تنبیه

از امامت‌پدیا، دانشنامهٔ امامت و ولایت

مقدمه

تنبیه مصدر باب تفعیل از ریشه "ن ـ ب ـ ه" است. این واژه که ابتدا به معنای بیدار کردن به کار می‌‌رفته، [۱] به مرور زمان و پس از ورود به زبان فارسی افزون بر کاربرد در معنای بیدار کردن، معانی هوشیار کردن و آگاه کردن پس از غفلت را نیز به خود گرفته است. سپس در کاربرد مجازی و در عرف عام، چوب یا کتک زدن، سیاست کردن کوته اندیشان [۲] و تأدیب و گوشمال دادن را نیز تنبیه گفته‌اند.[۳]

امروزه اصطلاح تنبیه بیش از هر چیز به حوزه علوم تربیتی و روان‌شناسی و به ویژه به مبحث "تقویت کننده‌های منفی" اختصاص داشته، تعریفی خاص یافته است. روان شناسان، به‌کارگیری محرک ناراحت کننده برای کاستن از احتمال وقوع رفتاری نامطلوب را تنبیه می‌‌نامند [۴] که عموما در پی رفتاری ناشایست صورت می‌‌پذیرد.[۵] زیربنای تربیت اسلامی، رحمت، گذشت، ارشاد، نصیحت و بشارت است و جایگاه تنبیه و مجازات ـ که خود جلوه ای از دوستی و محبت برای اصلاح و تربیت است و نه ابزار انتقامجویی ـ در مراحل بعدی و تنها به صورت عامل بازدارنده از انحراف و ناهنجاری مطرح است[۶].[۷]

تنبیه در قرآن

مراحل و روش‌های تنبیه

نکوهش و توبیخ لفظی

تهدید و ترساندن

قهر و رویگردانی

تنبیه بدنی

جستارهای وابسته

منابع

پانویس

  1. لسان العرب، ج ۱۴، ص ۲۸، "نبه".
  2. لغت نامه، ج ۴، ص ۶۱۴۵ - ۶۱۴۶، "تنبیه".
  3. فرهنگ فارسی، ج ۱، ص ۱۱۴۸، "تنبیه".
  4. زمینه روانشناسی، ج ۱، ص ۲۱۳؛ فرهنگ توصیفی روانشناسی، ص ۱۰۳.
  5. فرهنگ توصیفی روانشناسی، ص ۱۰۳.
  6. راهنما، ج ۳، ص ۳۶۹؛ جواهرالکلام، ج ۳۱، ص ۲۰۲.
  7. حدادیان، عبدالرضا، مقاله «تنبیه»، دائرة المعارف قرآن کریم، ج۹.