اربعین امام حسین
اربعین، چهلمین روز پس از شهادت امام حسین(ع) است. براساس برخی از نقل‌ها، اسیران کربلا روز ۲۰ صفر سال ۶۱ قمری در بازگشت از شام، برای زیارت مدفن امام حسین(ع) به کربلا رفتند. تکریم این روز، رمز تداوم شور عاشورایی در زمان‌های بعد بوده است. زیارت امام حسین (ع) و پیاده روی آن بسیار ثواب دارد.
مقدمه
اربعین امام حسین (ع) که مصادف با روز بیستم صفر است، روز تجدید غم و عزای اهل بیت (ع) و شیعه است و گرامیداشت این روز و زیارت امام حسین (ع) بسیار ثواب دارد. در اولین اربعین سیدالشهداء جابر بن عبدالله انصاری و عطیّه به زیارت قبر آن حضرت رفتند[۱].
در روز بیستم صفر نیز، شیعیان، عظیم‌ترین مراسم سوگواری را در کشورها و شهرهای مختلف به یاد عاشورای حسینی بر پا می‌کنند. تکریم این روز و احیای خاطرۀ غم‌بار عاشورا، رمز تداوم شور عاشورایی در زمان‌های بعد بوده است. در تاریخ انقلاب اسلامی ایران نیز، سنت احیای اربعین تأثیر مهمی در شورگستری در شهرها داشت و در چهلم شهدای حادثه قم ـ درتاریخ ۱۹ دی ۱۳۵۶ ش ـ مردم مسلمان تبریز قیام کردند و شهید دادند. در اربعین شهدای تبریز، شهرهای دیگر مجلس یادبود گرفته، تظاهرات کردند و همین گونه اربعین‌ها به هم وصل شد و سراسر ایران به نهضت پیوست تا آنکه انقلاب اسلامی در ۲۲ بهمن سال ۱۳۵۷ ش به پیروزی رسید. این به برکت الهام‌گیری از فرهنگ شهادت و ایثار خون بود که ملت قهرمان ایران، از عاشورا گرفته بود. اربعین تداوم عاشورا بود و ذکر، رسالت بازماندگان پس از خون و شهادت[۲].
زیارت اربعین
مهمترین موردی که اربعین در مورد آن به کار می‌‌رود چهلمین روز شهادت حسین بن علی (ع) است که مصادف با روز بیستم ماه صفر است، روز تجدید غم و عزای اهل بیت و شیعه است و گرامیداشت این روز و زیارت امام حسین (ع) و پیاده روی آن بسیار ثواب دارد. امام حسن عسکری (ع) در حدیثی علامت‌های مؤمن را پنج چیز شمرده است: "نماز پنجاه و یک رکعت، زیارت اربعین، انگشتر کردن در دست راست، پیشانی بر خاک نهادن و "بسم الله" را در نماز، آشکارا گفتن"[۳]. زیارت اربعین که در این روز مستحب است در کتب دعا آمده است و اینگونه شروع می‌شود: «السلامُ عَلی وَلِی اللهِ وَ حَبیبِهِ...» این متن از طریق صفوان جمال از امام صادق (ع) روایت شده است[۴].
پیاده‌روی در اربعین
از جلوه‌های بسیار زیبای اربعین حسینی حرکت پیادۀ خیل مشتاقان آن حضرت است که حماسه‌ای وصف ناشدنی و جلوه‌ای درک ناشدنی را می‌آفریند، دشمنانی که زیارت چند هزار نفره سابق را در اربعین حسینی تحمل نکردند، امروز نظاره‌گر حرکت سیل‌گونه و میلیونی زائران آن حضرت است که به صورت خودجوش و کاملاً مردمی چشمان جهانیان را مات و مبهوت خود ساخته است. در رابطه با انجام زیارت پیاده حضرت سید الشهداء (ع) محدث بزرگوار شیخ حر عاملی باب مستقلی را در کتاب وسائل الشیعه با عنوان «باب استحباب المشی الی زیاره الحسین وغیره»[۵] گشوده است. به عنوان نمونه از امام صادق (ع) روایت کرده است: «هرکس از خانه خویش به قصد زیارت حسین بن علی بن ابی طالب (ع) خارج گردد، پس اگر پیاده باشد خداوند به ازای هر گامی که بر می‌‌دارد برای او یک کار نیک نوشته و یک کار بد او را پاک می‌کند تا آنگاه که به حائر (قبر امام حسین (ع) در کربلا) رسد، خداوند او را در صالحان و نیکان قرار دهد و وقتی زیارت را به پایان رساند او را از نجات یافتگان قرار داده و به هنگام بازگشت فرشته‌ای به نزد وی آمده و می‌گوید: من فرستادۀ خدایت هستم، خدایت سلامت می‌رساند و می‌گوید: کارهای خود را از نو سرگیر، که گناهان گذشته ات مورد بخشش قرار گرفت»[۶].
