رفاعة بن زید
- اين مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
مقدمه
نام او در بیشتر منابع، رفاعة بن زید بن تابوت قینقاعی ثبت شده است[۱]؛ ولی برخی منابع، نام وی را با افتادگی یا جابه‌جایی، رفاعة بن تابوت[۲]، زید بن تابوت[۳] یا زید بن رفاعة بن تابوت[۴] ثبت کرده‌اند.
برخی تفاسیر، علت نزول برخی آیات را به پدر وی زید بن تابوت نسبت داده‌اند، در حالی که در منابع تاریخی، هیچ گزارشی از زید به ثبت نرسیده و احتمالاً برخی افتادگی‌ها، انگیزه نقل این گزارش‌ها در منابع تفسیری شده است.
منابع تاریخی، اطلاع چندانی درباره رفاعه به دست نمی‌دهند، جز آنکه همه سیره‌نویسان وی را جزو یهودیان و دشمنان برجسته پیامبر(ص) نام برده‌اند[۵] که پس از آنکه ناچار شد اسلام بیاورد، در شمار منافقان درآمد[۶]. به نظر، رفاعه پس از تبعید قبیله‌اش بنی‌قینقاع از مدینه در سال دوم هجری، مسلمان شده و به طایفه عبداللّه‌بن ابی، یعنی بنی‌حارث از خزرج از همپیمانان پیشین بنی‌قینقاع پیوسته است، از این‌رو در برخی گزارش‌ها به او نسبت انصاری داده‌اند.
رفاعة بن تابوت، پس از پذیرش اسلام در اعزام‌های پیامبر(ص) شرکت نکرد و در سال چهارم هجری، در گفت‌وگویی با عبداللّه بن ابی ناراحتی خود را از تبعید بنی‌نضیر از مدینه ابراز داشت[۷].
در سال ششم هجری، هنگامی که رسول خدا(ص) برای رویارویی با بنی‌مصطلق به نبرد با آنها رفته بود از دنیا رفت. مشهور است هنگام بازگشت پیامبراکرم(ص) به مدینه طوفانی درگرفت که حضرت آن را به خبر مرگ رفاعه تعبیر کرد و او را پناهگاه منافقان دانست[۸]. این خبر برای عبدالله بن ابی که در آن اعزام حضور داشت، بسیار سخت و اندوهبار بود[۹]. این گزارش که وی در سال نهم به رغم فراخوان عمومی پیامبر(ص) برای اعزام تبوک، در کنار دیگر منافقان در مدینه ماند[۱۰]، نادرست است.[۱۱]
رفاعة در شان نزول
- بر اساس روایت ابن اسحاق، رفاعه از یهودیانی بود که از روابط نزدیک خود با انصار بهره گرفت و آنها را از کمک‌های مالی به مسلمانان باز می‌داشت و پیامد آن را فقیر شدن می‌دانست، که در این باره آیه ﴿الَّذِينَ يَبْخَلُونَ وَيَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبُخْلِ وَيَكْتُمُونَ مَا آتَاهُمُ اللَّهُ مِنْ فَضْلِهِ وَأَعْتَدْنَا لِلْكَافِرِينَ عَذَابًا مُهِينًا﴾[۱۲] نازل شدخطای یادکرد: برچسب تمام‌کنندهٔ
</ref>برای برچسب<ref>پیدا نشد مسلمانان از برقراری روابط نزدیک با وی منع شدندخطای یادکرد: برچسب تمام‌کنندهٔ</ref>برای برچسب<ref>پیدا نشد نازل شد و از مسلمانان خواست از این کار دست بردارندخطای یادکرد: برچسب تمام‌کنندهٔ</ref>برای برچسب<ref>پیدا نشد خطاب به رفاعة بن زید بن تابوت و مالک بن صیف از بزرگان یهود نازل شده استخطای یادکرد: برچسب تمام‌کنندهٔ</ref>برای برچسب<ref>پیدا نشد آمده است که برخی مسلمانان از یهود درباره پیامبری حضرت محمد(ص) و نیز اموری دیگر پرسیدند؛ اما زید بن تابوت و دیگر علما و بزرگان یهود، مطالب تورات در این زمینه را پنهان کردند و گفتند چیزی در این باره در کتاب ما نیامده است؛ آن‌گاه آیه نازل شد و خبر داد که خدا آنان را لعنت می‌کند و هر نفرین کننده‌ای نیز آنان را نفرین می‌کندخطای یادکرد: برچسب تمام‌کنندهٔ</ref>برای برچسب<ref>پیدا نشد زید بن تابوت را از یهودیانی دانسته‌اند که به آیات الهی کفر ورزیدند. خدا در این آیه این گروه از یهودیان را به کیفری سخت از جانب خدایی شکست‌ناپذیر و انتقامگیر وعده می‌دهدخطای یادکرد: برچسب تمام‌کنندهٔ</ref>برای برچسب<ref>پیدا نشد خطاب به بزرگان