حبیب بن ابی‌ثابت اسدی در تراجم و رجال

این مدخل زیرشاخهٔ بحث حبیب بن ابی‌ثابت اسدی است. حبیب بن ابی‌ثابت اسدی از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: حبیب بن ابی‌ثابت اسدی در تراجم و رجال - پرسش مرتبط ندارد

مقدمه

حبیب بن أبی ثابت، در سند دو روایت تفسیر کنز الدقائق و به گزارش از تفسیر فرات الکوفی و الکافی واقع گردیده است:

«عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ مِهْرَانَ عَنْ عَامِرِ بْنِ السِّمْطِ عَنْ حَبِيبِ بْنِ أَبِي ثَابِتٍ عَنْ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ(ع)قَالَ: لَمْ يُدْخِلِ الْجَنَّةَ حَمِيَّةٌ غَيْرُ حَمِيَّةِ حَمْزَةَ بْنِ عَبْدِ الْمُطَّلِبِ وَ ذَلِكَ حِينَ أَسْلَمَ غَضَباً لِلنَّبِيِ(ص) فِي حَدِيثِ السَّلَى الَّذِي أُلْقِيَ عَلَى النَّبِيِّ(ص)».

شرح حال راوی

ابو یحیی حبیب بن أبی ثابت قیس بن دینار الأسدی الکوفی از راویانی است که در کتب رجال شیعه و سنی عنوان گردیده و از رجالیان قدمای شیعه، تنها برقی و شیخ طوسی از وی یاد کردند و در رجال الکشی، رجال النجاشی و الفهرست شیخ طوسی عنوان نشده است ولی بیشتر رجالیان سنی از وی نام برده و به شرح حال وی پرداختند. 

ایشان از فقهای کوفه و شخصیتی که صاحب فتوا بوده معرفی شده و دارای موقعیت اجتماعی بالایی بوده‌اند. ذهبی از وی با عبارات أحد الأعلام، الإمام الحافظ؛ فقیه الکوفة و الفقیه الحافظ یاد کرده و ابوبکر بن عیاش گفته است: كان بالكوفة ثلاثة ليس لهم رابع حبيب بن أبي ثابت و الحكم و حماد فكان هؤلاء الثلاثة أصحاب الفتيا و لم يكن بالكوفة أحد إلا يذل لحبيب.

در کتب حدیثی شیعه و سنی، روایات فراوانی از وی گزارش شده است؛ مانند حدیث غدیر، حدیث ثقلین و حدیث منزلت؛ و از عبارت خطیب بغدادی فهمیده می‌شود که وی صاحب کتاب نیز بوده است.

طبقه راوی

تاریخ ولادت راوی مشخص نیست ولی تاریخ وفات وی را سال ۱۱۹ و به گزارشی، سال ۱۲۲ هجری قمری ثبت نموده‌اند.

شیخ طوسی از ایشان در اصحاب امام علی، امام سجاد، امام باقر و امام صادق(ع) نام برده است.

ابن شهر آشوب نام راوی را با عنوان حبیب بن قیس در اصحاب امام حسن مجتبی(ع) و با عنوان حبیب بن أبی ثابت در اصحاب امام علی بن الحسین(ع) ذکر کرده است.

مزی از رجالیان سنی نیز وی را از راویان امام سجاد(ع) به شمار آورده است. 

در اسناد روایات از ام سلمه همسر پیامبر، امام علی، امام حسن، امام حسین و امام سجاد(ع) روایت کرده است، بنابراین با توجه به تاریخ وفات، ایشان دوران امام علی(ع) تا دوره امام صادق(ع) را ادراک نموده است. (روزهای پایانی عمر شریف امام علی(ع) و روزهای آغازین امامت امام صادق(ع)).