اربعین و حضور اهل بیت در کربلا
یکی از مباحث مهم تاریخ عاشورا حضور اهل بیت (ع) در کربلا در اولین اربعین شهادت امام حسین (ع) است. مشهور میان شیعه، اربعین روزی است که جابر بن عبدالله انصاری، صحابی بزرگ رسول خدا (ص) به زیارت قبر امام حسین (ع) نائل شد و همانجا بود که اهل بیت (ع) هنگام بازگشت از شام نیز به زیارت مزار امام آمده و جابر را ملاقات کردند. همچنین در این روز سر امام حسین (ع) به بدن ملحق شده و دفن گردید. اما در مقابل این شهرت، برخی اندیشمندان متقدم و معاصر شیعه، ورود اهل بیت (ع) را در روز اربعین سال ۶۱ ق انکار کرده‌اند[۷].
اربعین روزی است که برافراشته شدن پرچم پیام شهادت کربلا در آن روز آغاز شد و روز بازماندگان شهداست. حالا چه در اربعین اول، خانوادۀ امام حسین (ع) به کربلا آمده باشند و چه نیامده باشند[۸]. اربعین فقط روزی از روزهای سال نیست، بلکه آیینه‌ای است در برابر چشمان میلیون‌ها انسان متعهد که در آن تصویری از نهضت و قیام خونین محرّم نقش می‌بندد. اربعین، روز باشکوهی است که از خون حسین (ع)، حیات گرفت و نقطۀ آغاز تبلیغ آرمان کربلا از طریق اشک شد؛ چرا که در این روز، نخستین مجلس عزاداری برای ابا عبدالله و تبلیغ آرمان آن حضرت در کنار تربتش برپا شد[۹].
اهمیت اربعین
برخی افراد کم‌اطلاع، در استحباب زیارت امام حسین (ع) در روز اربعین (بیستم صفر) تردید ایجاد کرده‌اند؛ درحالی‌که زیارت امام حسین (ع) در تمامی روزهای سال به‌ویژه روز اربعین مستحب مؤکد است. بلکه از برخی روایات چنین برمی‌آید که بر ثروتمندان دوبار در سال و بر فقرا یکبار واجب است[۱۰] و به طور کلی بر هر مؤمنی ـ یکبار در طول عمر ـ واجب است و این مطلب بنا بر فراوانی روایات معتبر در این زمینه قابل تردید نیست. پس اشکالی ندارد که مؤمنین اربعین را روز زیارت امام حسین (ع) بدانند و در این روز با فرزند رسول خدا (ص) که به ناحق و تجاوزکارانه به قتل رسیده است، تجدید عهد کنند.
در مورد زیارت اربعین، شیخ طوسی در «تهذیب الاحکام» با سند قابل قبولی از صفوان بن مهران جمال نقل کرده است: «قَالَ لِي مَوْلَايَ الصَّادِقُ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ فِي زِيَارَةِ الْأَرْبَعِينَ: تَزُورُ عِنْدَ ارْتِفَاعِ النَّهَارِ وَ تَقُولُ: السَّلَامُ عَلَى وَلِيِّ اللَّهِ وَ حَبِيبِهِ...»؛ «مولایم امام صادق (ع) درباره زیارت اربعین به من فرمود: هنگامی که روز بالا آمد زیارت می‌کنی و می‌گویی: «السَّلَامُ عَلَى وَلِيِّ اللَّهِ وَ حَبِيبِهِ...»[۱۱]. شیخ درباره این زیارت عنوان "زیارت اربعین" را برگزیده است که نشان می‌‌دهد زیارت اربعین نزد شیعیان اهل بیت (ع) شناخته شده بوده است.
علامه مجلسی پس از نقل زیارت اربعین بیان می‌کند که شیخ مفید، سید بن طاووس[۱۲]، شهید اول[۱۳] و دیگر علما، این زیارت را به‌صورت مرسل در کتاب‌های خود آورده‌اند[۱۴]. البته نقل احادیث زیارت اربعین به صورت مرسل توسط علما و بزرگان از باب ارسال مسلّمات بوده که بر شهرت چنین زیارتی در روز اربعین میان پیروان اهل بیت (ع) تأکید دارد[۱۵].
