مقدمه

این نیایش حضرت سجاد S است در طلب توبه. یکی از نشانه‌های مهر خداوند توبه‌پذیری اوست. خداوند می‌فرماید:  وَأَنَا التَّوَّابُ الرَّحِيمُ [۱]. معمولاً قرآن کریم به دنبال آیات عذاب، جمله  إِلَّا الَّذِينَ تَابُوا [۲] یا جمله  إِلَّا مَنْ تَابَ [۳] را آورده تا بگوید: راه بازگشت هرگز بر کسی بسته نیست. توبه کردن امری واجب و فرمان خداوند است:  تُوبُوا إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً [۴].

قبول توبه واقعی از سوی خدا قطعی است، زیرا نمی‌توان باور کرد که ما به امر خدا توبه کنیم ولی او نپذیرد:  هُوَ الَّذِي يَقْبَلُ التَّوْبَةَ عَنْ عِبَادِهِ [۵]. خداوند نه تنها توبه را می‌پذیرد بلکه کسانی را نیز که بسیار اهل توبه‌اند دوست دارد:  يُحِبُّ التَّوَّابِينَ [۶]. توبه باید با عمل نیک و جبران گناهان همراه باشد:  إِلَّا الَّذِينَ تَابُوا وَأَصْلَحُوا وَبَيَّنُوا [۷]. توبه رمز رستگاری است:  وَتُوبُوا... لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ [۸].

توبه وسیله تبدیل سیئات به حسنات است:  إِلَّا مَنْ تَابَ وَآمَنَ وَعَمِلَ عَمَلًا صَالِحًا فَأُولَئِكَ يُبَدِّلُ اللَّهُ سَيِّئَاتِهِمْ حَسَنَاتٍ [۹]. امام زین‌العابدین S دعای خود را با ستایش خدا آغاز می‌کند: «بارخدایا، ای آنکه توصیف و اصفان، وصف‌کردنت نتواند و ای آنکه امید امیدواران از تو در نگذرد و ای آنکه پاداش نیکوکاران در نزد تو تباه نگردد. ای خداوندی که پرستندگان چون از تو ترسند از دیگر کس نترسند و ای خداوندی که پرهیزگاران چون بیم تو به دل دارند، بیم کس به دل راه ندهند».

آن‌گاه خود را، در مقابل خدا، چنین توصیف می‌کند: «اینجا که من ایستاده‌ام، جایگاه کسی است که بازیچه دست گناهان است و زمام اختیارش در کف خطاها و لغزش‌ها. شیطان بر او تاخته و چیرگی یافته، پس، از روی تفریط، از انجام هرچه تو بدان فرمان داده‌ای قصور ورزیده و از سر غرور، هرچه را از آن نهی کرده‌ای مرتکب شده است؛ همانند کسی که گستردگی عرصه قدرت تو را نمی‌شناسد یا آنکه احسان تو را در حق خود انکار می‌کند. و آن‌گاه که دیده هدایتش بینا شود و آن ابرهایی که بصیرتش را فرو پوشانیده پراکنده گردد، آن ستم‌ها که در حق خود کرده برشمرد و در آن خلاف‌ها که در امر پروردگارش مرتکب شده بیندیشد. پس عصیان بزرگ خود را به همان بزرگی که هست بنگرد و خلاف عظیم خود را به همان عظمت که هست مشاهده کند».

این روش ائمه است که در دعا ابتدا بزرگی‌های خدا را و سپس کوچکی‌ها و کوتاهی‌های خود را می‌شمرند و آن‌گاه لب به درخواست باز می‌کنند. به این عبارات دقت کنید: «بارخدایا، بنده تو در پیشگاه تو به تضرع ایستاده و به خشوع چشم بر زمین دوخته و در پیشگاه عزّ تو سر به خواری فرو داشته و خاضعانه راز دلش را که تو خود بدان آگاه‌تری با تو در میان نهاده و فروتنانه گناهانش را که تو خود شمارشان را بهتر می‌دانی یک‌یک برمی شمرد. به درگاه تو استغاثه می‌کند از واقعه شگرفی که بدان گرفتار آمده و تو خود از آن باخبری، و زاری می‌کند از عملی ناپسند که به سبب سرپیچی از حکم تواش رسوا ساخته؛ همان گناهانی که لذّات آنها سپری گشته و شتابان گریخته است ولی عواقب شومش باقی است، چنان‌که گویی هرگز سر رفتنش نیست».

