معناشناسی

واژۀ "پلورال" به معنای جمع و کثیر و "پلورالیسم" یعنی پذیرفتن کثرت یا گرایش به تعدد و کثرت است. نظریه پلورالیستی در مقابل نظریۀ مونیستی و وحدت‌گرایی است.

در عرصه‌های مختلف زندگی اجتماعی با این پرسش مواجه هستیم که کار در انحصار یک فرد یا یک گروه باشد و یا در اختیار چند فرد یا چند گروه؟ اگر ما چند گروه را برای انجام کاری پذیرفتیم یعنی قائل به پلورالیسم شدیم و در مقابل اگر یک فرد یا یک گروه را پذیرفتیم معتقد به وحدت گرائی و مونیسم شده‌ایم.

این اصطلاح از فرهنگ غربی، متولد شد و در مناصب کلیسایی (چند منصب داشتن در کلیسا) شروع به رشد و نمو کرد. امروزه در عرصۀ فرهنگی کلمۀ پلورالیسم یعنی کسانی که در عرصۀ فکری اعم از مذهبی و دینی، سیاسی، هنری، معتقد باشند نه تنها یک نظر، یک تئوری و یک مذهب می‌‌تواند صحیح باشد، بلکه روش‌ها و مذاهب گوناگونی می‌‌تواند بدون درگیری مورد قبول باشد؛ بنابراین این نوع نگاه به امور فرهنگی را پلورالیسم می‌‌گویند[۱].

در گذشته که جوامع از هم جدا بودند و ارتباط بین آنها کم بود، نیازی به این نبود که پلورالیسم مطرح بشود و معمولاً در هر جامعه ای یک مذهب، یک نوع فلسفه و یک نوع تفکر حاکم بود و اکثریت قریب به اتفاق آن جامعه هم آن را می‌‌پذیرفتند و به آن عمل می‌‌کردند. ولی هر قدر ارتباط بین جوامع بیشتر شد، نیاز به اینکه از فرهنگ‌های دیگر هم اطلاع پیدا کنند و فرهنگ‌های دیگر را بپذیرند بیشتر شد؛ مخصوصاً بعد از جنگ‌های جدید فرقه‌ای و مذهبی در عالم، نظیر جنگ‌های صلیبی بین مسلمانان و مسیحیان و جنگ‌های مذهبی دیگری مثل جنگ کاتولیک‌ها و پروتستان‌ها که در خیلی جاها از جمله ایرلند آثار شومی در جامعه گذاشت و موجب این شد این تفکر تقویت شود که باید مذاهب دیگر به حساب آورده شوند و با آنها از درِ آشتی گفتگو کرد.

بنابراین آثار شومی که جنگ‌های قومی و مذهبی به بار آورد، موجب شد اندیشمندان به این فکر بیفتند که نوعی سازش بین ادیان یعنی پلورالیسم در بین جوامع نهادینه شود تا زمینه جنگ‌ها مقداری کمتر شود[۲].

قالب‌های پلورالیسم

پلورالیسم در عرصه‌های گوناگونی وجود دارد؛ اما گونه‌هایی مختلف پلورالیسم، فقط در قالب‌های پلورالیسم عملی و نظری ـ عملی مطرح می‌‌شود.

به عبارت دیگر پلورالیسم گاهی به معنای پذیرش کثرت و نظرات مختلف در مقام عمل است، به این معنا که انسان‌ها با هم دیگر همزیستی مسالمت‌آمیز داشته باشند و به نظر یکدیگر احترام بگذارند و گاهی دیگر پلورالیسم قائل به صحت همۀ عقیده‌های مختلف در عرصۀ سیاست یا فرهنگ یا اقتصاد یا دین است، به بیانی دیگر پلورالیسم در بخش نظری ـ عملی، معتقد است همۀ نظرها، بخشی از حقیقت را تشکیل می‌‌دهد و این‌چنین نیست که یک نظریۀ حق محض و خالص باشد و دیگری باطل و نادرست[۳].