اهمیت اربعین از کجاست؟ صرف اینکه چهل روز از شهادت شهید می‌گذرد چه خصوصیتی دارد؟ اربعین خصوصیتش به خاطر این است که در اربعین حسینی یاد شهادت امام حسین (ع) زنده شد. اگر این شهادت عظیم در تاریخ اتفاق می‌افتاد یعنی حسین بن علی و بقیۀ شهیدان در کربلا شهید می‌شدند اما بنی امیه موفق می‌شد همانطور که خود حسین و یاران عزیزش را از صفحه روزگار برافکندند و جسم پاکشان را زیر خاک پنهان کردند، یاد آنها را هم از خاطرۀ نسل بشر محو کنند، در این صورت آیا این شهادت برای عالم اسلام فایده‌ای می‌داشت؟ یا اگر هم برای آن روز یک اثری می‌گذاشت، آیا این خاطره در تاریخ، برای نسل‌های بعد، برای گرفتاری‌ها و سیاهی‌ها و تاریکی‌ها و یزیدی‌های دوران آیندۀ تاریخ هم اثری روشنگر و افشا کننده می‌داشت؟[۱۶].
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی، ص۲۳.
- ↑ ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ عاشورا، صفحه ۴۵.
- ↑ «عَلَامَاتُ الْمُؤْمِنِ خَمْسٌ صَلَاةُ الْإِحْدَی وَ الْخَمْسِینَ وَ زِیَارَةُ الْأَرْبَعِینَ وَ التَّخَتُّمُ فِی الْیَمِینِ وَ تَعْفِیرُ الْجَبِینِ وَ الْجَهْرُ بِ بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیم»؛ مفید، محمد بن محمد، کتاب المزار، ص ۵۳
- ↑ ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی؛ نظری مقدم، جواد، مقاله «اربعین»، فرهنگ سوگ شیعی، ص ۴۲.
- ↑ حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعه، ج ۱۴، ص ۴۳۹
- ↑ «مَنْ خَرَجَ مِنْ مَنْزِلِهِ یرِیدُ زِیارَةَ الْحُسَینِ بْنِ عَلِی بْنِ أَبِی طَالِبٍ (ع) إِنْ کانَ مَاشِیاً کتَبَ اللَّهُ لَهُ بِکلِّ خُطْوَةٍ حَسَنَةً وَ حَطَّ بِهَا عَنْهُ سَیئَةً.. حَتَّی إِذَا صَارَ بِالْحَائِرِ کتَبَهُ اللَّهُ مِنَ الصَّالِحِینَ، وَ إِذَا قَضَی مَنَاسِکهُ کتَبَهُ اللَّهُ مِنَ الْفَائِزِینَ حَتَّی إِذَا أَرَادَ الِانْصِرَافَ أَتَاهُ مَلَک فَقَالَ لَهُ أَنَا رَسُولُ اللَّهِ رَبُّک یقْرِئُک السَّلَامَ وَ یقُولُ لَک اسْتَأْنِفْ فَقَدْ غُفِرَ لَک مَا مَضَی»؛ وسائل الشیعه ج۱۴ ص۴۳۹ ح۱۹۵۵۳، به نقل از تهذیب الاحکام ج۶،ص۴۳،ح۸۹.
- ↑ ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی.
- ↑ گزیده ایی از بیانات مقام معظم رهبری در تاریخ ۶۸/۶/۲۹؛ ویژه نامۀ اربعین حسینی، سایت روابط عمومی دفتر تبلیغات اسلامی خراسان رضوی.
- ↑ ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی؛ نظری مقدم، جواد، مقاله «اربعین»، فرهنگ سوگ شیعی، ص ۴۲.
- ↑ وسائل الشیعه، أبواب المزار، الباب ۴۰، ح۱.
- ↑ تهذیب الأحکام، ج۶، ص۱۱۳.
- ↑ مصباح الزائر، ص١۵٢-١۵۴.
- ↑ المزار، ص۵٧-۵٨؛ المزار الکبیر، ص١٧١-١٧٢.
- ↑ بحار الأنوار، ج۹۸، ص۳۳۲.
- ↑ اراکی، محسن، زیارة الاربعین، ص۳، (ترجمه از عربی).
- ↑ ر.ک: محدثی، جواد، فرهنگ‌نامه دینی.