کثرت‌گرایی

کثرت‌گرایی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: کثرت‌گرایی دینی - کثرت‌گرایی سیاسی - کثرت‌گرایی در فقه سیاسی - کثرت‌گرایی رفتاری - پرسش مرتبط ندارد

معناشناسی

واژۀ "پلورال" به معنای جمع و کثیر و "پلورالیسم" یعنی پذیرفتن کثرت یا گرایش به تعدد و کثرت است. نظریه پلورالیستی در مقابل نظریۀ مونیستی و وحدت‌گرایی است.

در عرصه‌های مختلف زندگی اجتماعی با این پرسش مواجه هستیم که کار در انحصار یک فرد یا یک گروه باشد و یا در اختیار چند فرد یا چند گروه؟ اگر ما چند گروه را برای انجام کاری پذیرفتیم یعنی قائل به پلورالیسم شدیم و در مقابل اگر یک فرد یا یک گروه را پذیرفتیم معتقد به وحدت گرائی و مونیسم شده‌ایم.

این اصطلاح از فرهنگ غربی، متولد شد و در مناصب کلیسایی (چند منصب داشتن در کلیسا) شروع به رشد و نمو کرد. امروزه در عرصۀ فرهنگی کلمۀ پلورالیسم یعنی کسانی که در عرصۀ فکری اعم از مذهبی و دینی، سیاسی، هنری، معتقد باشند نه تنها یک نظر، یک تئوری و یک مذهب می‌‌تواند صحیح باشد، بلکه روش‌ها و مذاهب گوناگونی می‌‌تواند بدون درگیری مورد قبول باشد؛ بنابراین این نوع نگاه به امور فرهنگی را پلورالیسم می‌‌گویند.

در گذشته که جوامع از هم جدا بودند و ارتباط بین آنها کم بود، نیازی به این نبود که پلورالیسم مطرح بشود و معمولاً در هر جامعه ای یک مذهب، یک نوع فلسفه و یک نوع تفکر حاکم بود و اکثریت قریب به اتفاق آن جامعه هم آن را می‌‌پذیرفتند و به آن عمل می‌‌کردند. ولی هر قدر ارتباط بین جوامع بیشتر شد، نیاز به اینکه از فرهنگ‌های دیگر هم اطلاع پیدا کنند و فرهنگ‌های دیگر را بپذیرند بیشتر شد؛ مخصوصاً بعد از جنگ‌های جدید فرقه‌ای و مذهبی در عالم، نظیر جنگ‌های صلیبی بین مسلمانان و مسیحیان و جنگ‌های مذهبی دیگری مثل جنگ کاتولیک‌ها و پروتستان‌ها که در خیلی جاها از جمله ایرلند آثار شومی در جامعه گذاشت و موجب این شد این تفکر تقویت شود که باید مذاهب دیگر به حساب آورده شوند و با آنها از درِ آشتی گفتگو کرد.

بنابراین آثار شومی که جنگ‌های قومی و مذهبی به بار آورد، موجب شد اندیشمندان به این فکر بیفتند که نوعی سازش بین ادیان یعنی پلورالیسم در بین جوامع نهادینه شود تا زمینه جنگ‌ها مقداری کمتر شود.

قالب‌های پلورالیسم

پلورالیسم در عرصه‌های گوناگونی وجود دارد؛ اما گونه‌هایی مختلف پلورالیسم، فقط در قالب‌های پلورالیسم عملی و نظری ـ عملی مطرح می‌‌شود.

به عبارت دیگر پلورالیسم گاهی به معنای پذیرش کثرت و نظرات مختلف در مقام عمل است، به این معنا که انسان‌ها با هم دیگر همزیستی مسالمت‌آمیز داشته باشند و به نظر یکدیگر احترام بگذارند و گاهی دیگر پلورالیسم قائل به صحت همۀ عقیده‌های مختلف در عرصۀ سیاست یا فرهنگ یا اقتصاد یا دین است، به بیانی دیگر پلورالیسم در بخش نظری ـ عملی، معتقد است همۀ نظرها، بخشی از حقیقت را تشکیل می‌‌دهد و این‌چنین نیست که یک نظریۀ حق محض و خالص باشد و دیگری باطل و نادرست.

در بین پلورالیسم‌های که در حوزه‌های مختلف وجود دارد سه نوع پلورالیسم بیشتر از پلورالیسم‌های دیگر مطرح است پلورالیسم دینی؛ پلورالیسم سیاسی، و پلورالیسم رفتاری:

پلورالیسم دینی

پلورالیسم دینی به معنای حقانیت ادیان متعدد است، توضیح این نوع عبارت است از:

1. هیچ دینی باطل محض و یا حق مطلق نیست، بلکه هر دینی دارای آموزه‌های صحیح و آموزه‌های نادرست است؛
2. حق و حقیقت واحد است و هر یک از ادیان راهی به سوی آن حق واحد دارند؛
3. قضایای دینی گزاره‌های غیر حسی‌اند و این گزاره‌ها یا اصولاً بی‌معنا هستند و یا اگر هم معنایی داشته باشند قابل اثبات نیستند، بنابراین همه در یک ردیف‌اند و هر فردی هر دینی را پسندید می‌‌تواند آن را انتخاب کند.

پلورالیسم سیاسی

یعنی در عرصه سیاست، احزاب مختلف به اصولی معتقدند و از آن دفاع می‌‌کنند ولی در عمل با هم درگیر نمی‌شوند بلکه این احزاب با رأی دادن، یک حکومت دموکراتیک برقرار کرده و اختلافات را از بین برند.

پلورالیسم رفتاری

پلورالیسم رفتاری، هنجاری یا اخلاقی که کم‌چالش‌ترین گونۀ پلورالیسم است؛ به این معناست که پیروان همه ادیان می‌‌تواند در کنار هم، به صورت مسالمت‌آمیز زندگی کنند.

نتیجه گیری

نظریه پلورالیسم در مقابل نظریۀ مونیستی و وحدت‌گرایی است، به عبارت دیگر پلورالیسم یعنی اگر معتقد به تعدد گروه برای انجام کاری شدیم یعنی این مکتب را پذیرفتیم و در مقابل اگر برای انجام عملی، یک فرد یا گروهی را پذیرفتیم یعنی معتقد به مونیسم و وحدت گرائی شدیم.

منابع

1. رضوانی، علی اصغر، اسلام‌شناسی و پاسخ به شبهات
2. مصباح یزدی، محمد تقی، مشکات، پرسش‌ها و پاسخ‌ها

جستارهای وابسته

• دین
• رستگاری
• کثرت‌گرایی دینی
• کثرت‌گرایی سیاسی
• کثرت‌گرایی رفتاری (کثرت‌گرایی هنجاری)