در بین پلورالیسم‌های که در حوزه‌های مختلف وجود دارد سه نوع پلورالیسم بیشتر از پلورالیسم‌های دیگر مطرح است پلورالیسم دینی؛ پلورالیسم سیاسی، و پلورالیسم رفتاری[۴]:

پلورالیسم دینی

پلورالیسم دینی به معنای حقانیت ادیان متعدد است، توضیح این نوع عبارت است از:

  1. هیچ دینی باطل محض و یا حق مطلق نیست، بلکه هر دینی دارای آموزه‌های صحیح و آموزه‌های نادرست است؛
  2. حق و حقیقت واحد است و هر یک از ادیان راهی به سوی آن حق واحد دارند؛
  3. قضایای دینی گزاره‌های غیر حسی‌اند و این گزاره‌ها یا اصولاً بی‌معنا هستند و یا اگر هم معنایی داشته باشند قابل اثبات نیستند، بنابراین همه در یک ردیف‌اند و هر فردی هر دینی را پسندید می‌‌تواند آن را انتخاب کند[۵].

پلورالیسم سیاسی

یعنی در عرصه سیاست، احزاب مختلف به اصولی معتقدند و از آن دفاع می‌‌کنند ولی در عمل با هم درگیر نمی‌شوند بلکه این احزاب با رأی دادن، یک حکومت دموکراتیک برقرار کرده و اختلافات را از بین برند[۶].

پلورالیسم رفتاری

پلورالیسم رفتاری، هنجاری یا اخلاقی که کم‌چالش‌ترین گونۀ پلورالیسم است؛ به این معناست که پیروان همه ادیان می‌‌تواند در کنار هم، به صورت مسالمت‌آمیز زندگی کنند[۷].

نتیجه گیری

نظریه پلورالیسم در مقابل نظریۀ مونیستی و وحدت‌گرایی است، به عبارت دیگر پلورالیسم یعنی اگر معتقد به تعدد گروه برای انجام کاری شدیم یعنی این مکتب را پذیرفتیم و در مقابل اگر برای انجام عملی، یک فرد یا گروهی را پذیرفتیم یعنی معتقد به مونیسم و وحدت گرائی شدیم[۸].

منابع

جستارهای وابسته

پانویس

  1. مصاحبه کیهان هوایی با آیت الله مصباح یزدی، ۱۲/۰۴/۱۳۷۶؛ گنجینه معارف استاد مصباح یزدی و پلورالیزم دینی؛ مصباح یزدی، محمد تقی، مشکات، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ج ۱ ـ ۵، صفحات ۲۴۹ ـ ۲۵۰.
  2. ر.ک: مصاحبه کیهان هوایی با مصباح یزدی؛ گنجینه معارف استاد مصباح یزدی و پلورالیزم دینی.
  3. ر.ک: مصباح یزدی، محمد تقی، مشکات، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ج ۱ ـ ۵، صفحات ۲۴۹ ـ ۲۵۰.
  4. ر.ک: مصباح یزدی، محمد تقی، مشکات، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ج ۱ ـ ۵، صفحات ۲۴۹ ـ ۲۵۰؛ گنجینه معارف استاد مصباح یزدی و پلورالیزم دینی.
  5. ر.ک: مصباح یزدی، محمد تقی، مشکات، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ج ۱ ـ ۵، صفحات ۲۵۱، ۲۵۲، ۲۵۳، ۲۵۴.
  6. ر.ک: مصاحبه کیهان هوایی با مصباح یزدی.
  7. ر.ک: رضوانی، علی اصغر، اسلام‌شناسی و پاسخ به شبهات، ص۲۲.
  8. ر.ک: مصباح یزدی، محمد تقی، مشکات، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، ج ۱ ـ ۵، صفحات ۲۴۹ ـ ۲۵۰.