کثرت‌گرایی رفتاری

این مدخل زیرشاخهٔ بحث کثرت‌گرایی است. کثرت‌گرایی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: کثرت‌گرایی دینی - کثرت‌گرایی سیاسی - کثرت‌گرایی در فقه سیاسی - کثرت‌گرایی رفتاری - پرسش مرتبط ندارد

رسالت اصلی پلورالیسم رفتاری چه در حوزۀ سیاست و چه در حوزۀ دین ایجاد یک زندگی مسالمت آمیز با وجود افکار متفاوت است.

معناشناسی پلورالیسم رفتاری (هنجاری)

پلورالیسم یعنی پذیرفتن کثرت یا گرایش به تعدد و کثرت و پلورالیسم رفتاری به این معناست که پیروان همۀ ادیان می‌‌توانند در کنار هم و به صورت مسالمت‌آمیز زندگی کنند. پلورالیسم رفتاریی در مقابلِ کسانی است که می‌‌گویند: فقط روش و گرایش ما صحیح بوده و سایر گرایش‌ها نادرست است.

چگونگی به وجود آمدن پلورالیسم رفتاری مربوط به عصر جدید است، چراکه در گذشته جوامع از هم جدا بودند، حتی در مناطق جغرافیایی واحدی که جوامع متعددی وجود داشت، ارتباط آنها با هم کم بود. معمولاً در هر جامعه‌ای یک مذهب، یک نوع فلسفه و یک نوع تفکر حاکم بود و اکثریت قریب به اتفاق آن جامعه هم آن را می‌‌پذیرفتند و به آن عمل می‌‌کردند و اگر به آنها گفته می‌‌شد مذاهب و روش‌های دیگری هم وجود دارد مردم آن جوامع این سخن را نمی‌پذیرفتند؛ ولی هر قدر ارتباط بین جوامع بیشتر شد، نیاز به اینکه از فرهنگ‌های دیگر هم اطلاع پیدا کنند و فرهنگ‌های دیگر را بپذیرند بیشتر شد؛ لازمۀ امر این بود که تمام ادیان مذاهب با رفتاری مسالمت آمیز در کنار همدیگر زندگی کنند.

حدود پلورالیسم رفتاری

در واقع پلورالیسم رفتاری مجموعه‌ای است که پلورالیسم دینی و سیاسی زیر مجموعۀ آن قرار دارد به این نحو که در یک جامعه، احزاب مختلفی در عرصۀ سیاست با تفکر و اصول خاص خودشان وجود دارند و این اعتقاد به حدی در وجودشان ریشه دارد که فقط حزب و تفکر خودشان را صحیح می‌‌دانند، اما در مرحلۀ اجتماعی و رفتاری با هم درگیر نمی‌شوند، بلکه یک حکومت دموکراتیک تشکیل می‌‌دهند و به صورت مسالمت آمیز با هم زندگی می‌‌کنند.

• این اتفاق در مسائل دینی هم وجود دارد، مثلا در جامعه‌ای دو فرقه از یک مذهب وجود دارد به نحوی که عده ای گرایش به یک فرقه دارند مثلا معتقد به نوعی درون‌گرایی، ریاضت کشیدن و بی‌توجهی به زندگی مادّی و دنیوی‌اند و کسانی دیگر هم در مقابل این فرقه قرار دارند و اصولاً این نگرش را خرافی و مضرّ برای زندگی اجتماعی می‌‌دانند. این در حالی است که هر دوی آنها یک دین را قبول دارند، مثلا هر دو مسلمان یا هر دو مسیحی‌اند، ولی بدون هیچگونه درگیری و به صورت مسالمت‌آمیز با هم زندگی می‌‌کنند. همچنین بین دو دین مختلف هم این پلورالیسم رفتاری وجود دارد مثلا پیروان اسلام و مسیحیت و یهودیت با وجود اختلافات دینی و عقیدتی به صورت مسالمت‌آمیز در کنار هم زندگی می‌‌کنند. با این وجود نقش اساسی پلورالیسم رفتاری در جامعه مشخص شد و آن پرهیز از هر نوع درگیری برای کسانی است که در جامعه زندگی می‌‌کنند هر چند از نظر دینی و سیاسی باهم اختلاف نظر دارند.

