وظایف حاکم

این مدخل زیرشاخهٔ بحث حکومت است. وظایف حاکم از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: وظایف حاکم در حدیث - وظایف حاکم در معارف و سیره علوی - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

مسؤولین یک نظام اسلامی برای حفظ و حراست جامعه اسلامی بایستی در رفاه کارمندان، کمال کوشش و جدیت نمایند و مراقبت رفتار و کردار آنان باشند تا به بهانه مشکلات مالی به رشوه‌خواری و خیانت گرفتار نشوند و با مراقبت آنان محل طمع دیگران قرار نگیرند؛ از جمله وظایف حاکم خوب این است:

تأمین حقوق مالی

امام(ع) در تأمین حقوق کارمندان به مالک اشتر چنین دستور می‌دهد: «ثُمَّ أَسْبِغْ عَلَيْهِمُ الْأَرْزَاقَ فَإِنَّ ذَلِكَ قُوَّةٌ لَهُمْ عَلَى اسْتِصْلَاحِ أَنْفُسِهِمْ وَ غِنًى لَهُمْ عَنْ تَنَاوُلِ مَا تَحْتَ أَيْدِيهِمْ وَ حُجَّةٌ عَلَيْهِمْ إِنْ خَالَفُوا أَمْرَكَ أَوْ ثَلَمُوا أَمَانَتَكَ»؛ «سپس به آنها حقوق فراوان بده (یعنی حال که آدم خوب و خانواده‌داری است به این اکتفا نکن که هر چه کم هم به او دادیم عیبی ندارد. نه، این طور نیست باید به او حقوق کافی که از هر جهت وی را تأمین کند پرداخت) زیرا این کار، آنها را در اصلاح خویش تقویت می‌کند و دنبال خیانت و رشوه نمی‌روند و از خیانت در اموالی که (مثل صدقات، زکوات، مالیات‌ها، عوارض و...) در اختیار آنهاست بی‌نیاز می‌سازد؛ به علاوه چنانچه از دستور تو سرپیچی کردند و در امانت خیانت ورزند حجت بر آنها تمام است و می‌توانی متخلف را تنبیه کنی».

فرستادن بازرس و گماردن مأمور مخفی

امام(ع) تأکید می‌کند که کارمندان را به حال خود رها نکنی تا هر کاری بخواهند بکنند؛ لذا می‌فرماید: «ثُمَّ تَفَقَّدْ أَعْمَالَهُمْ وَ ابْعَثِ الْعُيُونَ مِنْ أَهْلِ الصِّدْقِ وَ الْوَفَاءِ عَلَيْهِمْ...»؛ «رسیدگی کن کارهایی را که عمال تو می‌کنند، جاسوس‌هایی را از مأموران راستگو و با وفا بفرست (مخفی باشند تا شناخته نشوند) تا کارهای آنان را زیر نظر بگیرند؛ زیرا بازرسی مداوم و دایمی باعث می‌شود که آنها به امانت‌داری و خوش رفتاری با زیر دستان و مردم ترغیب شوند».

نظارت کامل بر اطرافیان

امام علی(ع) تأکید بر مراقبت کامل از اطرافیان می‌نماید؛ لذا به مالک چنین می‌فرماید: «وَ تَحَفَّظْ مِنَ الْأَعْوَانِ»؛ «اعوان و انصار خویش را که دور و بر تو هستند سخت زیر نظر بگیر که از قدرت حکومت سوء استفاده نکنند و دست به رشوه‌خواری یا مردم آزاری نزنند».

مجازات فوری کارمند متخلف

سپس امام(ع) برای متخلفین، فرمان تند و صریحی صادر می‌فرماید: «فَإِنْ أَحَدٌ مِنْهُمْ بَسَطَ يَدَهُ إِلَى خِيَانَةٍ اجْتَمَعَتْ بِهَا عَلَيْهِ عِنْدَكَ أَخْبَارُ عُيُونِكَ اكْتَفَيْتَ بِذَلِكَ شَاهِداً فَبَسَطْتَ عَلَيْهِ الْعُقُوبَةَ فِي بَدَنِهِ وَ أَخَذْتَهُ بِمَا أَصَابَ مِنْ عَمَلِهِ»؛ «با توجه به آن چه سفارش شد حال اگر یکی از کارمندانی که معین کرده‌ای، دست‌درازی کرد و خیانتی مرتکب شد یا با مردم بدرفتاری نمود و مأموران (راستگو و با وفای) سری تو متفقاً گزارش دادند که فلان امیر یا حاکم، قاضی، استاندار و... به کار مردم نمی‌رسد یا از مردم رشوه می‌گیرد و برای تو ثابت شد، به همین مقدار از شهادت اکتفا کن و فوراً او را احضار و او را زیر تازیانه کیفر بگیر و به مقدار خیانتی که کرده تنبیه کن و رشوه‌هایی که گرفته از او پس بگیر».

عزل کارمند خائن

امام(ع) به این مقدار عقوبت اکتفا نکرد بلکه اضافه فرمود: «ثُمَّ نَصَبْتَهُ بِمَقَامِ الْمَذَلَّةِ وَ وَسَمْتَهُ بِالْخِيَانَةِ وَ قَلَّدْتَهُ عَارَ التُّهَمَةِ»؛ «پس این آدم را به کار مذلت نصب کن (یعنی دیگر به او شغل قبلی را واگذار مکن چون خیانت کرده و سوء استفاده نموده است) و داغ خیانت را به پیشانی‌اش بگذار؛ (یعنی همه مردم او را به عنوان خائن بشناسند) و به گردنش عار تهمت را بیفکن (یعنی طوری شود که در اجتماع متهم باشد که هیچ کس او را برای کار انتخاب نکند)».

این دستورات امام علی(ع) راجع به کارمندان دولت بود که اولاً دستور به گماردن افراد خوب می‌دهد، بعد می‌فرماید آنها را تأمین مالی کنند، سپس دستور به مراقبت محرمانه می‌دهد. در آخر اگر خلافی کردند دستور می‌دهد به بدترین وجه با آنها رفتار نماید و برای همیشه آنها را از کار برکنار کنند.

منابع

1. ناظم‌زاده، سید اصغر، تجلی امامت