بحث:اربعین

نویسنده: آقای پورانزاب

اربعین فقط روزی از روزهای سال نیست، بلکه آیینه‌ای است دربرابر چشمان میلیون‌ها انسان متعهد که در آن تصویری از نهضت و قیام خونین محرّم نقش می‌بندد. اربعین، روز باشکوهی است که از خون حسین(ع)، حیات گرفت و نقطۀ آغاز تبلیغ آرمان کربلا از طریق اشک شد؛ چرا که در این روز، نخستین مجلس عزاداری برای اباعبدالله و تبلیغ آرمان آن حضرت در کنار تربتش برپا شد..

مقدمه

• چهل، چهلم. در فرهنگ اسلامی و در معارف عرفانی، عدد چهل (اربعین) جایگاه خاصی دارد. چله‌نشینی برای رفع حاجت یا رسیدن به مقامات سلوک و عرفان معروف است. حفظ کردن چهل حدیث، اخلاص چهل صباح، کمال عقل در چهل سالگی، دعا برای چهل مؤمن، چهل شب چهارشنبه و... بسیاری از این نمونه‌ها و موارد در فرهنگ عاشورا، اربعین به چهلمین روز شهادت حسین بن علی گفته می‌شود که مصادف با روز بیستم ماه صفر است. از سنت‌های مردمی، گرامی‌داشت چهلم مردگان است که، به یاد عزیز فوت شده خویش، خیرات و صدقات می‌دهند و مجلس یاد بود بپا می‌کنند. در روز بیستم صفر نیز، شیعیان، عظیم‌ترین مراسم سوگواری را در کشورها و شهرهای مختلف به یاد عاشورای حسینی بر پا می‌کنند و همراه با دسته‌های سینه‌زنی و عزاداری به تعظیم شعائر دینی می‌پردازند. در شهر کربلا، اربعین حسینی عظمت و شکوه خاصی دارد و دسته‌های عزادار، مراسمی پرشور بر پا می‌کنند. در نخستین اربعین شهادت امام حسین، جابر بن عبد الله انصاری و عطیه عوفی موفق به زیارت تربت و قبر سید الشهدا شدند. بنا به برخی نقل‌ها، در همان اربعین، کاروان اسرای اهل بیت در باز گشت از شام و سر راه مدینه، از کربلا گذشتند و با جابر دیدار کردند. البته برخی از مورخان هم آن را نفی کرده و نپذیرفته‌اند. از جمله مرحوم محدث قمی در منتهی الآمال دلایلی ذکر می‌کند که دیدار اهل بیت از کربلا در اربعین اول نبوده است بعضی از علما نیز در این باره تحقیق مبسوط و مستقلی انجام داده‌اند که منتشرشده است به هر حال، تکریم این روز و احیای خاطره غم‌بار عاشورا، رمز تداوم شور عاشورایی در زمان‌های بعد بوده است. در تاریخ انقلاب اسلامی ایران نیز، سنت احیای اربعین تأثیر مهمی در شور گستری در شهرها داشت و در چهلم شهدای حادثه قم (درتاریخ ۱۹ دی ۱۳۵۶ ش) مردم مسلمان تبریز قیام کردند و شهید دادند. در اربعین شهدای تبریز، شهرهای دیگر مجلس یادبود گرفته، تظاهرات کردند و همین گونه اربعین‌ها به هم وصل شد و سراسر ایران به نهضت پیوست، تا آنکه انقلاب اسلامی در ۲۲ بهمن سال ۱۳۵۷ ش به پیروزی رسید. این به برکت الهام گیری از فرهنگ شهادت و ایثار خون بود که ملت قهرمان ایران، از عاشورا گرفته بود. اربعین تداوم عاشورا بود و ذکر، رسالت بازماندگان پس از خون و شهادت.

اربعین در فرهنگ شیعه

• در فرهنگ اسلامی و در معارف عرفانی، عدد چهل (اربعین) جایگاه خاصی دارد. چله‌نشینی برای رفع حاجت یا رسیدن به مقامات سلوک و عرفان معروف است. حفظ کردن چهل حدیث، اخلاصِ چهل صباح، کمال عقل در چهل سالگی، دعا برای چهل مؤمن، چهل شب چهارشنبه و ... بسیاری از این نمونه‌ها و موارد است..
• در فرهنگ عاشورا، اربعین به چهلمین روز شهادت حسین بن علی(ع) گفته می‌شود که مصادف با روز بیستم ماه صفر است. از سنت‌های مردمی، گرامی داشت چهلم مردگان است که، به یاد عزیزِ فوت شده خویش، خیرات و صدقات می‌دهند و مجلس یادبود برپا می‌کنند. در روز بیستم صفر نیز، شیعیان، عظیم‌ترین مراسم سوگواری را در کشورها و شهرهای مختلف به یاد عاشورای حسینی برپا می‌کنند و همراه با دسته‌های سینه زنی و عزاداری به تعظیم شعائر دینی می‌پردازند. در شهر کربلا، اربعین حسینی عظمت و شکوه خاصی دارد و دسته‌های عزادار، مراسمی پرشور برپا می‌کنند..