استادان و شاگردان راوی

حبیب بن أبی ثابت از افراد بسیاری روایت نموده؛ از جمله ابن عمر، ابن عباس، حکیم بن حزام، أنس بن مالک، زید بن أرقم، أبی وائل، زید بن وهب، عاصم بن ضمرة، أبی الطفیل، أبی عبدالرحمن السلمی، إبراهیم بن سعد بن أبی وقاص، عبدالرحمن بن مطعم و نافع بن جبیر؛ و اشخاص فراوانی از ایشان روایت کردند؛ مانند عطاء بن أبی رباح، الأعمش، أبو حصین، أبو الزبیر، ابن جریج، حاتم ابن أبی صغیرة، عبدالعزیز بن سیاه، شعبه، الثوری، المسعودی، قیس بن الربیع و حمزة الزیات.

مذهب راوی

بیشتر رجالیان سنی که به شرح حال حبیب بن أبی ثابت پرداختند، متعرض مذهب وی نشده‌اند و در واقع، سکوت اختیار کردند که ظهور در سنّی بودن وی دارد ولی بعضی وی را شیعه معرفی کردند؛ مانند شعبه، ابن قتیبه، ابن رسته اصفهانی و شهرستانی.

بزرگان شیعه نیز دو دسته شدند: بعضی وی را از راویان سنّی به شمار آوردند و برخی از راویان شیعی. علامه مامقانی با توجه به ذکر نام راوی در رجال الطوسی، او را امامی دانسته و علامه سید شرف الدین به تشیع وی تصریح نموده و نوشته است: وإنما تكلم فيه الدولابي، و عده من المضعفين، لمجرد تشيعه و قد مات -رحمه الله تعالي- سنة تسع عشرة و مئة.

محدث نوری بر اساس نقل روایت الکافی، در باب "الفرق بین من طلق علی غیر السنة" نوشته است: از ظاهر کلام مرحوم کلینی استفاده می‌شود که حبیب بن أبی ثابت از نگاه ایشان از راویان سنّی است.

بعضی از محققان، سنی بودن حبیب بن أبی ثابت را قطعی دانسته و نوشته است: التأمل في ما ذكره العامة في ترجمته، و مضامين بعض رواياته، و أنه كان هو و حماد ابن سلمة و الحكم فقهاء الكوفة، و كان مفتي الكوفة أيضا، و سبر الرواة عنه، و من روي عنهم يوجب اليقين بأنه من رواه العامة و السائرين في ركاب السلطة.

بررسی

نظر قطعی درباره مذهب راوی دشوار است: از سویی، یاد کرد نام ایشان در رجال اهل سنت و سکوت آنان از مذهب وی، به‌کارگیری اصطلاح فقیه الکوفة و مفتی الکوفة در مورد ایشان، مضامین بعضی روایاتش می‌نمایاند که از راویان سنّی بوده است؛ برخی روایات او:

1. «... عَنْ حَبِيبِ بْنِ أَبِي ثَابِتٍ فِي قَوْلِهِ ﴿فَأَنْزَلَ اللَّهُ سَكِينَتَهُ عَلَيْهِ﴾ قَالَ: عَلِيُّ أَبِي بَكْرٍ، قَالَ: فَأَمَّا النَّبِيِّ فَقَدْ كَانَتِ السَّكِينَةَ عَلَيْهِ قَبْلَ ذَلِكَ ».
2. «... عَنْ حَبِيبِ بْنِ أَبِي ثَابِتٍ، عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ الْحَارِثِ، عَنْ عبيدالله بْنِ عُتْبَةَ، عَنْ أَبِي مَسْعُودٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ لِقُرَيْشٍ: إِنَّ هَذَا الْأَمْرَ فِيكُمْ وَ أَنْتُمْ وُلَاتِهِ».
3. «... عَنْ حَبِيبِ بْنِ أَبِي ثَابِتٍ، عَنْ عَبْدِ خَيْرِ الْهَمْدَانِيِّ قَالَ: سَمِعْتُ عَلِيّاً يَقُولُ عَلَى الْمِنْبَرِ: أَلَا أُخْبِرُكُمْ بِخَيْرِ هَذِهِ الْأُمَّةُ بَعْدَ نَبِيِّهَا؟ قَالَ: فَذَكِّرْ أبابكر ثُمَّ قَالَ: أَلَا أُخْبِرُكُمْ بِالثَّانِي؟ قَالَ: فَذَكَرَ عُمَرُ ».
4. «... عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُوقَةَ، عَنْ حَبِيبِ بْنِ أَبِي ثَابِتٍ، عَنْ عَلِيٍّ قَالَ: تفترق هَذِهِ الْأُمَّةِ عَلَى بِضْعٍ وَ سَبْعِينَ فِرْقَةً، شَرِّهِمْ قَوْمٍ يَنْتَحِلُونَ حُبُّنَا أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُخَالِفُونَ أَعْمَالِنَا ». 
5. «... عَنْ حَبِيبِ بْنِ أَبِي ثَابِتٍ، عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ: عَشْرَةَ مِنْ قُرَيْشٍ فِي الْجَنَّةِ أبوبكر فِي الْجَنَّةِ وَ عُمَرَ فِي الْجَنَّةِ وَ عُثْمَانُ فِي الْجَنَّةِ وَ عَلَيَّ فِي الْجَنَّةِ و...».
6. «... عَنْ حَبِيبِ بْنِ أَبِي ثَابِتٍ ، عَنْ سَلْمَانَ الْفَارِسِيِّ قَالَ : رَأَيْتُ رَسُولَ اللَّهِ يُحْدِثُ عُمَرَ بْنِ الْخَطَّابِ وَ هُوَ يَتَبَسَّمُ فِي وَجْهِهِ وَ يَقُولُ : بَطَلَ مُؤْمِنُ وَ سَخِيٍّ تَقِيٍّ حِيَاطَةً الدِّينِ وَ مَلَكُ الْإِسْلَامِ وَ نُورُ الْهَدْيِ وَ مَنَازِلَ التَّقِيِّ فطوبي لَمَنْ تَبِعَكَ وَ الْوَيْلُ لِمَنْ خَذَلَكَ ».

از سوی دیگر، روایات فراوانی در فضائل امام علی(ع) و ولایت و خلافت آن حضرت گزارش کرده که گرایش وی به تشیع را دلالت دارد؛

نمونه‌ها:

1. عن حبيب بن أبي ثابت قال: لما بويع معاوية خطب فذكر علياً(ع) فنال منه و نال من الحسن(ع) فقام الحسين(ع) ليرد عليه، فأخذ الحسن(ع) بيده فأجلسه، ثم قال، فقال: أيها الذاكر علياً، أنا الحسن و أبي علي و أنت معاوية و أبوك صخر، و أمي فاطمة و أمك هند، و جدي رسول الله و جدك حرب، و جدتي خديجة و جدتك قتيلة، فلعن الله أحملنا ذكراً و ألأمناً حسباً و شرناً قدماً و أقدمنا كفراً و نفاقاً. فقال طوائف من أهل المسجد: آمين! قال فقال يحيى بن معين: و نحن نقول آمين، قال أبو عبيد: و نحن أيضاً نقول: آمين. قال أبو الفرج: و أنا أقول: آمين.
2. «عَنْ حَبِيبِ بْنِ أَبِي ثَابِتٍ عَنْ أَبِي الطُّفَيْلِ عَنْ زَيْدِ بْنِ أَرْقَمَ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) مَنْ أَحَبَّ أَنْ يَسْتَمْسِكَ بِالْقَضِيبِ الْأَحْمَرِ الَّذِي غَرَسَهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِي جَنَّةِ عَدْنٍ بِيَمِينِهِ فَلْيَتَمَسَّكْ بِحُبِّ عَلِيِ بْنِ أَبِي طَالِبٍ».
3. «عَنْ حَبِيبِ بْنِ أَبِي ثَابِتٍ أَنَّهُ أَتَى مَسْجِدَ قُبَا وَ إِذَا فِيهِ مَشِيخَةٌ مِنَ الْأَنْصَارِ فَحَدَّثُوهُ أَنَّ عَلِيَّ بْنَ الْحُسَيْنِ أَتَاهُمْ يُصَلِّي فِي مَسْجِدِ قُبَا فَسَلَّمُوا عَلَيْهِ ثُمَّ قَالُوا إِنْ كُنْتُمْ [أن] سَلَّمْتُمْ إِلَيْنَا فِيمَا كَانَ بَيْنَكُمْ نُشْهِدُكُمْ فَإِنَّ مَشِيخَتَنَا حَدَّثُونَا أَنَّهُمْ أَتَوْا نَبِيَّ اللَّهِ فِي مَرَضِهِ الَّذِي مَاتَ فِيهِ فَقَالُوا يَا نَبِيَّ اللَّهِ قَدْ أَكْرَمَنَا اللَّهُ وَ هَدَانَا بِكَ وَ أَمِنَّا وَ فُضِّلْنَا بِكَ فَاقْسِمْ فِي أَمْوَالِنَا مَا أَحْبَبْتَ فَقَالَ لَهُمْ نَبِيُّ اللَّهِ [صل] ﴿قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى﴾ فَأَمَرَنَا بِمَوَدَّتِكُمْ».
4. «رَوَوْا عَنْ مُعَمَّرِ بْنِ زَائِدَةَ قَالَ: كُنَّا عِنْدَ حَبِيبِ بْنِ أَبِي ثَابِتٍ، قَالَ بَعْضُ الْقَوْمِ: أَبُو بَكْرٍ أَفْضَلُ مِنْ عَلِيٍّ عَلَيْهِ السَّلَامُ، فَغَضِبَ حَبِيبٌ ثُمَّ قَامَ قَائِماً فَقَالَ: وَ اللَّهِ الَّذِي لَا إِلَهَ إِلَّا هُوَ لَفِيهِمَا نَزَلَتْ: ﴿الظَّانِّينَ بِاللَّهِ ظَنَّ السَّوْءِ عَلَيْهِمْ دَائِرَةُ السَّوْءِ وَغَضِبَ اللَّهُ عَلَيْهِمْ وَلَعَنَهُمْ﴾».
5. «عَنْ حَبِيبِ بْنِ أَبِي ثَابِتٍ قَالَ لَمَّا حَضَرَ الْقَوْمُ الدَّارَ لِلشُّورَى جَاءَ الْمِقْدَادُ بْنُ الْأَسْوَدِ الْكِنْدِيُّ رَحِمَهُ اللَّهُ فَقَالَ أَدْخِلُونِي مَعَكُمْ فَإِنَّ لِلَّهِ عِنْدِي نُصْحاً وَ لِي بِكُمْ خَيْراً فَأَبَوْا فَقَالَ أَدْخِلُوا رَأْسِي وَ اسْمَعُوا مِنِّي فَأَبَوْا عَلَيْهِ ذَلِكَ فَقَالَ أَمَّا إِذَا أَبَيْتُمْ فَلَا تُبَايِعُوا رَجُلًا لَمْ يَشْهَدْ بَدْراً وَ لَمْ يُبَايِعْ بَيْعَةَ الرِّضْوَانِ وَ انْهَزَمَ يَوْمَ أُحُدٍ ﴿يَوْمَ الْتَقَى الْجَمْعَانِ﴾».
