دختران محمد

این مدخل از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:

دختران محمد در قرآن | دختران محمد در تاریخ اسلامی

مقدمه

دختران محمد(ص) تنها یک‌بار در قرآن در مسئله حجاب یاد شده‌اند. خدا از آنها، همسران پیامبر(ص) و دیگر زنان مؤمن می‌خواهد که روسری‌های بلند خود را بر خویشتن فرو افکنند، تا شناخته شده و آزار نبینند: ﴿يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ ذَلِكَ أَدْنَى أَنْ يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا﴾ در شأن نزول آیه گفته‌اند هنگامی که زنان و دختران مسلمان شب‌هنگام از خانه خارج می‌شدند، بعضی از جوانان هرزه بر سر راه آنان قرار گرفته و با سخنان ناروا مزاحم آنان می‌شدند؛ با نزول این آیه آنان فرمان یافتند که با پوشیدن حجاب باز شناخته شوند، تا زمینه مزاحمت برای آنها از میان برود. گروهی از مفسران بر اساس تفسیر منسوب به ابن عباس، قتاده و مجاهد گفته‌اند در آن زمان کنیزان با سر و سینه باز در جامعه حضور می‌یافته و چندان پای‌بند مسائل اخلاقی نبوده‌اند، از این رو برخی جوانان هرزه زنان و دختران غیر کنیز را نیز با آنان اشتباه گرفته و به آنها تعرّض می‌کردند. با نزول آیه، غیر کنیزان فرمان یافتند که با پوشیدن حجاب از کنیزان بازشناخته شوند. دسته‌ای دیگر گفته‌اند، زنان و دختران مسلمان دستور یافتند با رعایت کامل پوشش اسلامی، اشخاصی با ایمان و متدین شناخته شوند، تا زمینه مزاحمت رخت بربندد.

شمار و نام دختران پیامبر(ص)

نام، شمار و زندگی دختران پیامبر(ص) در منابع تاریخی و روایی بیش از منابع تفسیری گزارش شده است. نزدیک به همه مورّخان و محدثان،پیامبر(ص) را دارای ۴ دختر به نام‌های فاطمه (س) زینب، رقیه و ام‌کلثوم دانسته و از مسلمان شدن و هجرت آنان به مدینه سخن گفته؛ ولی برخی، زینب و رقیه را دختران خدیجه از شوهر پیشین او دانسته‌اند؛ البته روایات و منابع معتبر تاریخی که از شوهران قبلی خدیجه یاد کرده‌اند، آن دو را دختران آنها یاد نکرده‌اند. بعضی هم بر اساس روایت منسوب به ابن عباس معتقدند که خدیجه پیش از ازدواج با پیامبر(ص) ازدواج نکرده بود و ۲۸ سال داشت و زینب و رقیه دختران هاله، خواهر خدیجه بودند که پس از مرگ شوهر و تنگدستی او، خدیجه وی و دخترانش را سرپرستی کرد و پس از مرگ هاله، خدیجه و رسول خدا(ص) آن دو را زیر تکفل خود درآوردند و برپایه رسم آن روز عرب که اگر کسی یتیمی را سرپرستی می‌کرد، او فرزند وی خوانده می‌شد، آن دو، دختران پیامبر(ص) و خدیجه شناخته شدند. برخی در رد دیدگاه یاد شده و اثبات این مسئله که زینب و رقیه دختران واقعی پیامبر(ص) بودند، به جمع بودن واژه "بنات" و دلالت آن بر بیش از ۳ نفر استناد؛ لیکن بعضی دیگر آن را با استناد به کاربرد صیغه جمعِ ﴿أَبْنَاءَنَا﴾ در آیه مباهله ﴿فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ﴾ درباره امام حسن و امام حسین(ع) مخدوش کرده‌اند. بیشتر زینب را دختر بزرگ پیامبر(ص) و تولد او را ۳۰ سال پس از عام الفیل دانسته‌اند. او پیش از اسلام با ابوالعاص بن ربیع ازدواج و پس از اسلام به مدینه هجرت و به دنبال اسارت ابوالعاص در جنگ بدر، با فدیه دادن گردنبند خویش، اسباب آزادی او را فراهم کرد. بر اساس برخی گزارش‌ها زینب هنگام اسارت شوهرش در مکه بود و ابوالعاص طبق تعهدی که هنگام آزادی به پیامبر(ص) داده بود، او را روانه مدینه ساخت. آن دو پس از مسلمان شدن ابوالعاص در سال ۸ هجری زندگی مشترک خود را در مدینه از سر گرفتند. زینب پسری به نام علی و دختری به نام امامه به دنیا آورد که امامه پس از شهادت فاطمه زهرا(س) با امام علی(ع) ازدواج کرد. زینب در سال ۸ هجری درگذشت و پس از نماز پیامبر(ص) بر او در قبرستان بقیع دفن شد. رقیه ۳۳ سال پس از عام الفیل متولد شد. وی نخست با عتبه پسر ابولهب و پس از جدایی از او با عثمان بن عفّان ازدواج و برپایه گزارش‌ها همراه وی به حبشه و بر اساس برخی دیگر به مدینه هجرت کرد. برابر برخی گزارش‌ها وی بر اثر ضرب و جرح همسرش از دنیا رفت. ام‌کلثوم نیز نخست با عتیبه پسر دیگر ابولهب و سپس با عثمان ازدواج کرد. برخی گفته‌اند ابولهب، عتیبه را تهدید کرد که در صورت جدا نشدن از ام کلثوم، او را از خود نفی می‌کند. برخی ازدواج ام کلثوم با عثمان را پس از درگذشت رقیه و بعضی دیگر پیش از ازدواج با وی دانسته‌اند. درگذشت او را سال ۹ هجرت یاد کرده‌اند. بیشتر، فاطمه زهرا(س) را کوچک‌ترین دختر پیامبر(ص) و تولد او را در سال ۵ بعثت دانسته‌اند. در ۸ سالگی به مدینه هجرت و در ۹ سالگی با امام علی(ع) ازدواج کرد و امام حسن و امام حسین(ع) و زینب و ام‌کلثوم(ع) فرزندان آن دو هستند. فاطمه(س) محبوب‌ترین دختر پیامبر(ص) بود و احادیث فراوانی درباره فضایل آن حضرت در مجامع روایی شیعه و سنی هست؛ از جمله رسول خدا(ص) در بازگشت از سفر پس از مسجد، نخست به خانه او می‌رفت؛ نیز از برجستگان "اهل بیت(ع) و ذی‌القربی" به شمار می‌رود و آیات تطهیر ﴿وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الْأُولَى وَأَقِمْنَ الصَّلَاةَ وَآتِينَ الزَّكَاةَ وَأَطِعْنَ اللَّهَ وَرَسُولَهُ إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا﴾، مودت ﴿ذَلِكَ الَّذِي يُبَشِّرُ اللَّهُ عِبَادَهُ الَّذِينَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى وَمَنْ يَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِيهَا حُسْنًا إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ شَكُورٌ﴾ و مباهله ﴿فَمَنْ حَاجَّكَ فِيهِ مِنْ بَعْدِ مَا جَاءَكَ مِنَ الْعِلْمِ فَقُلْ تَعَالَوْا نَدْعُ أَبْنَاءَنَا وَأَبْنَاءَكُمْ وَنِسَاءَنَا وَنِسَاءَكُمْ وَأَنْفُسَنَا وَأَنْفُسَكُمْ ثُمَّ نَبْتَهِلْ فَنَجْعَلْ لَعْنَتَ اللَّهِ عَلَى الْكَاذِبِينَ﴾ بر بزرگی و فضیلت آن حضرت دلالت دارند.

درباره مدت عمر، تاریخ شهادت و مدفن آن حضرت اختلاف هست: درباره عمر وی ۱۸ و ۲۸ سال به ترتیب درمیان شیعه و سنی بیشتر شهرت دارند. برخی منابع، شهادت ایشان را روز سوم جمادی الثانی سال ۱۱ هجری قمری و ۹۵ روز پس از رحلت پیامبر(ص) دانسته؛ولی اهل تسنن بر ۶ ماه تأکید دارند. در منابع روایی شیعه، ۷۵ روز دارای شهرت است.

جستارهای وابسته

• پیامبر خاتم

منابع

• کاظمی، مهرعلی، مقاله «دختران محمد»، دائرة المعارف قرآن کریم ج۱۲

پانویس