آسیه در قرآن
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل آسیه (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
مقدمه
"آسیه" نام همسر رامسس دوم فرعون مصر از "اسی" یا "اسو" اشتقاق یافته است. در کتب لغت "اسی" به معنای اندوه و غصه یا اندوهگین شدن آمده است[۱].
همسر فرعون در قصص اسلامی، آسیه بنت مزاحم معرفی شده و شاید نام وی محرف استات باشد[۲]؛ اگرچه در نژاد آسیه اختلاف نظر وجود دارد، ولی گویند آسیه از تبار بنی‌اسرائیل بوده و نام وی از اسماء عربی است[۳].
عده‌ای آسیه را دختر مزاحم بن عبید بن ریان بن ولید قبطی، فرعون زمان دانسته‌اند[۴]؛ و گروهی دیگر وی را از بهترین زنان بنی‌اسرائیل، پیامبرزاده و مادر و مددکار مؤمنان می‌دانند[۵]. برخی هم او را عمه موسی دانسته‌اند[۶]؛ جمع بین دو نظر این است که آسیه از سوی پدر، قبطی و از سوی مادر از بنی‌اسرائیل یا به عکس بوده است و برخی معتقدند آسیه ابتدا همسر قابوس بن مصعب بن معاویه بود. هنگامی که موسی به پیامبری رسید، قابوس (فرعون زمان کودکی موسی) از دنیا رفت و برادرش ولید (فرعون غرق شده در نیل) به جای وی نشست و با آسیه همسر برادرش ازدواج کرد [۷].
آسیه به خداوند ایمان داشت و در راه ایمان خود متحمل شکنجه‌ها و شداید گردید. آسیه به برص دچار شده بود و پزشکان از درمان وی ناتوان بودند. کاهنان به فرعون گفتند: در فلان زمان کودکی را در رود نیل در صندوق می‌یابید که آب دهان او شفای این بیماری است. فرعون، کسانی را برکنار رود نیل بگماشت. هنگامی که صندوق را یافتند، آسیه آب دهان وی را بر برص مالید و بی‌درنگ شفا یافت. اطرافیان فرعون گفتند: این همان طفلی است که باید کشته شود، ولی آسیه مانع شد و نام فرزند را موسی (برگرفته از آب و درخت یا فرزند آب) نهاد.
به گفته ثعلبی، کنیزانی که برای شستشو و بردن آب به کنار نیل آمده بودند صندوق حامل موسی را یافته نزد آسیه آوردند. چون آسیه در آن را گشود خداوند محبت او را در دلش افکند و آسیه از فرعون خواست آن کودک را که مایه روشنی چشمانشان شده به او ببخشد[۸]. آسیه با مشاهده معجزه عصای موسی و غلبه وی بر ساحران به او ایمان آورد، ولی ایمان خود را اظهار نمی‌کرد تا زمانی که همسر حرقیل (خزانه‌دار فرعون و آرایشگر دخترش) به سبب ایمانش به دست فرعون کشته شد. آنگاه با اعتراض به فرعون و سرزنش وی ایمان خود را آشکار ساخت[۹]. پس از آنکه آسیه ایمانش را آشکار کرد، فرعون او را دیوانه خواند و دستور داد آسیه را به زمین میخ‌کوب کرده سنگی بزرگ را بالای سرش بیاویزند، اگر از ایمانش دست برنداشت، سنگ را بر او بیفکنند [۱۰]. آسیه از ایمان خود دست برنداشت و از خداوند خواست که به جای قصر فرعون، خانه‌ای در جوار رحمت خویش در بهشت برایش بنا کند و او را از فرعون و کفر و ستم وی و اطرافیانش رهایی بخشد﴿وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِينَ آمَنُوا امْرَأَتَ فِرْعَوْنَ إِذْ قَالَتْ رَبِّ ابْنِ لِي عِنْدَكَ بَيْتًا فِي الْجَنَّةِ وَنَجِّنِي مِنْ فِرْعَوْنَ وَعَمَلِهِ وَنَجِّنِي مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ﴾[۱۱].
