قرآن در معارف و سیره رضوی

امام رضا (ع) بسیار عاشق قرآن بودند به‌گونه‌ای که بسیار قرآن می‌خواندند و در حالات آن حضرت آمده است که حضرت هر سه روز یک بار قرآن را ختم می‌کرد و علاوه بر روز، در شب نیز قرآن خوانده و حتی آیات زیادی را تا هنگام خواب و در رختخواب تلاوت می‌کردند.

جایگاه قرآن در نظر امام رضا (ع)

ابو ذکوان عشق زائد الوصف امام رضا (ع) به قرآن کریم را این چنین توصیف کرده است: «حضرت هر سه روز یک بار قرآن را ختم می‌کرد و آن‌گاه می‌فرمودند: اگر می‌خواستم زودتر از سه روز آن را به پایان برسانم، می‌توانستم، اما نخواستم چنین کنم؛ زیرا در موقع تلاوت به هر آیه که می‌رسیدم در آن فکر و اندیشه می‌کردم که درباره چه چیزی و در چه زمانی نازل شده است. بدین جهت در هر سه روز یک بار قرآن را به پایان می‌رسانم»^[۱]. عشق فراوان امام رضا (ع) به این کتاب آسمانی، ایشان را بر آن داشت تا علاوه بر روز، در شب نیز قرآن بخواند و حتی آیات زیادی را در آستانه خواب و در رختخواب تلاوت می‌کردند.

رجاء بن ابی ضحاک در گزارشی که از سفر امام (ع) به مأمون می‌داد، چنین گفت: «امام (ع) به هنگام خواب در رختخواب خویش فراوان قرآن می‌خواند و هرگاه به آیه‌ای می‌رسید که در آن یادی از بهشت یا جهنم آمده بود، گریه می‌کرد و از خداوند بهشت را درخواست می‌نموده و از آتش جهنم به او پناه می‌برد»^[۲]. علی بن علی، فرزند برادر دعبل خزاعی، از قول پدرش نقل کرده: «همراه برادرم دعبل خدمت امام رضا (ع) رسیدیم و تا پایان سال ۲۰۰ هجری قمری، در محضر ایشان اقامت داشتیم و سپس به قم رفتیم. بعد از آنکه امام رضا (ع) به برادرم دعبل، پیراهن پشمینه سبز رنگی به همراه انگشتری که نگینش عقیق بود و هم‌چنین درهم‌هایی که نام آن حضرت بر آن نقش بسته بود، مرحمت نمودند، به او فرمودند: ای دعبل! به قم برو که در آنجا سود و بهره خواهی یافت و به او یادآور شدند: از این پیراهن به خوبی محافظت کن که من در این پیراهن هزار شب، هزار رکعت نماز خوانده‌ام و هزار مرتبه قرآن را در آن ختم کرده‌ام»^[۳].

رجاء بن ابی ضحاک می‌گوید: «امام رضا (ع) در اول ظهر، شش رکعت نماز مستحبی می‌خواندند که پس از سوره حمد، سوره‌های کافرون و سوره توحید را می‌خواندند و در دو رکعتی که پس از نماز جعفر طیار می‌خواندند، سوره‌های ملک و انسان را تلاوت می‌نمودند. هم‌چنین در رکعت وتر سوره‌های فلق و ناس را تلاوت می‌کردند. در نمازهای واجب خود، پس از سوره حمد از سوره‌های قدر و هم‌چنین در ظهر جمعه، سوره جمعه و سوره منافقین و در نماز عشاء در شب جمعه، سوره شوری و در نماز صبح روز دوشنبه و پنج شنبه در رکعت دوم پس از حمد، سوره غاشیه را تلاوت می‌فرمودند»^[۴].

محدثان و راویان حدیث نقل کرده‌اند امام رضا (ع) پس از تلاوت برخی آیات قرآنی و یا در پایان برخی از سوره‌های قرآن به طور آهسته یا بلند جملاتی را بر زبان جاری می‌کردند که بخشی از آنها را رجاء بن ابی ضحاک، این چنین نقل کرده است: «امام رضا (ع) در تمام نمازهای خود در شبانه‌روز ﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ﴾ را بلند می‌گفت و هرگاه آیه ﴿قُلْ هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ﴾^[۵] را تلاوت می‌کرد، پس از آن آهسته می‌گفت: ﴿اللَّهُ أَحَد﴾ و هرگاه سوره توحید را به پایان می‌رساند، سه مرتبه می‌فرمود: «كَذَلِكَ اللَّهُ رَبُّنَا». هرگاه سوره تین را تلاوت می‌کردند در پایان می‌فرمودند: «بَلَى وَ أَنَا عَلَى ذَلِكَ مِنَ الشَّاهِدِينَ» و هرگاه سوره قیامت را تلاوت می‌کردند، در پایان می‌فرمودند: «سُبْحَانَكَ اللَّهُمَّ بَلَى». به هنگام تلاوت سوره جمعه می‌فرمودند: «قُلْ ما عِنْدَ اللَّهِ خَيْرٌ مِنَ اللَّهْوِ وَ مِنَ التِّجارَةِ لِلَّذِينَ اتَّقَوْا وَ اللَّهُ خَيْرُ الرَّازِقِينَ» و هرگاه از سوره حمد فارغ می‌شدند می‌فرمودند: «الْحَمْدُ لِلَّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ». بعد از خواندن سوره أعلی و نیز با رسیدن به آیه ﴿يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا﴾، آهسته می‌فرمودند: «لَبَّيْكَ اللَّهُمَّ»»^[۶].

