امامت خاصه
این مدخل زیرشاخهٔ بحث امامت است. امامت خاصه از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود: امامت خاصه در حدیث - امامت خاصه در کلام اسلامی - امامت خاصه در نهج البلاغه - پرسش‌های مرتبطمقدمه
مقصود از امامت خاصّه، تعیین فرد یا افرادی برای منصب امامت و سرپرستی جامعه است و بحث در این است که امام واجب الاطاعه بعد از خاتم الانبیاء (ص) به طور معیّن چه کسی است؟
تقسیم‌بندی مسلمانان
امت اسلامی بعد از رسول خدا (ص) دو فرقه شدند:
- شیعه امامیه: اعتقاد شیعیان این است که خلیفه و جانشین بلافصل پیامبر اکرم (ص) ـ به تعیین خداوند و نصّ رسولش (ص) ـ حضرت امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (ع) است و پس از آن حضرت به ترتیب امام حسن مجتبی (ع)، امام حسین سیّد الشهداء (ع)، امام علی بن الحسین زین العابدین (ع)، امام محمد بن علی الباقر (ع)، امام جعفر بن محمد الصادق (ع)، امام موسی بن جعفر الکاظم (ع)، امام علی بن موسی الرضا (ع)، امام محمد بن علی الجواد التقی (ع)، امام علی بن محمد النقی (ع)، امام حسن بن علی الزکی العسکری (ع)، حضرت حجه بن الحسن القائم المنتظر المهدی (ع) را به عنوان امام حق و حجّت خدا و خلیفه رسول الله (ص) قبول دارند.
- عامّه (به اصطلاح اهل سنّت!): اعتقاد عامّه این است که امام منتخب مردم بعد از رسول خدا (ص) ابوبکر بن ابی قحافه است و بعد از او به ترتیب عمر بن خطاب، عثمان بن عفان و امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (ع) خلفای پیامبر (ص) هستند و آنان را جانشینان غیر منصوب من الله می‌دانند[۱].
تفاوت‌های بنیادین امامت نزد شیعه و مخالفین
بنابر نظر فریقین، باید امامی وجود داشته باشد و وجود امام ضروری است، پس اگر یکی از این دو مذهب حق باشد باید دیگری باطل باشد. شیعیان معتقدند ثبوت امامت یا به نص و خبر دادن از خدا و رسول است و یا به اظهار معجزه و یا آن کسی که دعوی امامت می‌کند باید از همه امت یا از کسانی که دعوی امامت در حق ایشان شده افضل باشد و هر سه امر در امیرالمؤمنین علی (ع) و امامان معصوم (ع) وجود دارد.
در مقابل، مخالفین معتقدند امامت به بیعت حاصل می‌شود، یعنی عدّه‌ای گرد هم آیند و شخصی را انتخاب کنند و وی را امام همه مردم قرار دهند! و لو آن عدّه فاسق و فاجر و کافر باشند و شخص انتخاب شده همچنین باشد، که در این صورت اطاعتش بر همه لازم خواهد بود. خواه به اجماع جمعی از مردم باشد، چنان که در روز اوّل، جماعتی از صحابه جنازه پیامبر (ص) را رها کردند و در حالی که امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب (ع) مشغول تجهیز جنازه آن حضرت بود، آن جماعت در سقیفه بنی ساعده جمع شدند و خلافت را برای ابوبکر قرار دادند و بعد از آن نیز ابوبکر به تنهایی وصیت کرد که خلافت برای عمر باشد و بعد از آن عمر بنای شورا در میان شش نفر گذاشت به نحوی که عثمان خلیفه شود و به این طریق خلافت عثمان ثابت شد.
عامّه امامت و خلافت را به انتخاب مردم می‌دانند و معتقدند رسول خدا (ص) برای خودش جانشینی معیّن نفرمود. پاسخ این است که این ادّعا ضمن این که با نصّ تاریخ (در رابطه با جریان غدیر خم و غیر آن) مغایرت دارد، با سیره ابوبکر و عمر هم سازگار نیست!! زیرا اگر بنای خلافت بر انتخاب است، چرا ابوبکر مستقیماً عمر بن خطاب را برای جانشینی خود برگزید؟ عمر که منتخب مردم نبود! و نیز چرا عمر امر پس از خود را به شورای شش نفره واگذار کرد؟ مگر آن شورا بر خاسته از رأی مردم بودند؟![۲].
