». (امام سجاد(ع)، صحیفه سجادیه، ترجمه اسدالله مبشری، ص۱۳).
- ↑ محمدتقی خلجی، اسرار خاموشان، ص۱۳۷.
- ↑ عقیقی بخشایشی، زندگی‌نامه پیشوایان، ص۱۲۹.
- ↑ سید علی خان مدنی شارح صحیفه سجادیه در ریاض السالکین، ج۱، ص۵۸ می‌نویسد: «انتساب صحیفه شریفه به امام سجاد(ع) آنچنان مستفیض است که تا سرحد تواتر می‌رسد».
- ↑ سیدعلی خان مدنی در ریاض السالکین، ج۱، ص۵۱ می‌نویسد:«بلاغت بیان صحیفه و قطعیت مضمونی آن به گونه‌ای که ساحران سخن در برابر آن به سجده می‌افتند و بزرگان علم در برابر آن اعتراف به عجز می‌کنند».
- ↑ احمدوند، فردین، مکارم اخلاق در صحیفه، ص:۵۳.
- ↑ شیخ سبط ابن الجوزی، پس از مطالعه و دقت در صحیفه سجادیه می‌گوید: «اگر علی بن الحسین زین العابدین(ع) و صحیفه او نبود، مسلمانان شیوه سخن گفتن و رویارویی با خداوند و رازگویی با پروردگار خویش و عرض حاجت با بارگاه ربوبی را نمی‌دانستند». (سید احمد سجادی، «بایسته‌های پژوهشی درباره صحیفه سجادیه»، سفینه، ۶، بهار ۸۴، ۱۷۴).
- ↑ ویژگی ممتاز صحیفه سجادیه این است که اگرچه موضوع آن، بر مدار راز و نیاز، حاجت و عرض مسئلت نمی‌چرخد، بلکه شامل بسیاری از دقایق علوم ألی، نظری، قوانین، احکام شرعی و مسائل بسیار حساس سیاسی، اجتماعی، تربیتی و اخلاقی است که در شکل دعا مورد توجه امام(ع) قرار گرفته است. (امام سجاد(ع)، صحیفه سجادیه، ترجمه محمد تقی خلجی، ص۲۲).
- ↑ احمدوند، فردین، مکارم اخلاق در صحیفه، ص:۵۴.