دادخواهی در نهج البلاغه

دادخواهی

• در ادوار تاریخ ملت‌ها، همواره اغنیا، ستمگران و زورمداران باعث تضییع حقوق افراد ضعیف و بی‌بضاعت در جامعه بوده و آنان را به استعمار، استضعاف و بردگی می‌‌کشیدند و قدرت بهره‌گیری و دفاع از مزایای اجتماعی، فردی و زندگی سالم را از آنان سلب می‌‌نمودند. در حقیقت شرایط به گونه‌ای بود که افراد ناتوان خودشان را عاجز از مقابله و رویارویی با مستکبران می‌‌دیدند و این امر، خود موجب پرورش و ترویج ظلم و بی‌عدالتی گردیده و نظام طبقاتی و ظالمانه‌ای را در جامعه به وجود می‌‌آورد. علی(ع) برای از بین بردن این روند و ممانعت از گسترش ظلم و تبعیضات در جامعه اسلامی، تنها راه رهایی و نجات را مبارزه می‌‌دانست و می‌‌فرمود: «لَا يَمْنَعُ الضَّيْمَ الذَّلِيلُ وَ لَا يُدْرَكُ الْحَقُّ إِلَّا بِالْجِدِّ»؛ افراد ضعیف و ناتوان، هرگز نمی‌توانند ستم را از خود دور کنند، و حق جز با تلاش و کوشش به دست نمی‌آید.
• از تعبیر امام(ع) به «وَ لَا يُدْرَكُ الْحَقُّ إِلَّا بِالْجِدِّ» به خوبی استفاده می‌‌شود که حق در هر حال گرفتنی است و نه دادنی. پس هر فردی از افراد بشر اگر مورد ستم و تظلم واقع شود، وظیفه شرعی و اسلامی اش ایجاب می‌‌کند تا در مقابل ظالمین تنها نظاره‌گر صحنه نباشد و بلکه از خود واکنش نشان بدهد و ساکت ننشیند. مستضعفان و ستمدیدگان و محرومان جهان باید از این کلام زیبا و نغز امام(ع) نهایت استفاده را نموده و درس بگیرند و برای احقاق حقشان از جامعه جهانی متحد و یک‌دل شوند و به پاخیزند و قیام نمایند، به یقین بدانند که نصرت الهی شامل حال آنان خواهد شد.
• رسیدگی به مشکلات مردم از امور بسیار مهمی است که علی(ع) بر آن تاکید داشت و نهایت سعی خود را به کار می‌‌برد تا در قلمرو حکومت او بر کسی ظلمی نرود. اگر اطلاع پیدا می‌نمود، فردی و یا افرادی مورد ستم واقع شده‌اند، فوراً اقدام می‌‌کرد و عاملین آن را مورد عتاب و سرزنش قرار می‌‌داد و حتی از قدرت عزل می‌‌کرد. این نحوه از برخورد امام(ع) با افرادی که در پیرامونش گرد آمده بودند، حاکی از عشق و علاقه بیش از حد در نهاد علی(ع) برای تحقق عدالت در جامعه و از بین بردن ستم، تبعیض، حق‌کشی و اجحاف بود. رفتار علی(ع) با توده مردم، شاکیان و ستمدیدگان، الگوی عدل اسلامی است؛ زیرا هیچگاه بینوایی را از در خانه‌اش نراند و بلکه باوقار و متانت به درد دل تک تک افراد و مظلومان گوش فرا می‌‌داد و آنگاه برای دادخواهی و رسیدگی به مشکلات آنها شخصاً وارد میدان می‌‌شد. هرگاه می‌‌شنید که ستمی توسط یکی از عمالش بر مظلومی روا داشته شده، سخت برمی‌آشفت و از غصه اینکه در حکومت آن حضرت بر مسلمانی یا اهل کتابی، جور و تعدی صورت گرفته است گریه می‌‌کرد.
• نقل کرده‌اند، روزی "سوده" دختر عماره همدانی به شکایت از مردی که علی(ع) او را مأمور جمع‌آوری مالیاتش کرده بود، به خدمت امیرمؤمنان(ع) رسید. حضرت با یک دنیا عطوفت و مهر از او پرسید: کاری داری؟ سوده شکایت خود را مطرح ساخت. علی(ع) بر ستمی که بر آن بانو رفته بود، بگریست و گفت: "بارخدایا! من آن را فرمان نداده‌ام تا به بندگانت ستم روا دارد و حقت را ترک گوید".آنگاه کاغذی از جیب خود درآورد و نامه‌ای بدین مضمون نوشت: "پیمانه و میزان را کامل کن و به مردم چیزی را کم نفروش و در زمین فساد برپا ننما؛ چون این نامه من به تو برسد، آنچه را که در اختیار داری، نگهدار تا کسی که آن را از تو تحویل خواهد گرفت، بیاید"