بحث:سرگذشت زندگی امام حسن مجتبی در تاریخ اسلامی

از بیعت تا صلح‌

سخنان امام مجتبی(ع) در روز شهادت پدر

به گفته بیشتر تاریخ‌نگاران: امام حسن(ع) فردای آن شبی که پدر بزرگوارش به خاک سپرده شد، در جمع مردم به ایراد سخن پرداخت و فرمود: مردم! در چنین شبی قرآن نازل گردید و عیسی بن مریم به آسمان برده شد و یوشع بن نون به قتل رسید و پدرم نیز در این شب به شهادت رسید. به خدا سوگند! هیچ یک از اوصیای قبل و بعد از پدرم برای ورود به بهشت، بر او پیشی نمی‌گیرند. هرگاه رسول خدا(ص) او را با گروهی از جنگاوران به نبرد می‌فرستاد، جبرئیل در سمت راست و میکائیل در سمت چپ او می‌جنگیدند، وی زر و سیمی از خود به جای ننهاد، جز هفتصد درهم از اضافه صدقاتی که آن را جهت خرید خدمتگزاری برای خانواده‌اش ذخیره کرده بود.

شیخ مفید در «ارشاد» این سخنرانی را چنین آورده است: «ابو مخنف لوط بن یحیی، از اشعث بن سوار، از ابو اسحاق سبیعی و دیگران روایت کرده که گفتند: فردای آن شب که امیر المؤمنین(ع) به شهادت رسید، امام حسن(ع) به ایراد سخن پرداخت و پس از حمد و ثنای الهی و صلوات و درود به رسول اکرم(ص) فرمود: در چنین شبی مردی دنیا را وداع گفت که اولین و آخرین در عمل، از او پیشی نگرفته و به پایه او نمی‌رسند، وی در رکاب رسول خدا(ص) مبارزه می‌کرد و با جان خویش از او محافظت می‌نمود. هرگاه رسول خدا(ص) پرچم مبارزه را به او می‌سپرد، جبرئیل از سمت راست و میکائیل از سمت چپ وی را حمایت می‌کردند، تا خداوند به دست با کفایت او فتح و پیروزی نصیب نمی‌کرد، از میدان نبرد باز نمی‌گشت. پدر بزرگوارم علی(ع) در شبی که عیسی بن مریم به آسمان برده شد و یوشع بن نون وصی حضرت موسی دنیا را وداع گفت، به شهادت رسید. و از خود زر و سیمی به جای ننهاد جز هفتصد درهم از اضافه صدقات که آن را جهت خرید خدمتگذاری برای خانواده‌اش ذخیره کرده بود.

سپس اشک در چشمانش حلقه زد و گریست و مردم با او به گریه افتادند، سپس فرمود: منم، فرزند پیامبر، مژده‌دهنده و بیم‌دهنده و فرزند کسی که به اذن پروردگار، مردم را به سوی او فرا می‌خواند و فرزند مشعل فروزان الهی‌ام. من از خاندانی هستم که خداوند پلیدی را از آنها دور و آنان را منزه و پیراسته قرار داده است از خاندانی که خداوند دوستی و محبتشان را در کتاب خویش بر همگان واجب ساخته و فرموده است: ﴿قُلْ لَا أَسْأَلُكُمْ عَلَيْهِ أَجْرًا إِلَّا الْمَوَدَّةَ فِي الْقُرْبَى وَمَنْ يَقْتَرِفْ حَسَنَةً نَزِدْ لَهُ فِيهَا حُسْنًا﴾ - سپس فرمود - منظور از کار نیک، دوستی و محبت ما اهل بیت است.

بیعت با امام حسن(ع)‌

با پایان یافتن سخنان امام حسن(ع)، عبیدالله بن عباس از میان برخاست و مسلمانان را به انجام بیعت مهیا ساخت و گفت: «مردم! این شخص فرزند پیامبر شما و جانشین امامتان می‌باشد. بنابراین، به‌پا خیزید و با او دست بیعت دهید» مردم به این درخواست مبارک پاسخ مثبت داده و با صدای بلند مراتب اطاعت خویش و خرسندی و رضایت و فرمانبرداری خود را اعلان داشته و گفتند: «او محبوب دل ماست و حق او بر ما واجب و به خلافت و جانشینی از همه شایسته‌تر است» و بدین‌سان، در روز جمعه بیست و یکم رمضان سال ۴۰ هجری، با امام مجتبی(ع) بیعت صورت گرفت. آن‌گاه امام(ع) از منبر فرود آمد و کارگزاران خویش را سازماندهی کرد و سران لشکر را تعیین و به کارهای خویش سر و سامان بخشید و عبدالله بن عباس را به بصره اعزام نمود. حسن بن علی(ع) در نخستین ابتکار خویش، مستمری جنگجویان را افزایش داد، این عمل را پدر بزرگوارش در روز جنگ جمل نیز انجام داده بود و امام حسن(ع) با به خلافت رسیدن خویش آن را عملی ساخت و پس از امام حسن(ع) دیگر خلفا نیز، شیوه وی را ادامه دادند.

قصاص قاتل امیر المؤمنین(ع)‌

روزی که مردم دست بیعت به امام دادند و بیعت پایان پذیرفت، حضرت دستور احضار عبد الرحمان بن ملجم را داد، وقتی او را مقابل امام مجتبی آوردند، از حضرت پرسید: پدرت درباره من چه دستوری داده است؟ امام حسن(ع) فرمود: پدرم به من دستور داد تا غیر از قاتلش کسی را نکشم، شکمت را سیر کنم و به تو احسان نمایم‌. سپس وی را گردن زد ولی او را مثله نکرد.