ثابت بن اسلم بنانی در تاریخ اسلامی

این مدخل زیرشاخهٔ بحث ثابت بن اسلم بنانی است. ثابت بن اسلم بنانی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: ثابت بن اسلم بنانی در تاریخ اسلامی - پرسش مرتبط ندارد

آشنایی اجمالی

وی از طایفه سعد بن لؤی بن غالب است. فرزندان سعد را به لحاظ نام مادرشان (بنانه)، بنانی لقب داده‌اند.

بدون شک «ثابت بن اسلم» غیر از «ثابت ابوفضاله» صحابی است که در رکاب علی بن ابی طالب(ع) در صفین به شهادت رسیده است، چنان که اطلاق لقب بنانی بر این صحابه نیز نا تمام است و کسی جز شیخ او را با چنین لقبی یاد نکرده است.

ثابت، فردی عابد، شب زنده دار و سحرخیز بود. او آن چنان به نماز علاقه داشت که می‌‌گفت: خداوندا اگر کسی را در قبر توفیق نمازش داده‌ای، به من نیز این توفیق را عطا فرما. وی در مدت یک شبانه روز قرآن را ختم می‌‌کرد.

همیشه روزه داشت و از خوف خدا به شدت می‌‌گریست. معالج چشم‌اش گفت: گریه برای چشم‌ات زیان‌آور است. پاسخ داد: چشمی که نگرید به چه کار آید و از معالجه چشم صرف نظر کرد. در نماز شب آیه: ﴿أَكَفَرْتَ بِالَّذِي خَلَقَكَ مِنْ تُرَابٍ ثُمَّ مِنْ نُطْفَةٍ ثُمَّ سَوَّاكَ رَجُلًا﴾ را تکرار می‌‌کرد و می‌‌گریست. ابونعیم از وی روایت می‌‌کند که پهلوی هر ستون مسجد جامع یک قرآن تلاوت کرده و گریسته‌ام.

از این که نویسندگان اهل سنت، به مذهب وی اشاره نکرده‌اند می‌‌توان گفت او سنی است. روایت آتی که از وی نقل می‌‌شود، این حدس را تقویت می‌‌کند؛ چراکه از آن روایت به خوبی پیداست که ثابت، اهل بیت را نمی‌شناخته و روایت‌اش از امام سجاد(ع) معلول یک ملاقات ناگهانی بوده است.

طبقه و منزلت روایی ثابت. و ی از طبقه چهارم و از تابعین به شمار می‌‌رود. بسیاری از علما و دانشمندان اهل سنت، مانند: احمد بن حنبل، احمد عجلی، نسائی، ابوحاتم رازی، ابن عدی، ابن سعد، ذهبی و ابن حجر هر کدام به نحوی او را تمجید و توثیق کرده‌اند. ابونعیم از انس روایت می‌‌کند که ثابت از گنجینه‌های نیکی است و ذهبی او را الگو و پیشوای اهل علم و عمل می‌‌داند.

شیخ طوسی بدون اشاره به وثاقت و مذهب ثابت، وی را از اصحاب امام سجاد(ع) می‌‌داند. وی از کسانی چون: عبدالله بن عمر، عبدالله بن زبیر، انس بن مالک، ابو برزه اسلمی و عمر بن ابی سلمه مخزومی روایت کرده است. راویان او عبارتند از: قتاده، عطاء بن ابی رباح، ابن جدعان، حماد بن ثابت و بسیاری دیگر.

روایات او در صحیح بخاری و مسلم و ترمذی و نسائی آمده است، لکن در جوامع روایی شیعه نام او به چشم نمی‌خورد.

ثابت می‌‌گوید: همراه جماعتی چون: ایوب سجستانی، عتبه، حبیب فارسی و مالک بن دینار جهت زیارت خانه خدا به مکه آمدیم، مردم را در مضیقه بی‌آبی و خشکسالی یافتیم. زایران کعبه و اهل مکه از ما خواستند که دعا کنیم و از خداوند آب بخواهیم. به کنار خانه خدا آمده و پس از طواف، با حالت گریه و خضوع از خداوند درخواست نمودیم که مردم را سیراب کند، لکن اجابت نشدیم. ناگهان جوانی به سوی ما آمده و همه ما را به نام صدا زد. گفتیم: لبیک سعد یک، فرمود: آیا در میان شما کسی نیست که محبوب خدا باشد گفتیم: ای جوان! وظیفه ما دعاست و استجابت از آن خداست. فرمود: دور شوید اگر در میان شما دوستی برای خدا بود، اجابت می‌‌شدید. پس کنار کعبه آمد و به سجده افتاد. شنیدم در سجده می‌‌گفت: آقای من! تو را به حق دوستی ات با من، اینان را سیراب گردان. هنوز دعای جوان به پایان نرسیده بود که باران همانند آب از دهانه مشک جاری شد. گفتم: ای جوان! از کجا دانستی خدا تو را دوست دارد، فرمود: اگر دوستم نداشت به زیارت خود نمی‌خواند وقتی به زیارت خود دعوتم نمود دانستم که دوستم دارد و از او خواستم تا آنکه اجابت نمود.

آن گاه در حالی که اشعاری در معرفت خدا و تقوا می‌‌سرود، از ما خداحافظی کرد. از اهل مکه پرسیدم او کیست گفتند: علی بن حسین بن علی بن ابی طالب(ع) است.

ثابت بن اسلم بنانی در سال ۱۲۳ یا ۱۲۷ﻫ.ق در زمان فرمانروایی خالد بن عبدالله در عراق و در ۸۶ سالگی وفات یافت.

منابع

1. عزیزی، رستگار، بیات، راویان مشترک ج۲