6. «عَنْ حَبِيبِ بْنِ أَبِي ثَابِتٍ قَالَ: لَمَّا كَانَ قِتَالُ صِفِّينَ قَالَ رَجُلٌ لِعَمَّارٍ يَا أَبَا الْيَقْظَانِ أَ لَمْ يَقُلْ رَسُولُ اللَّهِ صقَاتِلُوا النَّاسَ حَتَّى يُسْلِمُوا فَإِذَا أَسْلَمُوا عَصَمُوا مِنِّي دِمَاءَهُمْ وَ أَمْوَالَهُمْ قَالَ بَلَى وَ لَكِنْ وَ اللَّهِ مَا أَسْلَمُوا وَ لَكِنِ اسْتَسْلَمُوا وَ أَسَرُّوا الْكُفْرَ حَتَّى وَجَدُوا عَلَيْهِ أَعْوَاناً».
7. «عَنْ حَبِيبِ بْنِ أَبِي ثَابِتٍ عَنْ أَبِي الْبَخْتَرِيِّ قَالَ: قَالَ عَمَّارٌ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ يَوْمَ صِفِّينَ ائْتُونِي بِشَرْبَةِ لَبَنٍ فَأُتِيَ فَشَرِبَ ثُمَّ قَالَ إِنَّ رَسُولَ اللَّهِ(ص) قَالَ إِنَّ آخِرَ شَرْبَةٍ تَشْرَبُهَا مِنَ الدُّنْيَا شَرْبَةُ لَبَنٍ ثُمَّ تَقَدَّمَ فَقُتِلَ فَلَمَّا قُتِلَ أَخَذَ خُزَيْمَةُ بْنُ ثَابِتٍ بِسَيْفِهِ فَقَاتَلَ وَ قَالَ سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ(ص) يَقُولُ يَقْتُلُ عَمَّاراً الْفِئَةُ الْبَاغِيَةُ وَ قَاتِلُهُ فِي النَّارِ فَقَالَ مُعَاوِيَةُ مَا نَحْنُ قَتَلْنَاهُ إِنَّمَا قَتَلَهُ مَنْ جَاءَ بِهِ».
8. «عَنْ حَبِيبِ بْنِ أَبِي ثَابِتٍ قَالَ: لَمَّا بُنِيَ الْمَسْجِدُ جَعَلَ عَمَّارٌ يَحْمِلُ حَجَرَيْنِ حَجَرَيْنِ فَقَالَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ(ص) يَا أَبَا الْيَقْظَانِ لَا تَشُقَّ عَلَى نَفْسِكَ قَالَ يَا رَسُولَ اللَّهِ إِنِّي أُحِبُّ أَنْ أَعْمَلَ فِي هَذَا الْمَسْجِدِ قَالَ ثُمَّ مَسَحَ ظَهْرَهُ ثُمَّ قَالَ إِنَّكَ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ تَقْتُلُكَ الْفِئَةُ الْبَاغِيَةُ».
9. «حَبِيبُ بْنُ أَبِي ثَابِتٍ عَنْ سَعِيدِ بْنِ جُبَيْرٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَبَّاسٍ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) لِعَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ(ع) يَا عَلِيُّ أَنْتَ صَاحِبُ حَوْضِي وَ صَاحِبُ لِوَائِي وَ مُنْجِزُ عِدَاتِي وَ حَبِيبُ قَلْبِي وَ وَارِثُ عِلْمِي وَ أَنْتَ مُسْتَوْدَعُ مَوَارِيثِ الْأَنْبِيَاءِ وَ أَنْتَ أَمِينُ اللَّهِ فِي أَرْضِهِ وَ أَنْتَ حُجَّةُ اللَّهِ عَلَى بَرِيَّتِهِ وَ أَنْتَ رُكْنُ الْإِيمَانِ وَ أَنْتَ مِصْبَاحُ الدُّجَى وَ أَنْتَ مَنَارُ الْهُدَى وَ أَنْتَ الْعَلَمُ الْمَرْفُوعُ لِأَهْلِ الدُّنْيَا مَنْ تَبِعَكَ نَجَا وَ مَنْ تَخَلَّفَ عَنْكَ هَلَكَ وَ أَنْتَ الطَّرِيقُ الْوَاضِحُ وَ أَنْتَ الصِّرَاطُ الْمُسْتَقِيمُ وَ أَنْتَ قَائِدُ الْغُرِّ الْمُحَجَّلِينَ وَ أَنْتَ يَعْسُوبُ الْمُؤْمِنِينَ وَ أَنْتَ مَوْلَى مَنْ أَنَا مَوْلَاهُ وَ أَنَا مَوْلَى كُلِّ مُؤْمِنٍ وَ مُؤْمِنَةٍ لَا يُحِبُّكَ إِلَّا طَاهِرُ الْوِلَادَةِ وَ لَا يُبْغِضُكَ إِلَّا خَبِيثُ الْوِلَادَةِ وَ مَا عَرَجَ بِي رَبِّي عَزَّ وَ جَلَّ إِلَى السَّمَاءِ قَطُّ وَ كَلَّمَنِي رَبِّي إِلَّا قَالَ لِي يَا مُحَمَّدُ أَقْرِئْ عَلِيّاً مِنِّي السَّلَامَ وَ عَرِّفْهُ أَنَّهُ إِمَامُ أَوْلِيَائِي وَ نُورُ أَهْلِ طَاعَتِي فَهَنِيئاً لَكَ يَا عَلِيُّ هَذِهِ الْكَرَامَةُ».
10. «عَنْ حَبِيبِ بْنِ أَبِي ثَابِتٍ عَنْ عَاصِمِ بْنِ أَبِي ضَمْرَةَ عَنْ عَلِيٍّ(ع) قَالَ أَخْبَرَنِي رَسُولُ اللَّهِ(ص) أَنَ أَوَّلَ مَنْ يَدْخُلُ الْجَنَّةَ أَنَا وَ فَاطِمَةُ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ قُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ فَمُحِبُّونَا قَالَ مِنْ وَرَائِكُمْ».
11. « أَخْبَرَنَا أَبُو زَيْدٍ عُمَرُ بْنُ شَبَّةَ قَالَ: حَدَّثَنَا عَلِيُّ بْنُ أَبِي هَاشِمٍ ، قَالَ: حَدَّثَنَا عُمَرُ بْنُ ثَابِتٍ ، عَنْ حَبِيبِ بْنِ أَبِي ثَابِتٍ قَالَ: قَالَ سَلْمَانُ يَوْمَئِذٍ: أَصَبْتُمْ ذَا اَلسِّنِّ مِنْكُمْ، وَ أَخْطَأْتُمْ أَهْلَ بَيْتِ نَبِيِّكُمْ لَوْ جَعَلْتُمُوهَا فِيهِمْ مَا اِخْتَلَفَ عَلَيْكُمْ اِثْنَانِ، وَ لَأَكَلْتُمُوهَا رَغَداً».
12. ... عَنْ حَبِيبِ بْنِ أَبِي ثَابِتٍ قَالَ : قَالَتْ أُمُّ سَلَّمْتَ : مَا سَمِعْتَ نُوحِ الْجِنِّ مُنْذُ قُضِيَ النَّبِيِّ إِلَّا اللَّيْلَةَ وَ مَا أُرِيَ أَبْنِيَ إِلَّا قَدْ قَتَلَ تَعْنِي الْحُسَيْنِ قَالَتْ لِجَارِيَتِهَا اخْرُجِي فسلي فاخبرت أَنَّهُ قَدْ قُتِلَ وَ إِذَا جنية تنوح : أَلَا يَا عَيْنٍ فاحتفلي بِجَهْدٍ وَ مَنْ يَبْكِي عَلَى الشُّهَدَاءِ بَعْدِي عَلَى رَهْطٍ تَقُودُهُمُ الْمَنَايَا إِلَى مُتَجَبِّرٍ فِي مِلْكِ عَبْدِي
13. «عَنْ حَبِيبِ بْنِ أَبِي ثَابِتٍ قَالَ: كُنْتُ عِنْدَ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ(ع) فَقَالَ لَهُ رَجُلٌ إِنِّي قُلْتُ يَوْمَ أَتَزَوَّجُ فُلَانَةَ فَهِيَ طَالِقٌ فَقَالَ اذْهَبْ فَتَزَوَّجْهَا فَإِنَّ اللَّهَ بَدَأَ بِالنِّكَاحِ قَبْلَ الطَّلَاقِ فَقَالَ ﴿إِذَا نَكَحْتُمُ الْمُؤْمِنَاتِ ثُمَّ طَلَّقْتُمُوهُنَّ﴾».