امام رضا (ع) در تمام زمینه‌ها و مسائل دینی و علمی و عقیدتی و فقهی از این کتاب آسمانی و این منبع پر فیض الهی کاملا بهره می‌برد. مأمون پیوسته با پرسش‌های گوناگون خود امام (ع) را می‌آزمود. اما امام (ع) به همه پرسش‌های او با توجه به آیات قرآن و برگرفته از کلام خدا، جواب می‌داد^[۷].

امام رضا (ع) با سفارش به یاران خود از جمله ریان بن صلت، می‌فرمودند: «كَلَامُ اللَّهِ لَا تَتَجَاوَزُوهُ وَ لَا تَطْلُبُوا الْهُدَى فِي غَيْرِهِ فَتَضِلُّوا»؛ قرآن سخن خداست، از مرز او تجاوز نکنید و هدایت را جز در پرتو قرآن نجویید و در غیر این صورت گمراه خواهید شد^[۸].

پدر محمد بن موسی رازی می‌گوید: «روزی امام رضا (ع) از قرآن یاد کرد و شیوه استدلال و چگونگی بیان آیات و معجزات نظم قرآنی را با اهمیت شمرد و فرمودند: قرآن ریسمان محکم خداوند و رشته استوار او و راه درستی است که به بهشت می‌انجامد و از دوزخ رهایی می‌بخشد و از آنجا که برای زمانی خاص پدید نیامده است، در گذر روزگاران کهنه نمی‌شود و به خواندن فراوان، فرآیند خود را از دست نمی‌دهد، بلکه حجت و برهان همه نسل‌ها است. باطل را به پس و پیش آن راهی نیست و فرستاده‌ای از جانب خدای دانا و ستوده است»^[۹].^[۱۰]

قرآن منسوب به امام رضا (ع)

از جمله قرآن‌هایی که در موزه گنجینه قرآن آستان قدس رضوی نگهداری می‌شود، قرآن منسوب به امام علی بن موسی الرضا (ع) است. این قرآن، در نجف اشرف و در خانه یکی از علما نگهداری می‌شد. زمانی ایشان نیازمند شد، تصمیم به فروش آن گرفت. قرآن تحویل آیت الله امینی گردید تا آن را بفروش برساند. خبر فروش قرآن به آستان قدس رسید. آیت الله شیخ عبدالحسین امینی به مشهد آمد تا قرآن را به آستان قدس بفروشند. تولیت وقت، به شرط تأیید کارشناسان، تمایل به خرید آن نمود و جریان کامل این قرآن را که از کجا آمده و منسوب به امام رضا (ع) است برای محمد رضا شاه پهلوی گزارش می‌دهد. شاه آن قرآن را خریداری و پشت آن را امضاء و وقف آستان قدس رضوی می‌نماید. آیت الله میلانی نیز با احتیاط کامل، در پشت این قرآن مرقوم می‌دارد که عنوان شده است این خط منسوب به علی بن موسی الرضا (ع) است^[۱۱].^[۱۲]

جستارهای وابسته

منابع

محمدی، حسین، رضانامه

پانویس

↑ امالی، ص۶۶۰؛ بحارالانوار، ج۴۹، ص۹۰.
↑ عیون اخبار الرضا (ع)، ج۲، ص۱۸۲؛ بحارالانوار، ج۴۹، ص۹۴.
↑ . امالی، ص۳۵۹؛ بحارالانوار، ج۴۹، ص۲۳۸.
↑ بحارالانوار، ج۴۹، ص۹۴.
↑ «بگو او خداوند یگانه است» سوره اخلاص، آیه ۱.
↑ عیون اخبار الرضا (ع)، ج۲، ص۱۸۰؛ بحارالانوار، ج۴۹، ص۹۴.
↑ امالی، ص۶۶۰؛ بحارالانوار، ج۴۹، ص۹۰.
↑ امالی، ص۳۲۶.
↑ عیون اخبار الرضا (ع)، ج۲، ص۶۹.
↑ محمدی، حسین، رضانامه ص۲۰۳.
↑ تاریخ آستان قدس رضوی، ج۱، ص۴۷۸.
↑ محمدی، حسین، رضانامه ص ۵۶۲.

[1] امالی، ص۶۶۰؛ بحارالانوار، ج۴۹، ص۹۰.

[2] عیون اخبار الرضا (ع)، ج۲، ص۱۸۲؛ بحارالانوار، ج۴۹، ص۹۴.

[3] . امالی، ص۳۵۹؛ بحارالانوار، ج۴۹، ص۲۳۸.

[4] بحارالانوار، ج۴۹، ص۹۴.

[5] «بگو او خداوند یگانه است» سوره اخلاص، آیه ۱.

[6] عیون اخبار الرضا (ع)، ج۲، ص۱۸۰؛ بحارالانوار، ج۴۹، ص۹۴.

[7] امالی، ص۶۶۰؛ بحارالانوار، ج۴۹، ص۹۰.

[8] امالی، ص۳۲۶.

[9] عیون اخبار الرضا (ع)، ج۲، ص۶۹.

[10] محمدی، حسین، رضانامه ص۲۰۳.

[11] تاریخ آستان قدس رضوی، ج۱، ص۴۷۸.

[12] محمدی، حسین، رضانامه ص ۵۶۲.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]