از سلمان فارسی نقل شده که همسر فرعون را زیر آفتاب سوزان شکنجه می‌دادند و هنگامی که حرارت خورشید او را آزار می‌داد، فرشتگان با بال‌های خود بر او سایه می‌افکندند[۱۲].
به گفته ابن‌عباس هنگام شکنجه آسیه، موسی بر وی گذشت. آسیه با اشاره از شکنجه‌اش به موسی شکایت کرد. موسی او را دعا و خداوند شکنجه را بر وی آسان کرد و آسیه بر اثر شکنجه از دنیا رفت[۱۳].
آسیه پیش از ایمان به موسی(ع)، زنی نیکوکار محسوب می‌شده و قرآن کریم در برابر زنانی مانند همسران لوط و نوح که با وجود معاشرت و مصاحبت با پیامبران خدا کفر می‌ورزیدند از آسیه به عنوان نمونه زنان پرهیزکار و موحد یاد می‌کند که به رغم زندگی در محیطی کفرآلود، ایمان خود را به پروردگار رها نکرد[۱۴]؛ خداوند، آسیه را در کنار مریم و مقدم بر او الگوی مؤمنان معرفی می‌کند ﴿وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِينَ آمَنُوا امْرَأَتَ فِرْعَوْنَ إِذْ قَالَتْ رَبِّ ابْنِ لِي عِنْدَكَ بَيْتًا فِي الْجَنَّةِ وَنَجِّنِي مِنْ فِرْعَوْنَ وَعَمَلِهِ وَنَجِّنِي مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ﴾[۱۵]. سبب الگو بودن آسیه آن است که ایمان خود را در کنار فرعون حفظ کرد و از همه جاذبه‌های زندگی دنیا گذشت و جوار رحمت خداوند را بر زندگی در قصر فرعون ترجیح داد و در دعای خود کرامت معنوی (قرب خداوند) و صوری (بهشت) را طلبید[۱۶].
پیامبر اکرم(ص) نیز آسیه را در کنار مریم، خدیجه و فاطمه یکی از چهار زن کامل و برتر عالم و نیز از بهترین زنان اهل بهشت شمرده است[۱۷]؛ پیامبر(ص) آسیه را همراه مریم، خدیجه و فاطمه از زنانی بر می‌شمرد که به نهایت مراتب کمال رسیدند[۱۸]. طبق روایتی دیگر از پیامبر(ص) در دوران پیش از اسلام سه تن هرگز کفر نورزیدند و حتی یک لحظه به وحی کافر نشدند: مؤمن آل فرعون، علی بن ابی طالب، آسیه همسر فرعون[۱۹].
آسیه در قرآن
در قرآن کریم به نام آسیه تصریح نشده، ولی دو بار از این بانو بدون ذکر نام و با عنوان همسر فرعون یاد شده است: یک بار در جریان گرفتن موسی از آب که با میانجیگری مانع از کشتن طفل گردید و باعث شد که فرعون طفل را به وی ببخشد و با زیرکی مادر موسی را به عنوان دایه برای طفل برگزید ﴿وَقَالَتِ امْرَأَتُ فِرْعَوْنَ قُرَّتُ عَيْنٍ لِي وَلَكَ لَا تَقْتُلُوهُ عَسَى أَنْ يَنْفَعَنَا أَوْ نَتَّخِذَهُ وَلَدًا وَهُمْ لَا يَشْعُرُونَ﴾[۲۰]؛ و در جای دیگر که فرعون از ایمان آسیه آگاه شد و دستور شکنجه وی را صادر نمود. آسیه در حین شکنجه از خداوند، قصری در بهشت در جوار رحمتش درخواست کرد و رهایی از فرعون و اطرافیانش را از خداوند طلب نمود ﴿وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِينَ آمَنُوا امْرَأَتَ فِرْعَوْنَ إِذْ قَالَتْ رَبِّ ابْنِ لِي عِنْدَكَ بَيْتًا فِي الْجَنَّةِ وَنَجِّنِي مِنْ فِرْعَوْنَ وَعَمَلِهِ وَنَجِّنِي مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ﴾[۲۱].
