نکت در دل معصوم
 | این یک مقالهٔ خرد است. می‌توانید با گسترش آن به امامت‌پدیا کمک کنید. |
- اين مدخل از زیرشاخه‌های بحث علم معصوم است. "نکت در دل معصوم" از چند منظر متفاوت، بررسی می‌شود:
- در این باره، تعداد بسیاری از پرسش‌های عمومی و مصداقی مرتبط، وجود دارند که در مدخل علم معصوم (پرسش) قابل دسترسی خواهند بود.
- نکت در دل یکی از راه های علم آموزی امامان است که از زیرشاخه های الهام محسوب می شود.
مقدمه
- امامان(علیهم السلام) دو نوع علم دارند: علوم عادی که از راههای معمولی فرا می‌گیرند و در فراگیری آن با دیگر انسان ها تفاوتی ندارند و علوم غیر عادی که در این قسم با دیگران متفاوت بوده و علمشان از طرق معمول حاصل نمی‌شود بلکه در ارتباط با عالم غیب تحقق پیدا می‌کند؛[۱] از این قسم با عنوان الهام یاد شده و در توضیح آن گفته شده است: گاهی ممکن است مطلبی به قلب القا شود و انسان یک مرتبه خود را بر مطلبی واقف و آگاه ببیند، به این نوع القاء، الهام می‌گویند،[۲] مانند الهام به مادر حضرت موسی(ع).[۳]
برخی از راههای علم آموزی امامان
- در کتب روایی مانند کافی[۴] و بحارالانوار ابواب و روایاتی وجود دارد که نشان میدهند همه علوم و دانش‌های امامان از رهگذر پیامبر یا حضرت علی(علیه السلام) به آنها نرسیده، بلکه آنان از طریق الهام با وحیِ غیر رسمی در ارتباط اند و پاسخ پرسش‌های نوظهور را از این طریق دریافت می‌کنند،[۵] از جملۀ آنها می توان به دو زیر مورد اشاره کرد:
نکت فی القلب راهی برای علم آموزی امامان
- یکی از منابع علم اهل بیت "نکت" یا "قذف فی القلب" است،[۶] که همان الهام است.[۷] "نکت" به حالتی می‌گویند که مطلبی علمی بدون تحصیل مقدمات به قلب انسان بیاید.[۸] شخصی از امام صادق(علیه السلام) پرسید: گاهی ما از شما سؤال می‌پرسیم و سریع پاسخ می‌دهید و گاهی کمی مکث می‌کنید، سپس پاسخ ما را می‌دهید، علّت آن چیست؟ حضرت فرمودند: «بله پاسخ برخی سئوالات به گوش ما رسیده یا به قلب ما می‌آید، سپس ما آنها را به زبان می‌آوریم.»[۹] و یا در روایت دیگری از امام صادق(علیه السلام) آمده است: «برخی از ما علم در گوش‌شان قرار می‌گیرد. برخی از ما در خواب می‌بینند. برخی از ما صدایی می‌شنویم.»[۱۰] همچنین از ایشان دربارۀ نوع علم اهل بیت(علیهم السلام) سؤال شد[۱۱] فرمودند: «از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) و حضرت علی(علیه السلام) به ما ارث رسیده است، علمی که به واسطه آنها از مردم بی‌نیازیم ولی مردم به ما احتیاج دارند. راوی گفت: آیا حکمت‌هایی که در قلب یا گوش شما القاء می‌شود نیز هست؟ آن حضرت فرمود: گاهی هم از این نوع است.»[۱۲]