این روایت، خلاف فتاوای عامه است و امام سجاد(ع) در بیان آن از حبیب بن أبی ثابت تقیه نکرده است.

صاحب حدائق پس از نقل روایت یاد شده نوشته است: أقول: وهذا الخبر أيضاً ظاهر فيما قلناه وبالجملة فالحكم المذكور اتفاقي نصاً وفتوى فلا إشكال، وإنما خالف في ذلك العامة.

نتیجه

از تجمیع قرائن و ملاحظه روایات دیگر حبیب بن أبی ثابت، از جمله روایات فقهی، استظهار می‌شود که ایشان از جهت اعتقادی سنّی بوده است؛ لکن روایات فضائل امیرمؤمنان(ع) را نیز گزارش کرده است، بنابراین صرف نقل فضائل نمی‌تواند دلیل بر تشیع وی بوده باشد، چنان که بعضی این برداشت را کردند؛ زیرا بسیارند راویانی که سنّی هستند و روایات فضائل را نقل کردند و مودت و محبت اهل بیتعم را به حکم قرآن: ﴿لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى﴾ لازم می‌دانند.

نکته

شیخ صدوق روایتی را از حبیب بن أبی ثابت در موضوع مشاجره لفظی حضرت فاطمه(س) و امام علی(ع) نقل و سپس آن را نقد کرده است: ليس هذا الخبر عندي بمعتمد و لا هو لي بمعتقد في هذه العلة لأن عليا(ع) و فاطمة(س) ما كان ليقع بينهما كلام يحتاج رسول الله(ص) إلي الإصلاح بينهما لأنه(ع) سيد الوصيين و هي سيدة نساء العالمين مقتديان بنبي الله(ص) في حسن الخلق.

جایگاه حدیثی راوی

وثاقت حبیب بن أبی ثابت در میان رجالیان سنی نزدیک به اجماع است و بزرگان رجالی مانند ابن معین، نسائی، ابن عدی، سفیان ثوری، عجلی، ابو حاتم رازی، ابن حبان، خطیب بغدادی، ذهبی و ابن حجر عسقلانی به وثاقت وی تصریح کردند، چنانکه نووی نوشته است: و هو إمام متفق علی توثیقه و عدالته و الإحتجاج به.

از رجالیان شیعه، علامه مجلسی در الوجیزة او را از راویان ممدوح به شمار آورده است و علامه مامقانی نوشته است: ويمكن بعد إفادة كلام الشيخ كونه إماميا، استفادة المدح الملحق له بالحسان، من قول الشيخ أنه: كان فقيه الكوفة. فإن الفقاهة مدح عظيم. و لذا جعله في الوجيزة، و البلغة ممدوحا فيكون حديثه من الحسان.

در جواب گفته می‌شود اولاً صرف ذکر نام راوی در رجال الطوسی دلیل بر امامی بودنش نیست و ثانیاً عبارت فقیه الکوفة در بعضی نسخه‌های رجال الطوسی وجود ندارد و بر فرض وجودش در رجال الطوسی، جایگاه علمی او را می‌رساند؛ نه جایگاه حدیثی وی را.

علامه سید شرف الدین علت تضعیف حبیب بن أبی ثابت از سوی بعضی از رجالیان سنی را تشیع وی دانسته و تعبیر رحمه الله تعالی را درباره‌اش به کار برده که بر حسن حال او دلالت دارد؛ لکن به نظر، نه تشیع وی اثبات پذیر است؛ نه وثاقت و حسن حال ایشان؛ اما روایات فضائل که از سوی ایشان گزارش شده، چون مطابق با قرآن و سنت نبوی است، معتبر و صحیح است و از باب "الفضل ما شهد به الأعداء" بهترین دلیل بر افضلیت امام علی(ع) بر دیگر صحابه است.

منابع

1. جوادی آملی، عبدالله، رجال تفسیری ج۶