فلسفه اربعین

• اهمیت اربعین از کجاست؟ صرف اینکه چهل روز از شهادت شهید می‌گذرد چه خصوصیتی دارد؟ اربعین خصوصیتش به خاطر این است که در اربعین حسینی یاد شهادت امام حسین(ع) زنده شد و این چیز بسیار مهمی است. اگر این شهادت عظیم در تاریخ اتفاق می‌افتاد یعنی حسین بن علی و بقیۀ شهیدان در کربلا شهید می‌شدند، اما بنی امیه موفق می‌شدند، همانطور که خود حسین و یاران عزیزش را از صفحه روزگار برافکندند و جسم پاکشان را زیر خاک پنهان کردند، یاد آنها را هم از خاطره نسل بشر در آن روز و روزهای بعد محو کنند، در این صورت آیا این شهادت برای عالم اسلام فایده‌ای می‌داشت؟ یا اگر هم برای آن روز یک اثری می‌گذاشت، آیا این خاطره در تاریخ، برای نسل‌های بعد، برای گرفتاری‌ها و سیاهی‌ها و تاریکی‌ها و یزیدی‌های دوران آیندۀ تاریخ هم اثری روشنگر و افشا کننده می‌داشت؟ اگر حسین شهید می‌شد، اما مردم آن روز و مردم نسل‌های بعد نمی‌فهمیدند که حسین شهید شده، آیا این خاطره چه اثر و چه نقشی می‌توانست در رشد و سازندگی و هدایت و برانگیزانندگی ملت‌ها و اجتماعات و تاریخ بگذارد؟ بله هیچ اثری نداشت..
• اربعین روزی است که برافراشته شدن پرچم پیام شهادت کربلا در آن روز آغاز شد و روز بازماندگان شهداست. حالا چه در اربعین اول، خانواده امام حسین به کربلا آمده باشند و چه نیامده باشند.

اولین اربعین

• یکی از مباحث مهم تاریخ عاشورا که مورد بحث قرار گرفته، حضور اهل بیت(ع) در کربلا، در اولین اربعین شهادت امام حسین(ع) است. میان شیعه، مشهور است که اربعین روزی است که جابر بن عبدالله انصاری، صحابی بزرگ رسول خدا(ص) به زیارت قبر امام حسین نائل شد و در همان جا بود که اهل بیت(ع) هنگام بازگشت از شام نیز به زیارت مزار امام آمده و جابر را ملاقات کردند. هم چنین در این روز سر امام حسین(ع) به بدن ملحق شده و دفن شد. اما در مقابل این شهرت، برخی اندیشمندان متقدم و معاصر شیعه، ورود اهل بیت(علیهم السلام) را در روز اربعین سال ۶۱ ق انکار کرده اند.

زیارت اربعین

• امام حسن عسکری(ع) در حدیثی علامت‌های "مؤمن" را پنج چیز شمرده است: نماز پنجاه و یک رکعت، زیارت اربعین، انگشتر کردن در دست راست، پیشانی بر خاک نهادن و "بسم الله" را در نماز، آشکارا گفتن. زیارت اربعین که در این روز مستحب است، در کتب دعا آمده است و اینگونه شروع می‌شود: السلامُ عَلی وَلِی اللهِ وَ حَبیبِهِ... که این متن، از طریق صفوان جمال از امام صادق(ع) روایت شده است.

پیاده روی اربعین

• یکی از جلوه‌های بسیار زیبای اربعین حسینی حرکت پیاده خیل مشتاقان آن حضرت است که حماسه‌ای وصف ناشدنی و جلوه‌ای درک ناشدنی را می‌آفریند، دشمنانی که زیارت چند هزار نفره سابق را در اربعین حسینی تحمل نکردند، امروز نظاره‌گر حرکت سیل گونه و ملیونی زائران آن حضرت است که به صورت خودجوش و کاملا مردمی چشمان جهانیان را مات و مبهوت خود ساخته است
• در رابطه با انجام زیارت پیاده حضرت سید الشهداء(ع) محدث بزرگوار شیخ حر عاملی باب مستقلی را در کتاب وسائل الشیعه با عنوان "باب استحباب المشی الی زیاره الحسین وغیره" گشوده است به عنوان نمونه از امام صادق(ع) روایت کرده است: هرکس که از خانه خویش به قصد زیارت حسین بن علی بن ابی طالب(ع) خارج گردد پس اگر پیاده باشد خداوند به ازای هر گامی که بر می دارد برای او یک کار نیک نوشته و یک کار بد او را پاک می‌کند. تا آنگاه که به حائر (قبر امام حسین(ع) در کربلا) رسد، خداوند او را در صالحان و نیکان قرار دهد، و وقتی که زیارت را به پایان رساند او را از نجات یافتگان قرار داده و به هنگام بازگشت فرشته‌ای به نزد وی آمده و می‌گوید: من فرستاده خدایت هستم، خدایت سلامت می‌رساند و می‌گوید: کارهای خود را از نو سرگیر، که گناهان گذشته ات مورد بخشش قرار گرفت»

اربعین در فرهنگ‌نامه دینی

• چهل، چهلم، چهلمین روز از وفات کسی، چهلمین روز از شهادت امام حسین(ع) در عاشورا. عدد چهل در فرهنگ دینی جایگاه خاصّی دارد و چهل سالگی کمال عقل انسان است و پیامبر در چهل سالگی به نبوّت مبعوث شد و میقات حضرت موسی با خدا چهل شب طول کشید و چهل روز اخلاص و مراقبت، آثار تربیتی زیادی دارد و نکات فراوان دیگر درباره عدد چهل وجوددارد.
• اربعین امام حسین(ع) که مصادف با روز بیستم ماه صَفر است، روز تجدید غم و عزای اهل بیت و شیعه است و گرامیداشت این روز و زیارت امام حسین(ع) بسیار ثواب دارد. در اوّلین اربعین سید الشهداء(ع) جابر بن عبدالله انصاری و عطیّه به زیارت قبر آن حضرت رفتند. خواندن زیارت اربعین از ویژگی‌های یک شیعه به شمار می‌رود.