قرآن در کلام اسلامی
این مدخل زیرشاخهٔ بحث قرآن است. قرآن از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: قرآن در قرآن - قرآن در نهج البلاغه - قرآن در کلام اسلامی - قرآن در معارف مهدویت - قرآن در معارف دعا و زیارات - قرآن در معارف و سیره علوی - قرآن در معارف و سیره حسینی - قرآن در معارف و سیره سجادی - قرآن در معارف و سیره رضوی - قرآن در معارف و سیره امام جواد - قرآن در فرهنگ و معارف انقلاب اسلامی - پرسش‌های مرتبطقرآن معجزه جاوید پیامبر اسلام (ص) است که به دو صورت دفعی و تدریجی نازل شده است. الهی بودن آن، انتسابش به پیامبر خاتم (ص) و مطالب آن دارای اصالت است و موضوعات مختلفی در آن مطرح شده است. آیات قرآن دارای محکم و متشابه؛ ناسخ و منسوخ و... بوده و از ویژگی‌های آن جاودانگی و جامعیت است.
مقدمه
کتاب آسمانی مسلمانان و معجزه جاوید پیامبر اسلام (ص) است. قرآن به صورت تدریجی در ۲۳ سال به واسطه جبرئیل (ع) فرشته بزرگ الهی نازل گشت. نزول قرآن افزون بر تدریجی، به صورت دفعی نیز بوده است[۱]. این کتاب آسمانی، ۶۲۳۶ آیه، ۱۱۴ سوره و ۳۰ جزء دارد. بقره با ۲۸۶ آیه بزرگ‌ترین سوره و کوثر با ۳ آیه کوچک‌ترین سوره قرآن است. سوره‌هایی را که پیش از هجرت بر پیامبر فرود آمده‌اند، "مکی" گویند و سوره‌های پس از هجرت را "مدنی". قرآن نام‌های دیگری نیز دارد؛ از جمله فرقان، کتاب، تنزیل و نیز اوصافی همانند برهان، تبیان، روح، شفا، نور، بشیر و نذیر[۲].[۳]
چگونگی ثبت و ضبط آیات
زمانی که جبرئیل (ع) آیه یا آیاتی از قرآن را فرود می‌آورد، جای آن را به فرمان خدا تعیین می‌کرد و پیامبر اسلام (ص) آن را بر مسلمانان تلاوت می‌کرد و جایش را بدانان می‌آموخت و آنان بر الواح می‌نوشتند و گروهی نیز به خاطر می‌سپردند و دوباره بر پیامبر (ص) می‌خواندند تا درستی‌اش را تأیید کند. از این کسان بودند عبدالله بن مسعود و ابی بن کعب. برخی صحابه همانند حضرت علی (ع)، سعد بن عبید، ابوالدرداء، معاذ بن جبل بن اوس، ثابت بن نعمان و زید بن ثابت آیات قرآن را گرد هم آوردند و نوشتند و بدین سان، نسخه‌هایی پدید آمد؛ اما در عهد خلیفه سوم همه نسخه‌ها را ـ جز یکی ـ از میان بردند. امام علی (ع) نیز با این نسخه مخالفتی نکرد هرچند خود نسخه‌ای همراهِ تفسیر آیات و معارف الهی فراهم ساخته بود. از آن روزگار تا کنون همین نسخه ـ عهد عثمان ـ در دسترس است و هیچ تغییری بدان راه نیافته است[۴].[۵]
اصالت‌های قرآن
قرآن دارای سه اصالت است:
- اصالت انتساب: مراد این است که بی گمان آنچه امروز به نام قرآن شناخته می‌شود، عین همان کتابی است که بر پیامبر اسلام (ص) فرود آمده است.
- اصالت مطالب: بدان معنا است که معارف قرآن از آثار و اندیشه‌ها و معارف بشری و دیگر ادیان برگرفته نشده؛ بلکه معارفی است نو که بر پیامبر اسلام (ص) فرود آمده است.
- اصالت الهی: قرآن پرداخته و برساخته پیامبر اسلام (ص) نیست؛ بلکه کلام خدا است و پیامبر (ص) در این میان، تنها واسطه ابلاغ آن بوده است[۶].[۷]
موضوع و محتوای قرآن
قرآن به زبانی فصیح و بلیغ با همه انسان‌ها سخن می‌گوید و ارشاد همه آنان را هدف گرفته است. موضوعاتی که قرآن بدانها پرداخته است، بر چند دسته‌اند:
محکمات و متشابهات
آیات قرآن برخی دارای محتوایی روشن‌اند. این دسته را "محکمات" گویند. برخی دیگر تنها برای معصومین (ع) روشن‌اند و دیگر کسان باید برای راه یافتن به معنای آنها به آیات محکم رجوع کنند و از بزرگان معصوم (ع) مدد گیرند. این آیات را "متشابهات" گویند[۹].[۱۰]
ناسخ و منسوخ
مراد از ناسخ، آیه‌ای است که آیه‌ای دیگر را نسخ می‌کند و به جای حکم آن، حکمی دیگر می‌آورد. بدین‌سان، آیه منسوخ، آیه‌ای است که به دلیل مصلحت، حکم آن تنها برای مدتی نافذ بوده است[۱۱].[۱۲]
مهم‌ترین ویژگی‌های قرآن
- اعجاز: قرآن از نظر لفظی و معنوی معجزه است.