یهود و نصارای نجران فرود آمده‌اند که هریک ادعا می‌کردند ابراهیم(ع) بر کیش آنان بوده است. در این آیات، خدا آنان را به اندیشه فرا می‌خواند که چگونه ابراهیم(ع) یهودی یا مسیحی بوده است، در حالی که بسیار پیش‌تر از ظهور این دو آیین می‌زیسته استخطای یادکرد: برچسب تمام‌کنندهٔ</ref>برای برچسب<ref>پیدا نشد نازل شد. در این آیه، خدا برای نشان دادن دروغ ادعایشان از آنها می‌پرسد پیش از این، پیامبران ادله آشکار و آنچه را خواسته بودید برایتان آوردند؛ اگر راست می‌گویید، چرا آنان را کشتید. - از ابن عباس نقل شده است که گروهی از یهود که زیدبن تابوت هم در میانشان بود، هنگامی‌که پیامبر(ص) آنان را از عذاب الهی بیم و هشدار می‌داد، از او خواستند که ایشان را چنین بیم ندهد؛ به این ادعا و دلیل که پسران خدا و دوستان اویند، پس اگر بر آنان خشم هم گیرد، مانند خشم پدر بر پسرش خواهد بود و به زودی این خشم رخت برمی‌بندد. در پی این گزافه‌گویی‌ها بود که آیه ﴿وَقَالَتِ الْيَهُودُ وَالنَّصَارَى نَحْنُ أَبْنَاءُ اللَّهِ وَأَحِبَّاؤُهُ قُلْ فَلِمَ يُعَذِّبُكُمْ بِذُنُوبِكُمْ بَلْ أَنْتُمْ بَشَرٌ مِمَّنْ خَلَقَ يَغْفِرُ لِمَنْ يَشَاءُ وَيُعَذِّبُ مَنْ يَشَاءُ وَلِلَّهِ مُلْكُ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْضِ وَمَا بَيْنَهُمَا وَإِلَيْهِ الْمَصِيرُ﴾[۱۳] نازل شد. خدا در این آیه با رد ادعای یهود، آنان را مخلوق‌های الهی دانسته و بیان می‌دارد که خدا هرکه از آنان را بخواهد می‌آمرزد و هر که را بخواهد کیفر می‌دهد و حکومت آسمان‌ها و زمین و آنچه که در آنهاست، از آنِ اوست و همه به سویش باز خواهند گشت.
- طبری ذیل آیه ﴿لَقَدِ ابْتَغَوُا الْفِتْنَةَ مِنْ قَبْلُ وَقَلَّبُوا لَكَ الْأُمُورَ حَتَّى جَاءَ الْحَقُّ وَظَهَرَ أَمْرُ اللَّهِ وَهُمْ كَارِهُونَ﴾[۱۴] که درباره منافقان در اعزام تبوک در سال ۹ هجری نازل شده، از منافقانی از جمله زید بن تابوت قینقاعی نام برده استخطای یادکرد: برچسب تمام‌کنندهٔ
</ref>برای برچسب<ref>پیدا نشد
پرسش‌های وابسته
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ السیرة النبویه، ج ۲، ص ۳۶۰؛ تاریخ طبری، ج ۳، ص ۲۶؛ المحبر، ص ۴۷۰.
- ↑ امتاع الاسماع، ج ۱، ص ۲۱۰.
- ↑ روح‌المعانی، ج ۵، ص ۴۹.
- ↑ المغازی، ج ۱، ص ۳۷۶؛ دلائل النبوه، ج ۴، ص ۶۰.
- ↑ السیرة النبویه، ج ۲، ص ۳۷۰؛ البدایة والنهایه، ج ۳، ص ۲۸۹ - ۲۹۰.
- ↑ المحبر، ص ۴۷۰.
- ↑ المغازی، ج ۱، ص ۳۷۶.
- ↑ السیرة النبویه، ج ۲، ص ۳۷۰؛ امتاع الاسماع، ج ۱، ص ۲۰۳، ۲۱۱.
- ↑ المغازی، ج ۲، ص ۴۲۳.
- ↑ تاریخ طبری، ج ۲، ص ۳۶۸.
- ↑ حاج‌امینی، حمید، مقاله «رفاعة بن زید»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۱۴.
- ↑ «همان کسان که تنگ‌چشمی می‌ورزند و مردم را به تنگ‌چشمی وا می‌دارند و آنچه را خداوند از بخشش خود به آنان داده است پنهان می‌کنند و برای کافران عذابی خوارساز آماده کرده‌ایم» سوره نساء، آیه ۳۷.
- ↑ «و یهودیان و مسیحیان گفتند: ما فرزندان خداوند و دوستان اوییم؛ بگو: پس چرا شما را برای گناهانتان عذاب می‌کند؟ خیر، شما نیز بشری هستید از همان کسان که آفریده است، هر که را بخواهد می‌بخشاید و هر که را بخواهد عذاب می‌کند و فرمانفرمایی آسمان‌ها و زمین و آنچه در میان آنهاست از آن خداوند است و بازگشت (همگان) به سوی اوست» سوره مائده، آیه ۱۸.
- ↑ «بی‌گمان آنان پیش‌تر هم فتنه‌جویی کردند و کارها را برای تو دگرگون ساختند تا آنکه حق فرا رسید و فرمان خداوند آشکار شد با آنکه آنان نمی‌پسندیدند» سوره توبه، آیه ۴۸.