در تورات دو بار در مورد آسیه بحث شده است: یک بار به نام دختر فرعون[۲۲] و جایی دیگر در کتاب اول تواریخ ایام با نام "بتیا" و "بتیه" از او یاد شده است که دختر فرعون و همسر مردی به نام "مرد" بوده است[۲۳].
ابوبکر عتیق نیشابوری به طرح چند سؤال و جواب می‌پردازد. مثلاً ذیل ﴿وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِينَ آمَنُوا امْرَأَتَ فِرْعَوْنَ إِذْ قَالَتْ رَبِّ ابْنِ لِي عِنْدَكَ بَيْتًا فِي الْجَنَّةِ وَنَجِّنِي مِنْ فِرْعَوْنَ وَعَمَلِهِ وَنَجِّنِي مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ﴾[۲۴] سؤال می‌کند: چرا آسیه از خدا خانه‌ای در بهشت خواست نه همه بهشت را؟ در جواب بیان می‌کند: آسیه در آن حال برهنه بود و هیچ غم و اندوهی جز ستر عورت نداشت؛ از این رو از خداوند در بهشت نهفتگی خواست[۲۵].
سید قطب در تفسیر "فی ظلال القرآن" با بیان شرح زندگی آسیه و امکانات موجود در قصر فرعون، تقرب وی به سوی خداوند را ارجمند و با ارزش معرفی می‌کند و دعای همسر فرعون و جایگاه وی را مانند شخصی می‌داند که درصدد رهایی یافتن از دنیای فانی و بی‌ارزش و رسیدن به مقامات اخروی و قرب الهی است ﴿وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِينَ آمَنُوا امْرَأَتَ فِرْعَوْنَ إِذْ قَالَتْ رَبِّ ابْنِ لِي عِنْدَكَ بَيْتًا فِي الْجَنَّةِ وَنَجِّنِي مِنْ فِرْعَوْنَ وَعَمَلِهِ وَنَجِّنِي مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ﴾[۲۶]؛ و محبت وارده در قلب آسیه را همچون سلاحی می‌داند که در برابر فرعون ظهور می‌کند و دستور وی را در مورد کشتن موسی بی‌نتیجه می‌سازد ﴿وَقَالَتِ امْرَأَتُ فِرْعَوْنَ قُرَّتُ عَيْنٍ لِي وَلَكَ لَا تَقْتُلُوهُ عَسَى أَنْ يَنْفَعَنَا أَوْ نَتَّخِذَهُ وَلَدًا وَهُمْ لَا يَشْعُرُونَ﴾[۲۷].
علامه طباطبایی نیز ذیل آیه ﴿وَضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا لِلَّذِينَ آمَنُوا امْرَأَتَ فِرْعَوْنَ إِذْ قَالَتْ رَبِّ ابْنِ لِي عِنْدَكَ بَيْتًا فِي الْجَنَّةِ وَنَجِّنِي مِنْ فِرْعَوْنَ وَعَمَلِهِ وَنَجِّنِي مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمِينَ﴾[۲۸]، دلیل الگو قرار دادن آسیه برای مؤمنان را به تفصیل بیان می‌کند و تمامی عبارات را به طور کامل توضیح می‌دهد[۲۹].
برخی از محققان اروپایی مانند هروتیز، آسیه را با اسناث همسر حضرت یوسف یکی دانسته و این کلمه را تحریفی از آسنث یا آسناث که به آسیه تبدیل شده پنداشته‌اند[۳۰]؛آسیه همسر فرعون زمان موسی از زنان پرهیزکار و موحد تاریخ است که در روایات مختلف در شمار برترین زنان عالم محسوب شده است.
نقش آسیه در قرآن همانند نقش دختر فرعون در تورات است. آسیه با قبول موسی به فرزند خواندگی و ممانعت از کشتن شدن او، باعث تحول عظیمی در جهان گردید و عامل ترویج دین شد. همچنین مقاومت و پایداری آسیه حین شکنجه و ثابت قدم بودن در راه ایمان به همراه توکل بر خداوند رمز جاودانگی این شخصیت بزرگ در اسلام گشت.[۳۱]
منابع
پانویس
- ↑ فرهنگ معاصر، آذرنوش.
- ↑ اعلام قرآن، ص۴۸۳.
- ↑ معارف و معاریف، ج۱، ص۲۹.