- تحدی: مراد این است که قرآن، انسان‌ها را به هماوردی خوانده و از آنان خواسته است اگر می‌توانند سوره‌ای همانند سوره‌های قرآن برسازند[۱۳]؛ اما این هماوردطلبی هیچ گاه پاسخ خویش را نگرفته و کسی را یارای مبارزه با قرآن نبوده است.
- جاودانگی: تعالیم قرآن کریم، هیچ گاه کهنه نمی‌شوند و از میدان زندگی انسان به در نمی‌روند[۱۴].
- جامعیت: مراد از جامعیت قرآن این است که تعالیم قرآنی همه ساحت‌های وجود آدمی را می‌پوشانند و برای همه نیازهای او رهنمودهایی مشکل‌گشا و کارآمد دارند و می‌توانند او را به سعادت دنیوی و اخروی راه نمایند[۱۵]. دیگر ویژگی‌های قرآن عبارت‌اند از: فصاحت و بلاغت، تحریف‌ناپذیری، اخبار از غیب و هماهنگی و یکدستی تعالیم[۱۶].[۱۷]
ایمان به قرآن
ایمان به قرآن آن است که انسان معتقد باشد قرآن وحی است و از جانب الله فرود آمده است: ﴿نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِينُ * عَلَى قَلْبِكَ لِتَكُونَ مِنَ الْمُنْذِرِينَ﴾[۱۸]. یعنی [قرآن] را کتابی بداند که مجموعه پیام‌هایی است که از عالم غیب به عالم شهادت رسیده است[۱۹].[۲۰]
جستارهای وابسته
منابع
پانویس
- ↑ ﴿إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ ﴾؛ سوره قدر، آیه ۱.
- ↑ قاموس قرآن، ۷- ۶- ۵/ ۲۹۳- ۲۶۲؛ قدمی در شناخت قرآن، ۶۶- ۸۱ و ۸۲.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص ۳۷۶-۳۷۷.
- ↑ معارف و معاریف، ۴/ ۱۷۶۹؛ تاریخ قرآن، ۸۸- ۳۸؛ کاوشی در تاریخ جمع قرآن، ۳۷- ۲۲.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص ۳۷۷.
- ↑ آشنایی با قرآن، ۲- ۱/ ۱۹.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص ۳۷۷.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص ۳۷۷-۳۷۸.
- ↑ ر. ک: قرآن در اسلام، ۱۱ و ۲۷.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص ۳۷۸.
- ↑ ر. ک: قرآن در اسلام، ۴۰.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص۳۷۸.
- ↑ ﴿قُل لَّئِنِ اجْتَمَعَتِ الإِنسُ وَالْجِنُّ عَلَى أَن يَأْتُواْ بِمِثْلِ هَذَا الْقُرْآنِ لاَ يَأْتُونَ بِمِثْلِهِ وَلَوْ كَانَ بَعْضُهُمْ لِبَعْضٍ ظَهِيرًا ﴾؛ سوره اسراء، آیه ۸۸؛ ﴿ أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَاهُ قُلْ فَأْتُواْ بِعَشْرِ سُوَرٍ مِّثْلِهِ مُفْتَرَيَاتٍ وَادْعُواْ مَنِ اسْتَطَعْتُم مِّن دُونِ اللَّهِ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ﴾؛ سوره هود، آیه ۱۳؛ ﴿أَمْ يَقُولُونَ افْتَرَاهُ قُلْ فَأْتُواْ بِسُورَةٍ مِّثْلِهِ وَادْعُواْ مَنِ اسْتَطَعْتُم مِّن دُونِ اللَّهِ إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ ﴾؛ سوره یونس، آیه ۳۸.
- ↑ عیون اخبار الرضا، ۱/ ۹۳.
- ↑ ﴿وَمَا مِن دَابَّةٍ فِي الأَرْضِ وَلاَ طَائِرٍ يَطِيرُ بِجَنَاحَيْهِ إِلاَّ أُمَمٌ أَمْثَالُكُم مَّا فَرَّطْنَا فِي الْكِتَابِ مِن شَيْءٍ ثُمَّ إِلَى رَبِّهِمْ يُحْشَرُونَ ﴾؛ سوره انعام، آیه ۳۸؛ قرآن اثری جاوید، ۱۵ و ۱۶.
- ↑ المیزان، ۱/ ۹۰- ۵۸.
- ↑ فرهنگ شیعه، ص ۳۷۸.
- ↑ «که روح الامین آن را فرود آورده است * بر دلت، تا از بیم‌دهندگان باشی» سوره شعراء، آیه ۱۹۳-۱۹۴.
- ↑ آشنایی با قرآن، جلد اول و دوم، ص۱۳۸.
- ↑ زکریایی، محمد علی، فرهنگ مطهر، ص ۱۸۲.