و باز التماس می‌کند و با اصرار طلب بخشش می‌کند و با خواهش‌های خود دریای رحمت الهی را به جوش می‌آورد: «ای خداوند من، چنین بنده‌ای اگر به عدل خود عقوبتش کنی زبان به انکار نمی‌گشاید و اگر عفوش کنی و بر او رحمت آوری عفو و رحمتش را در برابر عظمتت بزرگ نشمارد؛ زیرا تو آن پروردگار کریمی هستی که آمرزش گناهان را بزرگ نمی‌شمری».

«ای خداوند، این منم که به‌سوی تو آمده‌ام و مطیع فرمان توأم؛ آنجا که فرمان داده‌ای که بندگانت دست به دعا بردارند. اینک خواهم به آن وعده اجابت که داده‌ای وفا کنی، که تو خود گفته‌ای: بخوانید مرا تا شما را اجابت کنم. بارخدایا، بر محمد و خاندانش درود بفرست و آن‌سان که من در برابر تو به گناه خود اعتراف کرده‌ام، تو نیز به آمرزش خود مرا بپذیر. و آن‌سان که خود را در برابر تو پست گردانیده‌ام، مرا از لغزش‌های گناه برگیر و آن‌سان که در انتقام گرفتن از من درنگ کرده‌ای، مرا در پرده رحمت خویش مستور دار».

حضرت بار دیگر با آیات قرآن با خدا حرف می‌زند: «ای خداوند من، تو خود در کتاب محکمت گفته‌ای که توبه بندگانت را می‌پذیری و گناهانشان را عفو می‌کنی و توبه‌کنندگان را دوست می‌داری، پس همچنان که وعده داده‌ای توبه مرا بپذیر و همچنان که بر عهده گرفته‌ای از خطاهای من در گذر و آن‌سان که شرط کرده‌ای محبت خود نصیب من ساز».

«ای پروردگار من، من نیز شرط می‌کنم که زین پس کاری را که تواش ناخوش داشته‌ای مرتکب نشوم و بر عهده می‌گیرم که عملی را که توأش ناپسند داشته‌ای، انجام ندهم و از هرچه معصیت توست دوری گزینم» و در پایان پشیمانی واقعی خود را از انجام گناه به پیشگاه خداوند ابراز می‌دارد: «اللَّهُمَّ إِنْ يَكُنِ النَّدَمُ تَوْبَةً إِلَيْكَ‏ فَأَنَا أَنْدَمُ‏ النَّادِمِينَ‏...»؛ «بارخدایا، اگر پشیمانی به درگاه تو توبه است، من پشیمان‌ترین پشیمانانم و اگر ترک گناه بازگشت به توست، من نخستین بازگشتگانم و اگر استغفار است که گناهان را می‌ریزد، من در زمره استغفارکنندگانم»[۱۰].[۱۱]

جستارهای وابسته

منابع

پانویس

  1. «و من توبه‌پذیر بخشاینده‌ام» سوره بقره، آیه ۱۶۰.
  2. «جز کسانی که توبه کردند» سوره بقره، آیه ۱۶۰ و سوره آل عمران، آیه ۸۹ و....
  3. «جز آنان که توبه کنند» سوره مریم، آیه ۶۰.
  4. «به سوی خداوند توبه‌ای راستین کنید» سوره تحریم، آیه ۸.
  5. «و اوست که توبه را از بندگانش می‌پذیرد» سوره شوری، آیه ۲۵.
  6. «بی‌گمان خداوند توبه‌کاران را دوست می‌دارد» سوره بقره، آیه ۲۲۲.
  7. «جز کسانی که توبه کردند و به اصلاح (کار خود) پرداختند و (پوشیده‌ها را) روشن بیان داشتند» سوره بقره، آیه ۱۶۰.
  8. «و همگان ای مؤمنان! به درگاه خداوند توبه کنید، باشد که رستگار گردید» سوره نور، آیه ۳۱.
  9. «جز کسانی که توبه کنند و ایمان آورند و کاری شایسته کنند؛ که خداوند نیکی آنان را جانشین بدی‌هایشان می‌گرداند» سوره فرقان، آیه ۷۰.
  10. صحیفه سجادیه، ترجمه عبدالمحمد آیتی، انتشارات سروش، تهران، ۱۳۷۵؛ قرآن حکیم، ترجمه ناصر مکارم شیرازی.
  11. بهشتی، سید جواد، مقاله «نیایش سی و یکم»، دانشنامه صحیفه سجادیه، ص ۴۸۱.