شیعه می‌گوید: نصب امام از جانب خداوند امری واجب است، (همان گونه که انتخاب پیامبر از سوی خداوند بود، نه از سوی مردم) و رمز وجوب انتصاب از جانب خداوند این است که امام باید دارای دو جنبه و ویژگی باشد: «اعلمیّت» و «عصمت» و این امر از عهده مردم خارج است؛ چه بسیار از انتخاب‌های مردمی که فرجامش خطاست[۳].
البتّه خود مخالفین نیز برای مسأله امامت اعتبار بسیار قائل‌اند؛ لذا مدّعی شدند که قبل از دفن رسول خدا (ص) این کار می‌بایست انجام بگیرد و غوغای سقیفه را به وجود آوردند و بعدها نیز شورا را پایه ریزی کردند، همان شورایی که امیرالمؤمنین (ع) فریاد بر آورد: «پناه به خدا از آن شورا (که برای انتخاب خلیفه سوّم تشکیل شد)» [۴].
شیعه معتقد است رسول خدا (ص) از دنیا نرفت مگر آنکه همه جانشینان خود را رسما معرّفی کرد و معلوم نمود که آنان چند نفر و از چه قبیله‌ای هستند، و حتی نام و نشان آنها را اعلام کرد و از جمله روایاتی که بیانگر این امر است و شیعه و عامّه بر آن متّفقند این است که پیامبر (ص) فرمود: «این دین همواره عزیز و گرانقدر است مادامی که دوازده خلیفه بر آن حکومت کنند و همه آنان از قبیله قریش هستند»[۵]. همچنین فرمود: «همه آنان بر اساس هدایت و روش حق عمل می‌کنند»[۶].[۷]
منابع
پانویس
- ↑ علی‌احمدی، سید قاسم، حقانیت در اوج مظلومیت ج۱، ص۱۸۵ ـ ۱۸۶.
- ↑ چون افراد شورا منتخب عمر بودند، پس در واقع خلیفه سوّم منتخب عمر بود نه مردم.
- ↑ ضمن این که امام، حجّت خدا بر اهل زمین و آسمان است و هرگز زمین از وجود او خالی نمی‌ماند و اگر در روی زمین جز دو نفر باقی نمانند، یکی از آن دو امام است: «لَوْ لَمْ يَكُنْ فِي الْأَرْضِ إِلَّا اثْنَانِ، لَكَانَ الْإِمَامُ أَحَدَهُمَا»؛ الکافی، ج۱، ص۸۰.
- ↑ «فَيَا لَلَّهِ وَ لِلشُّورَى»، نهج البلاغه، خطبه ۳.
- ↑ «لَا يَزَالُ هَذَا الدِّينُ عَزِيزاً إِلَى اثْنَيْ عَشَرَ خَلِيفَةً كُلُّهُمْ مِنْ قُرَيْشٍ»، بحار الانوار، ج۳۶، ص۳۶۵؛ احقاق الحق، ج۲۹، ص۹۴؛ سنن ابی داوود، ج۲، ص۳۰۹؛ فتح الباری ابن حجر، ج۱۳، ص۱۸۱؛ صحیح مسلم، ج۶، ص۴؛ مسند احمد، ج۵، ص۹۶.
- ↑ «كُلُّهُمْ يَعْمَلُ بِالْهُدَى وَ دِينِ الْحَقِّ»، اثبات الهداه، ج۲، ص۴۵؛ احقاق الحق، ج۱۳، ص۴۷؛ فتح الباری ابن حجر، ج۱۳، ص۱۸۴؛ عمدة القاری العینی، ج۲۴، ص۲۸۲؛ تاریخ بغداد، خطیب بغدادی، ج۴، ص۲۵۸؛ تاریخ مدینه دمشق، ابن عساکر، ج۴۵، ص۱۸۹.
- ↑ علی‌احمدی، سید قاسم، حقانیت در اوج مظلومیت ج۱، ص ۱۸۷.