- بر اساس روایتی از امام کاظم(علیه السلام)[۱۳] امامان سه گونه علم دارند: ماضی، غابر و حادث. علوم ماضی علومی هستند مربوط به گذشته و توضیح و تفسیر آن به وسیلۀ پیامبر به امام رسیده مانند علوم قرآن؛ علوم مربوط به آینده غابر نام دارد که توسط پیامبر، کتباً یا شفاهاً در اختیار امام قرار گرفته و از هر امامی به امام دیگر منتقل می شود. نوع سوم علومی هستند که به وسیلۀ الهام در اختیار امام قرار می گیرد. در روایات این نوع، توصیفاتی دارد مانند: این علم یا با انداختن به قلوب، یا با گفتن در گوش حاصل می‌شود؛ این علم از طرف خداوند عنایت شده و از برترین علوم ایشان است[۱۴] و یا به وسیله ملک انجام می‌گیرد و از ناحیه گوش است، یا بدون ملک و از ناحیه قلب است، و یا به وسائل دیگر. این علم دائما در حال ازدیاد است و از مصادیق علم غیب.[۱۵]
- در نتیجه در روایات متعدد[۱۶] القاء در دل یا شنیدن صدا توسط گوش امام از شیوه‌های دریافت علوم آنان معرفی شده است.[۱۷]
محدث بودن راهی دیگر برای علم آموزی امامان
- محدث بودن اهل بیت(علیهم السلام) از دیگر منابع علم ایشان است[۱۸] که نوعی الهام است.[۱۹] نقر فی الاسماع یا تحدیث[۲۰] ایشان عبارت است از صحبت کردن با فرشتگان اله[۲۱] به گونه ایی که فرشته با آنها صحبت کند، بدون اینکه پیامبر باشند و یا فرشته را ببینند.[۲۲] امام در اثر نزاهت روحی، صفای باطن و شایستگی علمی به مرتبه‌ای می‌رسد که فرشتگان آسمانی با او به گفتگو می‌پردازند.[۲۳] و این تحدیث غیر از وحی تشریعی است زیرا بعد از پیامبر اسلام نبوت خاتمه یافته است.[۲۴]
- در مورد محدث بودن اهل بیت(علیهم السلام) روایات فراوانی رسیده است[۲۵] مانند: امام باقر(علیه السلام) فرمودند: «أَنَّ أَوْصِیَاءَ مُحَمَّدٍ عَلَیْهِ وَ عَلَیْهِمُ السَّلَامُ مُحَدَّثُون»[۲۶] همچنین ایشان فرمودند: «محدّث کسی است که سخن فرشته‌ها را می‌شنود بدون اینکه چیزی را ببیند بلکه در گوش و دل او نقش می‌بندد.» امام کاظم(علیه السلام) در پاسخ اینکه علم شما از کجا حاصل می شود فرمودند: «به وسیله القاء در قلب یا شنیدن ندایی در گوش و گاهی هر دو با هم.»[۲۷]
- البته این صفت مخصوص به منصب امامت نیست بلکه ملائکۀ الهی با غیر پیامبران و امامان هم صحبت کرده اند[۲۸] مانند تحدیث با حضرت زهرا(سلام الله علیها).[۲۹]
نتیجه گیری
- نتیجۀ کلی اینکه می توان گفت: در دستگاه معرفتی شیعه آموزه الهام یا "نکت فی القلب" و تحدیث "یا نقر فی السماع" دو مجرای تحقق آگاهی و دو شیوه برای رهیافت امام به حقیقت است که گاه از مجموعه این دو به تحدیث یاد شده است.[۳۰]
پرسش‌های وابسته
- رابطه نقر در گوش و نکت در دل با علم معصوم چیست؟ (پرسش)
- رابطه نقر در گوش و نکت در دل با علم غیب معصوم چیست؟ (پرسش)
جستارهای وابسته
منبع‌شناسی جامع علم معصوم
منابع
پانویس
با کلیک بر فلش ↑ به محل متن مرتبط با این پانویس منتقل می‌شوید:
- ↑ ر.ک. نادم، محمدحسن، علم غیب از نگاه عقل و وحی، ص ۳۳۰
- ↑ ر.ک. سبحانی، جعفر، منشور جاوید، ج ۱۰، ص 39 و آگاهی سوم یا علم غیب، ص ٣٣ ـ ٣٨؛ نادم، محمدحسن، افتخاری، منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد، فصلنامه شیعه‌پژوهی، ش 2، ص ۵۹ و ۶۹؛ خوش باور، داوود، علم غیب از دیدگاه فریقین، ص 7؛ عظیمی، محمدصادق، سیر تطور گستره علم امام در کلام اسلامی، ص ۱۷۶
- ↑ ر.ک. سبحانی، جعفر، منشور جاوید، ج ۱۰، ص 39؛ سورۀ قصص، آیۀ 7: «وَ أَوْحَيْنا إِلى أُمِّ مُوسى أَنْ أَرْضِعيهِ»