- ↑ تاریخ طبری، ج۱، ص۲۹۵.
- ↑ مجمع البیان، ج۷، ص۳۷۸.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج۱۸، ص۱۳۲.
- ↑ تاریخ طبری، ج۱، ص۲۹۵.
- ↑ اعلام قرآن، ص۱۰۴.
- ↑ روض الجنان، ج۲۰، ص۲۶۸.
- ↑ جامع البیان، ج۲۵، ص۶۵۵.
- ↑ «و خداوند برای مؤمنان، همسر فرعون را مثل زد هنگامی که گفت: پروردگارا! نزد خود در بهشت برای من خانه‌ای بساز و مرا از فرعون و کردارش رهایی بخش و مرا از این قوم ستمگر آسوده گردان» سوره تحریم، آیه ۱۱.
- ↑ تفسیر قرطبی، ج۱۸، ص۱۳۲.
- ↑ اعلام قرآن، ص۱۰۷.
- ↑ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱، ص۳۹۸.
- ↑ «و خداوند برای مؤمنان، همسر فرعون را مثل زد هنگامی که گفت: پروردگارا! نزد خود در بهشت برای من خانه‌ای بساز و مرا از فرعون و کردارش رهایی بخش و مرا از این قوم ستمگر آسوده گردان» سوره تحریم، آیه ۱۱.
- ↑ المیزان، ج۱۹، ص۵۷۸.
- ↑ دانشنامه قرآن و قرآن پژوهی، ج۱، ص۳۵.
- ↑ الکشاف، ج۴، ص۵۷۳.
- ↑ دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج۱، ص۳۹۸.
- ↑ «و همسر فرعون گفت: روشنی چشمی برای من و توست، او را نکشید باشد که به ما سود رساند یا آنکه او را به فرزندی بگیریم و آنان درنمی‌یافتند (که چه می‌کنند)» سوره قصص، آیه ۹.
- ↑ «و خداوند برای مؤمنان، همسر فرعون را مثل زد هنگامی که گفت: پروردگارا! نزد خود در بهشت برای من خانه‌ای بساز و مرا از فرعون و کردارش رهایی بخش و مرا از این قوم ستمگر آسوده گردان» سوره تحریم، آیه ۱۱.
- ↑ سفر خروج، فصل دوم، آیه ۱۰، ۱۰۴.
- ↑ کتاب اول تواریخ ایام، فصل چهارم، آیه ۱۸، ۷۶۳.
- ↑ «و خداوند برای مؤمنان، همسر فرعون را مثل زد هنگامی که گفت: پروردگارا! نزد خود در بهشت برای من خانه‌ای بساز و مرا از فرعون و کردارش رهایی بخش و مرا از این قوم ستمگر آسوده گردان» سوره تحریم، آیه ۱۱.
- ↑ تفسیر سورآبادی، ج۴، ص۲۶۴۳.
- ↑ «و خداوند برای مؤمنان، همسر فرعون را مثل زد هنگامی که گفت: پروردگارا! نزد خود در بهشت برای من خانه‌ای بساز و مرا از فرعون و کردارش رهایی بخش و مرا از این قوم ستمگر آسوده گردان» سوره تحریم، آیه ۱۱.
- ↑ «و همسر فرعون گفت: روشنی چشمی برای من و توست، او را نکشید باشد که به ما سود رساند یا آنکه او را به فرزندی بگیریم و آنان درنمی‌یافتند (که چه می‌کنند)» سوره قصص، آیه ۹.
- ↑ «و خداوند برای مؤمنان، همسر فرعون را مثل زد هنگامی که گفت: پروردگارا! نزد خود در بهشت برای من خانه‌ای بساز و مرا از فرعون و کردارش رهایی بخش و مرا از این قوم ستمگر آسوده گردان» سوره تحریم، آیه ۱۱.
- ↑ المیزان، ج۱۹، ص۵۷۸-۵۷۵.
- ↑ دانشنامه ایران و اسلام، ج۱، ص۹۷.
- ↑ کدخدایی، مرضیه السادات، مقاله «آسیه»، دانشنامه معاصر قرآن کریم، ص۴۸-۴۹.