نگاه قرآن و معصومین به پلورالیسم

برخی از آیات و روایات می‌‌تواند مؤیدی بر پلورالیسم رفتاری باشد که عبارت‌اند از:

۱. مؤیدات قرآنی:

1. ﴿قُلْ يَا أَهْلَ الْكِتَابِ تَعَالَوْا إِلَى كَلِمَةٍ سَوَاءٍ بَيْنَنَا وَبَيْنَكُمْ أَلَّا نَعْبُدَ إِلَّا اللَّهَ وَلَا نُشْرِكَ بِهِ شَيْئًا وَلَا يَتَّخِذَ بَعْضُنَا بَعْضًا أَرْبَابًا مِنْ دُونِ اللَّهِ فَإِنْ تَوَلَّوْا فَقُولُوا اشْهَدُوا بِأَنَّا مُسْلِمُونَ﴾.
2. ﴿لَا يَنْهَاكُمُ اللَّهُ عَنِ الَّذِينَ لَمْ يُقَاتِلُوكُمْ فِي الدِّينِ وَلَمْ يُخْرِجُوكُمْ مِنْ دِيَارِكُمْ أَنْ تَبَرُّوهُمْ وَتُقْسِطُوا إِلَيْهِمْ إِنَّ اللَّهَ يُحِبُّ الْمُقْسِطِينَ﴾.
3. ﴿وَإِنْ جَنَحُوا لِلسَّلْمِ فَاجْنَحْ لَهَا وَتَوَكَّلْ عَلَى اللَّهِ إِنَّهُ هُوَ السَّمِيعُ الْعَلِيمُ﴾.
4. ﴿فَإِنِ اعْتَزَلُوكُمْ فَلَمْ يُقَاتِلُوكُمْ وَأَلْقَوْا إِلَيْكُمُ السَّلَمَ فَمَا جَعَلَ اللَّهُ لَكُمْ عَلَيْهِمْ سَبِيلًا﴾

۲. سیره پیامبر (ص) و ائمه (ع):

1. پیمان‌نامه عمومی: زمانی که پیامبر (ص) وارد مدینه شد، میان مسلمانان و یهودیان به ابتکار شخص پیامبر (ص) پیمان‌نامه‌ای نوشته شد؛ از جمله مفاد آن، امت واحده دانستن یهودیان و مسلمانان و عدم تعرض به همدیگر و آزادی هر دو گروه در اجرای مراسم دینی‌شان و موارد متعدد دیگری است که در جهت همزیستی مسالمت‌آمیز بوده است. از مهم‌ترین مفاد آن، احترام به مخالفان و به رسمیت شناختن حقوق اقلیت‌های دینی است.
2. نامه امام علی (ع) به مالک اشتر را می‌‌توان نمونه دیگری از پلورالیسم رفتاری دانست؛ چنانکه حضرت علی (ع) مالک اشتر را به محبت و دوستی به همه، چه مسلمان و چه غیر مسلمان سفارش می‌‌کند، از آن جهت که مسلمانان هم مذهب و دیگران همنوع وی در انسانیت هستند.

جستارهای وابسته

• دین
• رستگاری
• کثرت‌گرایی دینی
• کثرت‌گرایی سیاسی
• کثرت‌گرایی رفتاری (کثرت‌گرایی هنجاری)

منابع

1. مصباح یزدی، محمد تقی، '''مصاحبه کیهان هوایی با آیت الله مصباح یزدی'''
2. محمدی، مسلم، فرهنگ اصطلاحات علم کلام