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، ج 1، ص 264، باب جهات علوم الائمه(علیهم السلام)
- ↑ ر.ک. نصیری، محمدحسین، گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات، صفحه؟؟؟
- ↑ ر.ک. مرتضوی، سیدضیاء، سخنرانی با موضوع: مجاری علوم امامان، پایگاه اطلاع رسانی مؤسسۀ فرهنگی فهیم
- ↑ ر.ک. برنجکار، رضا، شاکر، محمدتقی، حقيقت تحديث و رابطه آن با نبوت، فصلنامه آینه معرفت، ش ۳۷، ص ۱۵۲؛ مطهری، منصف علی، علم ائمه از نظر عقل و نقل، ص 71؛ کردفیروزجایی، اسدالله، علم غیب از دیدگاه حکما و شریعت اسلامی، فصلنامه آیین حکمت، ش ۱۰، صفحه؟؟؟
- ↑ ر.ک. هاشمی، سیدعلی، مصاحبۀ اختصاصی با دانشنامۀ مجازی امامت و ولایت، پژوهشگران ماهنامۀ پرسمان در مقالۀ چند پاسخ درباره چگونگی علم امام
- ↑ صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، ص ۳۳۶
- ↑ ر.ک. نادم، محمدحسن، افتخاری، منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد، فصلنامه شیعه‌پژوهی، ش 2ص ۵۹ و ۶۹
- ↑ ر.ک. معارف، مجید، نقد شبهه تعارض آیات علم غیب در قرآن (مقاله)، ص 46
- ↑ حر عاملی، محمد بن حسن، اثبات الهداة بالنصوص و المعجزات، ج ۱، ص ۲۴۸
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، ج 1، ص 264: «مبلغ علمنا علی ثلاثة وجوه: ماض و غابر و حادث. فامّا الماضی فمفسر و امّا الغابر فمزبور و امّا الحادث فقذف فی القلوب و نقر فی الاسماع و هو افضل علمنا و لا نبی بعد نبینا.»
- ↑ ر.ک. غلامی، اصغر، آفاق علم امام در الکافی، صفحه؟؟؟
- ↑ ر.ک. نادم، محمدحسن، علم غیب از نگاه عقل و وحی، ص۳۳۰
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۱، ص 264
- ↑ ر.ک. هاشمی، سیدعلی، علم امام تام یا محدود، فصلنامه مشرق موعود، ش ۳۷، صفحه؟؟؟
- ↑ ر.ک. مطهری، منصف علی، علم ائمه از نظر عقل و نقل، ص 71
- ↑ ر.ک. نادم، محمدحسن، علم غیب از نگاه عقل و وحی، ص۳۳۰
- ↑ ر.ک. برنجکار، رضا، شاکر، محمدتقی، حقيقت تحديث و رابطه آن با نبوت، فصلنامه آینه معرفت، ش ۳۷، ص ۱۵۲؛ غلامی، اصغر، آفاق علم امام در الکافی، صفحه؟؟؟
- ↑ ر.ک. نادم، محمدحسن، افتخاری، منابع علم امام از نگاه متکلمان قم و بغداد، فصلنامه شیعه‌پژوهی، ش 2، صفحه ۵۹ و ۶۹
- ↑ ر.ک. خسروپناه، عبدالحسین، کلام نوین اسلامی ج 2، ص۳۹۶ و ۳۹۷؛ عظیمی، محمدصادق، سیر تطور گستره علم امام در کلام اسلامی، ص ۱۷۶
- ↑ ر.ک. نصیری، محمدحسین، گستره علم امام از دیدگاه آیات و روایات، صفحه؟؟؟
- ↑ ر.ک. غلامی، اصغر، آفاق علم امام در الکافی، صفحه؟؟؟
- ↑ ر.ک. سبحانی، سیدمحمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص ۱۳۰ ـ 140
- ↑ کلینی، محمد بن یعقوب، کافى، ج ١، ص ٢٧٠؛ صفار، محمد بن حسن، بصائر الدرجات، ج 1، ص 453
- ↑ ر.ک. عرفانی، محمدنظیر، بررسی علم غیب معصومان در تفاسیر فریقین، ص ۱۸۵
- ↑ ر.ک. سبحانی، سیدمحمد جعفر، منابع علم امامان شیعه، ص ۱۳۰ ـ 140
- ↑ ابن بابویه، محمد بن علی، علل الشرایع، ج ۱، ص ۲۱۶، باب ۱۴۶، ح ۱ و ...
- ↑ ر.ک. برنجکار، رضا، شاکر، محمدتقی، حقيقت تحديث و رابطه آن با نبوت، فصلنامه آینه معرفت، ش ۳۷، ص ۱۵۲